ԾՐԱԳԻՐԸ՝ ԿՈՄԻՏԱՍՅԱՆ ՇՆՉՈՎ
Նվարդ ՍՈՂՈՄՈՆՅԱՆ
Շուշիի մշակութային կյանքը հուլիս¬օգոստոսյան ամիսներին դժվար է պատկերացնել առանց լիբանանահայ երաժիշտ Զաքար Քեշիշյանի ներկայության, առանց ՙՎարանդա՚ մանկական, պատանեկան, երիտասարդական երգչախմբի, որի անփոփոխ գեղագետն է Զաքարը, փորձերի ու գործունեության, համերգների։ Անվանի խմբավարը նորից Արցախում է, և նրա հետ մեր զրույցը երգչախմբի հետ կապված ծրագրի, երգացանկում ընդգրկված նոր ստեղծագործությունների շուրջ էր։
-Եկել եմ լրացնելու ՙՎարանդայի՚ 27-րդ տարվա գործունեությունը։ Տարին հոբելյանական է, նշվում են Կոմիտասի, Թումանյանի, Լևոն Շանթի ծննդյան 150-ամյակները։ Այս իմաստով Լիբանանի ՙՎարանդայի՚ քույր ՙԿարկաչ՚ և ՙԱյգ՚ երգչախմբերն անցյալ ամիս տվեցին իրենց համերգները Լիբանանում, իսկ ՙՎարանդայի՚ համերգը կկայանա սեպտեմբերին, Շուշիում և Ստեփանակերտում։ Մեկ ամսվա ընթացքում ծրագիրը պատրաստ կլինի։
Ծրագիրը պիտի կատարվի առաջին բաժինն ամբողջությամբ Կոմիտաս՝ պատանեկան և երիտասարդական խմբերով։ Այնքան կարևոր է Կոմիտաս իմանալը՝ յուրաքանչյուր հայ առնվազն 10 երգ պիտի իմանա, որպեսզի օտարամուտ երաժշտությունը, երգերը չխաթարեն նրա հոգին: Օտարաոճ մեղեդիների վրա երբեմն հայերեն բառերով երգեր են դնում, բայց դա չի նշանակում, որ դրանք հայկական են։ Դա ազգային երգարվեստը խեղում է։ Օտար երաժշտությունը պետք է վայելել որպես օտար երգ. սա ոչ թե լավի ու վատի, այլ ազգայինի և ոչ ազգայինի հարց է։ Ազգայինը պիտի իմանանք, կարողանանք վայելել, հրամցնենք աշխարհին, օտար երաժշտությունն էլ վայելենք մաքուր ձևով։ Որովհետև Կոմիտաս ունեցող ազգը իրավունք չունի գեղարվեստական բարձր ընկալում չունենալ, որովհետև մեր հանգրվանը Կոմիտասով է. շարականներից մինչև Կոմիտաս մեր ժառանգությունն ամբողջ Եվրոպան, Արևմուտքը, այսինքն, գեղարվեստական չափանիշներով ապրող ողջ մարդկությունը գնահատում է, իսկ մենք շատ դեպքերում անտեղյակ ենք։ Մի փաստ ասեմ. Լիբանանի իմ ՙԿարկաչ՚ երգչախմբի սաները, ովքեր սովորեցին 10 կոմիտասյան երգ, դրանց անտեղյակ էին։ Երեխան մանկուց պիտի լսի, ինչու չէ՝ նաև սովորի երգել Կոմիտաս։ Եվ այսպես՝ ամեն սերունդ։ Հայկազյան համալսարանում, որտեղ ես հայ երաժշտության պատմություն եմ դասավանդում, 600-700 աշակերտի հարցում արի, ովքեր գիտեն Կոմիտասին, միայն 5-6 հոգի ձեռք բարձրացրին, քչերը հայ երաժշտության մասին տարրական գիտելիքներ ունեն։ Հայ խմբավարները հոբելյանական այս տարում աշխարհի կոմիտասյան երգի, երաժշտության հետ ամուր կապ ու կամուրջ են ստեղծում։
Անդրադառնամ ՙՎարանդայի՚ ծրագրին։
Կարելի է ասել՝ կոմիտասյան երգերի կողքին պիտի կատարենք Թումանյանի խոսքերով երգեր, հատվածներ Արմեն Տիգրանյանի ՙԱնուշ՚ օպերայից։ Մի երգ էլ գտել եմ Լևոն Շանթի խոսքերով։ Չմոռանանք, որ տարին հոբելյանական է նաև մեր մեծ երգիծաբան Երվանդ Օտյանի առումով։ Այս ֆոնի վրա են իմ` որպես հայ խմբավարի, ստեղծագործական մտորումները։
-Կոմիտասից ի՞նչ եք ընտրել:
-Ուզում եմ անակնկալ լինի:
-Քանի որ խոսք եղավ Հայկազյան համալսարանի մասին, համառոտ տեղեկացրեք, թե ինչպիսին է այսօրվա վիճակը։
