ՏՆԱ­ՅԻՆ ՏՆ­ՏԵ­ՍՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ԿԵՆ­ՍԱ­ՊԱՅ­ՄԱՆ­ՆԵ­ՐԻ ԱՄ­ԲՈՂ­ՋԱՑ­ՎԱԾ ՀԵ­ՏԱ­ԶՈ­ՏՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ԱՐ­ԴՅՈՒՆՔ­ՆԵ­ՐԸ

 Ինչ­պես ար­դեն տե­ղե­կաց­րել ենք, օ­րերս ԱՀ ազ­գա­յին վի­ճա­կագ­րա­կան ծա­ռա­յու­թյու­նում (ԱՎԾ) ներ­կա­յաց­վեց հան­րա­պե­տու­թյան աղ­քա­տու­թյան մա­կար­դա­կի և սո­ցիա­լա­կան վի­ճա­կի վե­րա­բե­րյալ վի­ճա­կագ­րա­կան-վեր­լու­ծա­կան տե­ղե­կա­տու։ ԱՀ պետ­բյու­ջեի ֆի­նան­սա­վոր­մամբ և հա­յաս­տա­նյան հա­մա­պա­տաս­խան կա­ռույց­նե­րի տեխ­նի­կա­կան և մե­թո­դա­բա­նա­կան ա­ջակ­ցու­թյամբ հրա­պա­րակ­ված ՙԱՀ սո­ցիա­լա­կան պատ­կե­րը և աղ­քա­տու­թյու­նը՚ վեր­լու­ծա­կա­նը ման­րա­մասն տե­ղե­կաց­նում է տնա­յին տն­տե­սու­թյուն­նե­րի և ա­ռան­ձին ան­հատ­նե­րի բա­րե­կե­ցու­թյան վե­րա­բե­րյալ հա­վա­քագր­ված անհ­րա­ժեշտ նյու­թեր, ինչն էլ հնա­րա­վո­րու­թյուն է ըն­ձե­ռում ԱՀ ԱՎԾ-ին հան­րու­թյա­նը ներ­կա­յաց­նել բնակ­չու­թյան ե­կա­մուտ­նե­րի, ծախ­սե­րի, աղ­քա­տու­թյան մա­կար­դա­կի և այլ ցու­ցա­նիշ­նե­րի վե­րա­բե­րյալ տե­ղե­կատ­վու­թյուն։ Հե­տա­զո­տու­թյան հա­մար օգ­տա­գործ­վել է 2015թ. մար­դա­հա­մա­րի տվյալ­նե­րի բա­զան։

2018թ. հուն­վա­րի 1-ից մինչև դեկ­տեմ­բե­րի 31-ը 15 հար­ցազ­րու­ցա­վար­ներ հե­տա­զո­տա­կան աշ­խա­տանք­ներ են կա­տա­րել 1620 տնա­յին տն­տե­սու­թյուն­նե­րում և հա­վա­քագր­ված տվյալ­նե­րը փո­խան­ցել ԱՎԾ-ի հա­մա­պա­տաս­խան մաս­նա­գետ­նե­րին։ Նշ­ված հրա­պա­րակ­ման շնոր­հան­դե­սին զե­կույց­նե­րով հան­դես են ե­կել աշ­խա­տանք­նե­րում ներգ­րավ­ված մաս­նա­գետ­նե­րը։ ԱՀ ԱՎԾ աշ­խա­տա­կազ­մի հե­տա­զո­տու­թյուն­նե­րի և ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­նե­րի բաժ­նի պետ Լեո­նիդ Սո­ղո­մո­նյանն իր զե­կույ­ցում ներ­կա­յաց­րել է կա­տար­ված աշ­խա­տանք­նե­րի ընդ­հա­նուր պատ­կե­րը։ Նրա պար­զա­բան­մամբ` հե­տա­զո­տու­թյուն­նե­րին ընդգրկված 1620 տնա­յին տն­տե­սու­թյուն­նե­րից 756-ը քա­ղա­քա­յինն էին, իսկ 864-ը` գյու­ղա­կան բնա­կա­վայ­րե­րից։ Ընդ­հան­րա­պես 2018թ. հան­րա­պե­տու­թյան բնակ­չու­թյան 78,2%-ը ե­ղել է ոչ աղ­քատ, 21,8%-ը` աղ­քատ, ո­րից ծայ­րա­հեղ աղ­քատ՝ 4,9%։ Մաս­նա­գետ­ներն աղ­քատ են գնա­հա­տել նրանց, ո­րոնց սպա­ռու­մը 1 չա­փա­հաս ան­ձի հաշ­վով ցածր է ե­ղել աղ­քա­տու­թյան ընդ­հա­նուր գծից, իսկ ծայ­րա­հեղ աղ­քատ գնա­հատ­վել են նրանք, ո­րոնց սպա­ռու­մը 1 չա­փա­հաս ան­ձի հաշ­վով ցածր է ե­ղել աղ­քա­տու­թյան պա­րե­նա­յին գծից։ Ըստ վեր­լու­ծու­թյուն­նե­րի` աղ­քա­տու­թյան պա­րե­նա­յին գծի ար­ժե­քը կամ նվա­զա­գույն պա­րե­նա­յին զամ­բյու­ղի ար­ժե­քը 2018թ. գնա­հատ­վել է 24 հազ 291 դրամ։ Այն հաշ­վարկ­վել է 1 շն­չի հաշ­վով` հիմն­վե­լով 1 օր­վա հա­մար սահ­ման­ված կա­լո­րիա­կա­նու­թյան՝ 2232 կկալ ար­ժե­քի վրա։ Անդ­րա­դառ­նա­լով աղ­քա­տու­թյան գծի ար­ժե­քին` Լ. Սո­ղո­մո­նյա­նը նշել է, որ այն 2018-ին գնա­հատ­վել է 1 ամս­վա հա­մար 1 չա­փա­հաս ան­ձի հաշ­վով 35 հազ 804 դրամ։ Վեր­ջին 5 տա­րի­նե­րին Ար­ցա­խում աղ­քա­տու­թյան մա­կար­դա­կը տա­տան­վել է 21,6 -26,2% մի­ջա­կայ­քում։ Դի­տար­կե­լով բնակ­չու­թյան կեն­սա­մա­կար­դա­կը քա­ղաք-գյուղ բաշխ­վա­ծու­թյամբ` աղ­քատ­նե­րի մեծ մա­սը՝ 58,8%-ը, քա­ղա­քաբ­նակ­ներ են։ 2008-ին ծայ­րա­հեղ աղ­քատ է հա­մար­վել գյու­ղա­կան բնակ­չու­թյան 5%-ը։ 2017թ. հա­մե­մատ գյու­ղա­կան բնա­կա­վայ­րե­րում աղ­քա­տու­թյան մա­կար­դա­կը ի­ջել է 3,2 տո­կո­սա­յին կե­տով, իսկ ծայ­րա­հեղ աղ­քա­տու­թյան մա­կար­դա­կը` 3 տո­կո­սա­յի­նով, սա­կայն քա­ղա­քա­յին բնա­կա­վայ­րե­րում այդ ցու­ցա­նիշն ա­ճել է 3,4%-ով, ծայ­րա­հեղ աղ­քա­տու­թյունն էլ` 0,6%-ով։
Զե­կու­ցո­ղը սլայդ­նե­րով ներ­կա­յաց­րել է հան­րա­պե­տու­թյան բո­լոր շր­ջան­նե­րում ար­ված հե­տա­զո­տու­թյան տվյալ­նե­րը։ Աղ­քա­տու­թյան մա­կար­դակն ա­վե­լի բարձր է վե­րաբ­նա­կեց­ված և կենտ­րո­նա­կան շր­ջան­նե­րում։ Մաս­նա­գետ­նե­րը հաշ­վար­կել են նաև ե­կամ­տի և սպառ­ման ցու­ցա­նիշ­նե­րով պայ­մա­նա­վոր­ված աղ­քա­տու­թյան մա­կար­դա­կը։ Աղ­քա­տու­թյան հաղ­թա­հար­ման հա­մար ու­սում­նա­սի­րող­նե­րը գտ­նում են, որ անհ­րա­ժեշտ է 2,7 մլրդ դրամ կամ ՀՆԱ-ի 0,9% կազ­մող գու­մար, որ­պես­զի դրանք հա­մալ­րեն սո­ցիա­լա­կան ա­ջակ­ցու­թյան հա­մար նա­խա­տես­ված մի­ջոց­ներն այն տրա­մա­բա­նու­թյամբ, որ այդ ա­ջակ­ցու­թյու­նը կտ­րա­մադր­վի միայն աղ­քատ­նե­րին։ Մի­ջազ­գա­յին փոր­ձը փաս­տում է, որ սո­ցիա­լա­կան ա­ջակ­ցու­թյան տրա­մադր­ման ան­թե­րի հաս­ցեա­կա­նու­թյուն ա­պա­հո­վե­լը շատ ան­հա­վա­նա­կան է, իսկ աղ­քա­տու­թյան հաղ­թա­հար­ման հա­մար մի­ջոց­նե­րը շատ ա­վե­լի են պետք։ Սա­կայն ի­րա­կա­նում աղ­քա­տու­թյան վե­րաց­ման հա­մար մար­դիկ պետք է ա­պա­հով­ված լի­նեն աշ­խա­տան­քով, այլ ոչ թե կախ­ված լի­նեն սո­ցիա­լա­կան ծրագ­րե­րում ընդգրկվե­լուց։ Ի­հար­կե, կան ո­րոշ օ­բյեկ­տիվ և սու­բյեկ­տիվ բա­ցա­ռու­թյուն­ներ, ո­րոնց ու­սում­նա­սիր­ման, հե­տա­զո­տու­թյան և վե­րաց­ման ար­դյուն­քում պետք է կյան­քի կոչ­վեն պե­տա­կան այլ ծրագ­րեր, որ­պես­զի մար­դիկ հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նե­նան աշ­խա­տել և ար­ժա­նա­վա­յել ապ­րել։ Գյու­ղա­կան վայ­րե­րում աղ­քա­տու­թյան մա­կար­դա­կի կր­ճատ­ման գոր­ծում մեծ նշա­նա­կու­թյուն ու­նի հո­ղի սե­փա­կա­նու­թյու­նը։ Գյու­ղատն­տե­սու­թյան ե­կամ­տա­բեր չլի­նե­լը, ֆի­նան­սա­կան մի­ջոց­նե­րի բա­ցա­կա­յու­թյու­նը, մշա­կո­ղի ծեր կամ հի­վանդ լի­նե­լը, ո­ռոգ­ման ջրի բա­ցա­կա­յու­թյու­նը ո­րո­շիչ են դառ­նում հող չմ­շա­կե­լու հա­մար։ Բազ­ման­դամ տնա­յին տն­տե­սու­թյուն­նե­րի շր­ջա­նում աղ­քատ լի­նե­լու հա­վա­նա­կա­նու­թյունն ա­վե­լի մեծ է։ Բա­ցի դրա­նից, լավ կր­թու­թյուն ու­նե­ցող ան­ձանց աղ­քատ լի­նե­լու հա­վա­նա­կա­նու­թյունն ա­վե­լի փոքր է։ Հա­մա­ձայն դի­տարկ­ման տվյալ­նե­րի` բարձ­րա­գույն կր­թու­թյամբ ան­ձանց շր­ջա­նում աղ­քա­տու­թյան մա­կար­դակն ա­մե­նա­ցածրն է։ Տար­րա­կան և ցածր կր­թու­թյուն ու­նե­ցող­նե­րի թե՜ աղ­քա­տու­թյան և թե՜ ծայ­րա­հեղ աղ­քա­տու­թյան մա­կար­դակն ա­մե­նա­բարձրն է։
ԱՀ ԱՎԾ անձ­նա­կազ­մի կա­ռա­վար­ման, ի­րա­վա­բա­նա­կան և մե­թո­դո­լո­գիա­յի ա­ռա­ջին կար­գի մաս­նա­գետ Ա­նի Հայ­րա­պե­տյանն անդ­րա­դար­ձել է հե­տա­զոտ­վող­նե­րի ե­կա­մուտ­նե­րին, ծախ­սե­րին, սնն­դամ­թեր­քի սպառ­մա­նը։ Ամ­բող­ջա­կան ե­կա­մուտ­նե­րի կա­ռուց­ված­քում վար­ձու աշ­խա­տան­քից ե­կա­մուտ­նե­րը կազ­մել են 62,3% (2017թ.՝ 59,7%), պե­տա­կան թո­շակ­նե­րը և նպաստ­նե­րը` 20,4% (22,7%)։ Կեն­սա­թո­շակ­նե­րը, հատ­կա­պես թո­շա­կա­ռու­նե­րի հա­մար, ե­կամ­տի կարևոր ու միակ աղ­բյուրն են հան­դի­սա­նում։ Ուս­տիև, կեն­սա­թո­շա­կի չա­փը պայ­մա­նա­վո­րում է այդ խմ­բի բա­րե­կե­ցու­թյան աս­տի­ճա­նը։ Հե­տա­զոտ­վող­նե­րի 49,9% էլ հենց կեն­սա­թո­շակ­ներն են հա­մա­րել ե­կամ­տի աղ­բյուր։ Ա. Հայ­րա­պե­տյա­նի տե­ղե­կատ­վու­թյամբ` թո­շակ­նե­րի և դրա­մա­կան ե­կա­մուտ­նե­րի ա­ջակ­ցու­թյան շնոր­հիվ է բնակ­չու­թյան նշ­ված մա­սը գո­յատևում, և ե­թե դրանք չլի­նեն, աղ­քա­տու­թյան և ծայ­րա­հեղ աղ­քա­տու­թյան մա­կար­դա­կը 21,8%-ից կբարձ­րա­նա և կդառ­նա 52,2%։
Տնա­յին տն­տե­սու­թյուն­նե­րի կեն­սա­պայ­ման­նե­րի ամ­բող­ջաց­ված հե­տա­զո­տու­թյան ծրագ­րի ծրագ­րա­վո­րող Մա­նուշ Գաբ­րիե­լյանն իր հեր­թին ներ­կա­յաց­րել է բնակ­չու­թյան բնա­կա­րա­նա­յին պայ­ման­նե­րի, խմե­լու ջրի մատ­չե­լիու­թյան տե­ղե­կատ­վու­թյուն­նե­րը։ 2018-ի հե­տա­զո­տու­թյան տվյալ­նե­րով` մեկ­սե­նյա­կա­նոց բնա­կա­րան­նե­րի ծան­րա­բեռն­վա­ծու­թյու­նը մեծ է ե­ղել։ Դա կախ­ված է և աղ­քա­տու­թյան մա­կար­դա­կից։ Քա­ղա­քա­յին տնա­յին տն­տե­սու­թյուն­նե­րի 99%-ը և գյու­ղաբ­նակ­նե­րի 88,8%-ն ու­նեն կենտ­րո­նաց­ված ջրա­մա­տա­կա­րար­ման հա­մա­կարգ։ Հե­տա­զո­տու­թյան ըն­թաց­քում տնա­յին տն­տե­սու­թյուն­նե­րի ո­րոշ ան­դամ­նե­րին ա­ռա­ջադր­վել են մի շարք հար­ցեր, ո­րոնց հի­ման վրա գնա­հատ­վել են կեն­սա­մա­կար­դա­կի ա­ռաջ­նա­յին խն­դիր­նե­րը։ Ըստ կեն­սա­մա­կար­դա­կի սու­բյեկ­տիվ գնա­հա­տա­կա­նի՝ 2018-ին ի­րենց աղ­քատ են հա­մա­րել բնակ­չու­թյան 2,6%-ը։ Ընդ ո­րում, 12%-ի կար­ծի­քով` ի­րենց կեն­սա­մա­կար­դա­կը մի­ջի­նից ցածր է, 79,4%-ն ու­նե­ցել է մի­ջին կեն­սա­մա­կար­դակ, իսկ 6%-ը` մի­ջի­նից բարձր։ Հարց­ված­նե­րից ոչ մեկն էլ ի­րեն հա­րուստ չի հա­մա­րել։ Ամ­սա­կան 1 շն­չի հաշ­վով շատ լավ ապ­րե­լու հա­մար հարց­ված­նե­րը նշել են, որ ի­րենց անհ­րա­ժեշտ է 792 հա­զար 100 դրամ, լավ ապ­րե­լու հա­մար` 127 հա­զար 985 դրամ, իսկ գո­յատևե­լու հա­մար` 47 հա­զար դրամ։
ԱՀ ԱՎԾ նա­խա­գահ Մա­նուշ Մի­նա­սյանն իր ե­րախ­տիքն է հայտ­նել այս նոր պար­բե­րա­կա­նի պատ­րաստ­ման գոր­ծում ներդ­րում ու­նե­ցող­նե­րին, հարց­մա­նը մաս­նակ­ցած բո­լոր տնա­յին տն­տե­սու­թյուն­նե­րին և հար­ցումն ի­րա­կա­նաց­րած հար­ցազ­րու­ցա­վար­նե­րին, տվյալ­նե­րի մշա­կող­նե­րին, ինչ­պես նաև այս ցու­ցա­նիշ­նե­րով հե­տաքր­քր­ված բո­լոր սպա­ռող­նե­րին։ ՙԱ­ռա­ջին ան­գամ այս աշ­խա­տանք­նե­րում ներգ­րավ­վել են նաև հար­ցազ­րու­ցա­վար­ներ, ին­չը եր­կու նպա­տակ է հե­տապն­դում. նրանք կտես­նեն ի­րենց աշ­խա­տան­քի ար­դյուն­քը, ո­րով­հետև ճշգ­րիտ հա­վա­քագր­ված տվյալ­նե­րը ո­րո­շիչ դեր ու­նեն և դրանք էլ կօգ­տա­գործ­վեն հե­տա­գա վի­ճա­կագ­րա­կան վեր­լու­ծու­թյուն­նե­րում։ Բա­ցի դրա­նից, այս տա­րի մենք փոր­ձել ենք ո­րոշ նո­րա­մու­ծու­թյուն­ներ և հա­վել­ված­ներ ա­վե­լաց­նել այս պար­բե­րա­կա­նում, ո­րոնք հնա­րա­վո­րու­թյուն տվե­ցին վեր­լու­ծել վեր­ջին 5 տա­րի­նե­րի հիմ­նա­կան ցու­ցա­նիշ­նե­րը և ներ­կա­յաց­նել հան­րու­թյա­նը՚,-վեր­ջում հա­վե­լել է Մ. Մի­նա­սյա­նը։

;