ԴԱՎԻԹ ԳԱՐԵՋԻ – ՆԱԽԻՋԵՎԱՆ. ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԵՏՔ
Մարինա ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
Ադրբեջանի հետ սահմանին գտնվող Դավիթ Գարեջի վրացական վանքի շուրջ տիրող իրավիճակի մասին մամուլում հաղորդագրություններ են հայտնվում նախանձելի պարբերականությամբ։ Սահմանների դելիմիտացիայից (սահմանագծման) զատ այդ հարցում շատ ավելի էական է պատմամշակութային ասպեկտը, որը կողմերից մեկը նրբանկատորեն շրջանցում է, իսկ մյուսը՝ ագրեսիվ կերպով բորբոքում՝ չթաքցնելով քրիստոնեական հուշարձանը վերջին հաշվով յուրացնելու մտադրությունները։ Դեռ ավելին, շարունակ տպավորություն է առաջանում, որ պարբերաբար տեղի ունեցող միջադեպերի մեղավորը վրացական կողմն է, որն, ըստ էության, հայտնվել է երկու կրակի արանքում. հարևան թուրքական պետություններից տնտեսական և ինչ-որ չափով քաղաքական կախվածության և վրաց ժողովրդի համար սրբազան նշանակություն ունեցող հուշարձանն իրենց վերահսկողության տակ պահելու ձգտման։
Ժամանակ առ ժամանակ մամուլում հաղորդում են վանքի շուրջ լարվածության նոր շրջադարձի մասին, որը, որպես կանոն, հրահրում է հենց ադրբեջանական կողմը։
Մեկ-երկու շաբաթ առաջ վանքի շուրջ նորից լարվածություն էր առաջացել. Բաքուն մի խումբ վրաց քաղաքացիների մեղադրել է սահմանները խախտելու և սահմանապահների վրա հարձակում գործելու մեջ։ Գործը հասել է նրան, որ Վրաստանի դեսպանին Բաքվի ԱԳՆ են կանչել. գերատեսչությունն այդ գործողությունները որակել է որպես ՙերկու երկրների միջև առճակատմանն ուղղված սադրանք՚։ Մինչդեռ, ինչպես հայտնել է վանքում աշխատող ուղեկցորդներից մեկը, միջադեպի պատճառ է դարձել այն փաստը, որ ադրբեջանցի սահմանապահներն առանց թույլտվության սկսել են եկեղեցուց սրբապատկերները դուրս տանել, ինչն էլ տեղի բնակիչների և ուխտավորների բողոքն է հարուցել։ Ասել է թե՝ միջադեպը դարձյալ ադրբեջանական կողմն է հրահրել, բայց ստացվում է, որ մեղավորները նորից վրացիներն են։
Ընդ որում, Վրաստանի ՆԳՆ սահմանային ոստիկանության պետի տեղակալ Թեյմուրազ Կուպատաձեն վանքի խցերից սրբապատկերների դուրս բերումը բացատրել է այն հանգամանքով, թե… ադրբեջանցի սահմանապահները, իբր, խիստ ՙմտահոգված՚ էին նրանց պահպանությամբ։ ՙՆրանք պարզաբանել են, որ սրբապատկերները կարող էին վնասվել եղանակի վատթարացման պարագայում, ինչպես քամու, այնպես էլ անձրևի ժամանակ, և, որպեսզի նրանց հասցեին մեղադրանքներ չհնչեն, թե նրանք են սրբապատկերները վնասել, դրանք Հարություն վանք են բարձրացրել ու մեր սահմանապահներին փոխանցել՚,- ասել է Կուպատաձեն։
Պետք է ենթադրել, որ այդ տարածքում մինչ օրս ո՜չ քամիներ, ո՜չ անձրևներ չեն եղել, որոնք կարող էին ՙսրբապատկերները վնասել՚: Խոսել այն մասին, որ մշակույթի պահպանության համար ՙմտահոգություն՚ են ցուցաբերել մի երկրի ներկայացուցիչներ, որի զինծառայողները տասը տարուց քիչ ավելի առաջ լկտիաբար և անողոքաբար լինգերով ու կռաններով ավերեցին Հին Ջուղայի հայկական բացառիկ խաչքարերը, արդեն ավելորդ էլ է, քանի որ բացատրություններն առանց այդ էլ անհեթեթ և բացահայտորեն ծիծաղելի են թվում։
Հաշվեհարդարի կամ հայկական մշակույթի ժառանգության յուրացման հանցավոր փորձը պետք է վրացական կողմին առանձնապես զգուշավոր դարձնի` մատնացույց անելով մշակութային ցեղասպանության ադրբեջանական քաղաքականության հսկայական վտանգները: Առավել ևս, որ Բաքվում, այլ փաստարկներ չունենալու պատճառով, կրկին գործի են դնում աղվանական գործոնը` բազմիցս իրենց հանդուգն հավակնություններում հասնելով ընդհուպ մինչև Թբիլիսի:
Յուր ժամանակ, երբ Ադրբեջանը պետական մակարդակով բացեիբաց Նախիջևանում ոչնչացրեց հայկական մշակույթի ժառանգությունը` բառի բուն իմաստով հողին հավասարեցնելով միջնադարյան գերեզմանոցը, հանցագործն անպատիժ մնաց` այդ թվում նաև Հայաստանի քրիստոնյա հարևանների, առաջին հերթին` Վրաստանի և Ռուսաստանի կողմից պատշաճ արձագանքի բացակայության պատճառով: Վրացական մշակույթի նշանավոր հուշարձանների հանդեպ ներկա ոտնձգությունները որպես վկայություն այն բանի, որ սեփական ժառանգություն չունեցող Ադրբեջանը փորձում է աշխարհի մշակութային քարտեզի վրա հաստատվել երբևէ իրեն չպատկանած հուշարձանների հաշվին` դրա լավագույն ապացույցն են:
Ինչպես արդարացիորեն նշել է հայկական կայքերից մեկում վերջերս հրապարակված հոդվածի հեղինակը` ՙվրացիները պետք է ադրբեջանցի գիտնականներին երախտապարտ լինեն նրա համար, որ նրանք Դավիթ Գարեջի վանքը որպես աղվանական հուշարձան են ճանաչում: Դա փրկել է վանքը, հակառակ դեպքում այն կոչնչացնեին, ինչպես ոչնչացրեցին Նախիջևանի խաչքարերը՚:
Մինչդեռ Բաքվում արդեն սովորական դարձած հնարքն են գործի դրել` հայտարարելով վանքի շուրջ ստեղծված իրավիճակում ՙհայկական հետքի՚ մասին: Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախկին նախարար Թոֆիկ Զուլֆուգարովը հայտարարել է, որ ՙտեղի ունեցածի (նկատի ունենալով վերջին միջադեպը – Մ.Գ. ) շահառուները, և հնարավոր է, նաև պատվիրատուները հայերը և Ռուսաստանի հայամետ ուժերն են, որոնց նպատակը Ադրբեջանի համար Վրաստանում ՙերկրորդ ճակատի՚ բացումն է՚: Դրանով իսկ պաշտոնաթող դիվանագետը, որը վաղուց արդեն փորձում է իշխանությունների ուշադրությունը հրավիրել սեփական անձի հանդեպ` ԱԳՆ-ում պաշտոնի տեսքով ողորմության ակնկալիքով, հույս ունի միանգամից երկու նապաստակ սպանել. յուղ լցնել ռուս-վրացական դիմակայության կրակի վրա, բայց շրջահայացորեն դրանում մեղադրելով ոչ թե հենց ռուսական կողմին, այլ ՙՌուսաստանի հայերին ու հայամետ ուժերին՚:
Նախկին դիվանագետի այս անհեթեթությունը դժվար թե արժե մեկնաբանել: Բայց Դավիթ Գարեջի վանքի շուրջ տեղի ունեցող իրադարձությունների մեջ ՙհայկական հետքի՚ առկայությունը փաստելն իսկապես անհրաժեշտ է: Այդ հետքը ձգվում է ոչ միայն Հին Ջուղայից, որտեղ 2007թ. վերջնականապես ոչնչացվեցին հայկական գերեզմանոցները և խաչքարերը, ոչ միայն ամբողջ Նախիջևանի հայկական հոյակերտ հուշարձաններից, այնպես էլ անտոհմ բարբարոսների իշխանության տակ հայտնված մնացյալ հայկական տարածքներից: Այդ հետքը ձգվում է, օրինակ, նաև Շուշիից, որտեղ խորհրդային տարիներին հայկական ճարտարապետական բազմաթիվ հուշարձաններ ու տաճարներ ավերվեցին, իսկ Ղարաբաղյան պատերազմի տարիներին Ղազանչեցոց Ամենափրկիչ վեհաշուք եկեղեցին զենքի պահեստի վերածվեց` այն հաշվարկով, որ հայկական ուժերը չեն արկակոծի ու չեն ոչնչացնի իրենց իսկ մարգարիտը:
Ադրբեջանի քաղաքականության մեջ նման ՙհայկական հետքերը՚, մասնավորապես` զավթած տարածքում հայկական ներկայության պատմամշակութային վկայությունների հանդեպ անողոք վերաբերմունքի և քաղաքական նպատակներով դրա ոչնչացման համատեքսում, բազմիցս են դրսևորվել: Եվ եթե Վրաստանը չի ցանկանում իր մարգարիտը կորցնել, նա պետք է ամենասևեռուն ուշադրությունը դարձնի այդ ՙհետքի՚ վրա` որպես հիշեցում այն բանի, թե հատկապես անխուսափելիորեն ինչ տեղի կունենա իրենց նախնիների ժառանգությունից հրաժարվելու և Ադրբեջանի հանցավոր ծրագրերը խրախուսելու պարագայում:
www.golosarmenii.am