-Հայկազյան համալսարանը Սփյուռքի միակ հայկական համալսարանն է Լիբանանում։ Ամերիկայում, Եվրոպայում ունենք հայագիտական ամբիոններ համալսարաններուն մեջ, սակայն իբրև հայկական, միայն Հայկազյանն է, այն համարվում է Լիբանանի թերևս առաջին բարձրագույն մակարդակ և հեղինակություն ունեցող 5 հաստատություններից մեկը։ Այստեղ նաև օտար ուսանողներ են գալիս սովորելու, համալսարանում լույս է տեսնում հայագիտական տարեգիրք, այնտեղ կա հայագիտական թեքումով մեծ գրադարան, այնտեղի հայ ուսանողները հայագիտական որոշ առարկաներ են անցնում իբրև ընդհանուր ծանոթություն իրենց մշակույթին՝ հայոց պատմություն, հայոց լեզու, հայ երաժշտության պատմություն, հայ թատրոնի պատմություն, հայ արվեստի պատմություն, իսկ արաբ ուսանողներն էլ արաբական պատմություն են ուսումնասիրում։ Մասնագիտական ուղղությունները տարբեր են, կարող է լինել հաշվապահություն, մանկավարժություն... Սակայն իմ վերը թվարկած առարկաները, իբրև ընդհանուր գիտելիք, ուսուցանվում են։ Պետք է ըսեմ, որ Լիբանանում Հայկազյան համալսարանը շատ մեծ նշանակություն ունի ոչ միայն հայության, այլև Լիբանանի համար։ Ինչ վերաբերում է ուսանողության քանակին, աշխատում են կեսը հայ, կեսը արաբ պահել։
-Պարոն Զաքար, տարվա ընթացքում Ձեր լիբանանյան գործունեության մեջ ինչը կառանձնացնեիք։
-Լիբանանում ես դասախոսում եմ, պետական կոնսերվատորիայի դասախոս եմ, ղեկավարում եմ ՙԱյգ՚ և ՙԿարկաչ՚ երգչախմբերը։ Ասեմ, որ ՙԿարկաչը՚ օտար փառատոնում, որը կոչվում է ՙՉանց՚, կատարում է շատ լեզուներով երգեր, 11-րդ տարին է, որ հրավիրվում ենք և հանդես եկանք հաջողությամբ։ Իսկ իմ ՙԱյգ՚ երգչախումբը Կոմիտասյան ծրագրով և Մաշտոցյան շարականներով համերգներ տվեց։ Նշեմ, որ Լիբանանի սիմֆոնիկ նվագախումբը տուրք մատուցեց Շարլ Ազնավուրի հիշատակին, որին մասնակցեց իմ ՙԿարկաչ՚ երգչախումբը։ Սա մեզ համար մեծ երևույթ էր՝ հանդես գալ պետական սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ։ Մասնակցեցինք զանազան միջոցառումներուն, ապրիլի 24-ի առիթով պատրաստեցինք և կատարեցինք Մակար Եկմալյանի ՙՊատարագը՚, որին ներկա եղան նաև օտար կրոնավորներ։ Մասնակցեցինք ՙՀամազգային՚-ի 90-ամյակի միջոցառումներուն, հանդես եկանք համերգներով։ Իմ կյանքում ակտիվ տարի էր անցնող տարին։
-Արցախյան նախորդ այցերից տարին տարբերվո՞ւմ է։
-Գիտե՞ք, ժամանակին, երբ հաղորդակցության միջոցները քիչ էին, մինչև մի նամակ տեղ հասներ, ամիս կտևեր, բայց հիմա առօրյա կապ կա։ Լիբանանում նստած ես ամեն օր կարողանում եմ կարդալ ՙԱզատ Արցախը՚, հետևում եմ Արցախի հեռուստատեսության կարևորագույն հաղորդումներին, այն զգացողությունն ունեմ, որ մի շաբաթ առաջ եմ դուրս եկել Արցախից: Հիշում եմ այն հին զգացումները, ապրումները, որ կային առաջին 10 տարում, երբ կարոտի բուռն զգացումներ ունեի։ Կարոտը հիմա էլ կա, բայց ուրիշ է լայն տեղեկատվության առկայությամբ։ Հիմա ավելի իրազեկ ենք, տեսնում ենք՝ ինչ է կատարվում, համացանցի միջոցով երեխաների հետ կապը կա, մի խոսքով` կարոտը թեթևանում է։
Չմոռանամ ասել, որ Շուշին կամաց¬կամաց դառնում է արդիական, գեղեցիկ, կոլորիտ ունեցող քաղաք։ Եվ պետք է ըսել, որ պատերազմից հետո նյութական¬պետական միջոցները պետք է գնային պաշտպանությանը, խնդիրը, հիմա էլ կա, բայց այսօր քաղաքաշինությանը մեծ տեղ է տրվում, շենքերը նորոգվում են, ճանապարհները ասֆալտապատվում են, դե, դժվարություններ միշտ ալ կըլլան, տարին նոր պահանջներ կբերի, սակայն պետք է տեսնել, գնահատել այն գեղեցիկն ու լավը, դրականը, փոփոխությունը, որ կատարվում է քաղաքում: