ԱՐՑԱԽ. ԸՆՏՐԱԿԱՆ ՄՐՑԱՎԱԶՔԸ ԿԱՐՃ ՏԱՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՉԻ ԵՆԹԱԴՐՈՒՄ
Աշոտ ԲԵԳԼԱՐՅԱՆ
Արցախում ավարտվել են տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունները, բայցևայնպես, հայկական մամուլը և տարբեր ինտերնետ-ընկերակցություններ գործնականում դրանց վրա ուշադրություն չեն դարձնում` շարունակելով համառորեն շրջանառության մեջ դնել խորհրդարանական և նախագահական ընտրությունների թեման, որոնց դեռ շատ ամիսներ կան:
Այո, պարբերական մամուլում և համացանցում կրքերը բավականին թեժացել են. տարբեր դիտորդներ, վերլուծաբաններ, փորձագետներ, լրագրողներ և բլոգերներ, ասես խոսքները մեկ արած, կիսում են չսպանած արջի մորթին. իրենք են թեկնածուներ առաջադրում, հաշվարկում նրանց շանսերը, ինչ-որ մեկին հաղթանակ շնորհում, իսկ ինչ-որ մեկին ձախողում կանխագուշակում: Գործողությունները տեղի են ունենում ասես շախմատային խաղում, որում, ինչ-որ մեկի կամքով շարժվելով` (զինվորը փոխակերպվում է թագուհու), թեթև խաղաքարը մի ակնթարթում վերածվում է ծանրի, և հակառակը:
Ընդ որում, արվում են ամենատարբեր ենթադրություններ, ինչպես լուրջ` արժանի ուշադրության, այնպես էլ պարզապես անհավանական ու անհեթեթ, որոնք ցնցում են ընթերցողի երևակայությունը մտացածին կամ խիստ ուռճացված փաստերով: Ակամայից մտքովդ անցնում է Մարկ Տվենի ՙԻնչպես ինձ նահանգապետ ընտրեցին՚ երգիծական պատմվածքը: Թվում է` մեծ ամերիկացու նկարագրած ժամանակները վաղուց են պատմության գիրկն անցել, այդուհանդերձ, ընտրական քարոզչական խաղի անազնիվ, ստոր երևույթներից և մեթոդներից շատերը, ավա՛ղ, պահպանվել են:
Մեր բուն նյութից չշեղվելու համար` չենք կենտրոնանա կոնկրետ անունների ու ազգանունների վրա (ցանկության դեպքում` յուրաքանչյուրն ինքն իրեն կճանաչի): Նկատենք միայն, որ որոշ կեղծ հորինվածների պատճառով խիստ անհարմար ես զգում ընթերցողի առաջ, որն անկեղծորեն ցանկանում է ճշմարտությունն իմանալ:
Իսկ արդարամիտ լինելու համար, նախևառաջ, անհրաժեշտ է ընդունել այն փաստը, որ առայժմ չի անվանվել Արցախում անցկացվելիք խորհրդարանական և նախագահական ընտրությունների հստակ ամսաթիվը, և իրարից առաջ անցնելով կանխատեսումների շուրջ մտավարժանքներ անելը` իրենց ինչ-որ մարգարեների տեղ դնելով, հեռու գնացող եզրակացություններ անելը` ելնելով նրանից` ամբիոնում ով ում մեջքի հետևում է կանգնած կամ` ով ինչպես է զրուցակցին նայել, անլուրջ և հակաարդյունավետ է:
Կրկնակի ցավալի է, որ որոշ ՙվերլուծաբաններ՚, փառավորելով ու մեծարելով իրենց ՙթեկնածուին՚ կամ փորձելով նսեմացնել նրա հակառակորդին, շահարկում են ազգային զգացմունքները և շահերը: Օրինակ, հարգարժան մարդու, պրոֆեսորի ինչի՞ն էր պետք Բաքվի քարոզչության ոճով աղաղակող սուտ հնչեցնել: Ինչպե՞ս հասկանալ նրա անպատասխանատու հայտարարությունն առ այն, որ 2016թ. Ապրիլյան պատերազմից հետո Ղարաբաղը լքել է շուրջ 40 հազար քաղաքացի, որոնցից 30 հազարն, իբր, արդեն Ռուսաստանի քաղաքացիություն է ստացել ¥ՙՆոյեվ Կովչեգ՚, N 8, 2019թ. օգոստոս, ՙՂարաբաղը` փոփոխությունների նախաշեմին՚ հոդված): Որտեղի՞ց նա նման տեղեկություններ ունի: Ի՞նչ է սա` ակամա արված խեղաթյուրու՞մ, թե՞ սադրանք: Այդ երբանի՞ց են գիտնականներն սկսել ասեկոսեների ու բամբասանքների վրա հենվել…
Բարեբախտաբար, Բաքվի ստոր ծրագրերին, հակառակ ՙվերլուծաբանի՚ պնդումներին, վիճակված չէր իրականություն դառնալու, նախևառաջ առաջնագծում կանգնած մեր զինվորների և մարտական ուղի անցած սպաների հերոսության շնորհիվ: Հակառակը, մենք բոլորս հիշում ենք` ինչպես հազարավոր մարդիկ, այդ թվում Արցախում ծնված, վաղուց Ռուսաստանում հաստատված հայերը, միասնական պոռթկման մեջ շտապեցին հերթական լուրջ փորձության առաջ հայտնված պատմական Հայրենիք, մարդիկ, որոնք պատրաստ էին նրա համար իրենց կյանքը տալ, այն դեպքում, երբ գործնականում դրա անհրաժեշտությունը չկար, քանի որ զինծառայողները հիանալի կերպով կատարել են իրենց առաջադրանքը` գլխովին ջախջախելով հակառակորդին և երկար ժամանակով զսպելով Բաքվի ռազմաքաղաքական ռեժիմի խանդավառությունը: Քանի որ արդեն շոշափել ենք այդ թեման, նշենք, որ հայկական հասարակության համար թշնամու ձեռնարկած ապրիլյան ագրեսիան դարձավ ճշմարտության բացահայտման յուրօրինակ պահ: Այն ակամայից համախմբեց աշխարհի տարբեր ծայրերում ապրող հայրենակիցներին: Նման միասնականություն ու համախմբվածություն Արցախի թշնամիներն ակնահայտորեն չէին սպասում, և հիմա նրանք յոթ անգամ կմտածեն` նախքան ևս մեկ անգամ նման արկածախնդրության դիմելը: Ով թույլ նյարդեր ունի, ով պատրաստ է առաջին իսկ կրակոցներից հետո կամ պարզապես Բաքվի ռեժիմի պարագլխի հանցավոր շուրթերից հնչած սպառնալիքների պատճառով խուճապահար իր հայրենի երկիրը լքել, թող Աստված նրանց դատավոր լինի, թող նրանք իրենց համար ուրիշ հայրենիք փնտրեն Ubi bene ibi patria հայտնի սկզբունքով (ՙՈրտեղ լավ է, այնտեղ է հայրենիքը՚): Այսօրվա Արցախին, որը պայքարում է արժանապատիվ կյանք ունենալու համար, վախկոտներ և աշխարհաքաղաքացիներ (կոսմոպոլիտներ) պետք չեն: Գիտակցելով իրենց կյանքին և անվտանգությանը մշտապես սպառնացող վտանգը` արցախցիների մեծամասնությունն արդեն վաղուց հոգեբանորեն մարտական է տրամադրված, ինչը ենթադրում է հակառակորդի սադրանքներին և իրադարձությունների ցանկացած զարգացմանը միշտ պատրաստ լինելը: Այսօր սա է ազատության, պատվի և արժանապատվության գինը…
Բայց վերադառնանք մեր գլխավոր թեմային` Արցախում կայանալիք խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններին և տպագիր ու էլեկտրոնային ԶԼՄ-ներում` բուն ընտրություններից շատ առաջ սկսված տեղակատվական-քարոզչական այնքան էլ ոչ առողջ մրցավազքին: Մասնավորապես, կցանկանայինք կանգ առնել նախագահական մրցավազքում մասնակցություն ունենալիք հավանական թեկնածուների կերպարների ու նրանց առանձին որակների չափազանցման վրա: Մարտական ուղի անցած գեներալների և ռազմական գործում մատուցած ծառայությունների նկատմամբ ամենայն հարգանքով հանդերձ պետք է ընդունել, որ նրանք նույնպես միս ու արյունից մարդիկ են` իրենց բոլոր արժանիքներով ու թերություններով և չի կարելի փորձել նրանց առասպելական հերոսներ դարձնել, առավել ևս մի ոմն մեսիա, որից է միմիայն կախված մի ամբողջ ժողովրդի փրկությունը: Նաև անընդունելի և անբարո է հավաքական ժողովրդական հերոսությունը` իրեն պարտադրված պատերազմում Արցախի տարած հաղթանակի գլխավոր գործոնը, մեկ մարդու վերագրելը: Պետք է միշտ հիշել, որ Հայրենիքը պաշտպանելիս հերոսներից ոմանք զոհվել են, իսկ մյուսները գեներալներ են դարձել շատ առումներով առաջինների շնորհիվ: Ի դեպ, 45 տարեկան ու դրանից բարձր գրեթե բոլոր արցախցիներին կարելի է պատերազմի հերոսներ կոչել. նրանց թվում են մարտի դաշտում բազմիցս վիրավորում ստացած` հրաշքով փրկված մարդիկ (ներառյալ տողերիս հեղինակը), հաշմանդամները: Ու նրանք ապրում են հանգիստ ու խաղաղ`առանց կուրծք ծեծելու և պարգևներ պահանջելու: Այնպես որ` լկտիություն է հարյուրավոր ու հազարավոր ՙհասարակ՚ հերոսների ընդհանուր հաղթանակն ինչ-որ մի ՙգերհերոսի՚ վերագրելը: Դա արջի ծառայություն է, որը ոչ մեկին պետք չէ…
Նախագահի ընտրության կարգի և ժամկետների մասին Արցախի Հանրապետության Սահմանադրության 89-րդ հոդվածի համաձայն, ՙՀանրապետության նախագահն ընտրվում է Սահմանադրությամբ և օրենքով սահմանված կարգով: Հանրապետության նախագահի հերթական ընտրությունն անցկացվում է Հանրապետության նախագահի լիազորությունների ավարտից 50 օր առաջ՚: Ազգային ժողովի ընտրություններն անցկացվում են Հանրապետության նախագահի ընտրությունների հետ միաժամանակ (Արցախի Հանրապետության Սահմանադրության 109-րդ հոդված): Իսկ մինչև այդ վճռորոշ 50 օրերը, կրկնում եմ, դեռ շատ ամիսներ կան:
Մինչդեռ լրատվական դաշտում տեղի ունեցող երևույթները հիշեցնում են հետևյալ տարօրինակ պատկերը. հանդիսատեսը, ականատես լինելով նրան, որ վազորդները ֆալստարտ են վերցրել ¥կեղծ մեկնարկ) և վազել սկսել մրցավարի սուլոցից առաջ, ձևացնում է, որ ոչ մի բան տեղի չի ունեցել, դեռ ավելին, իր բղավոցներով ու սուլոցներով քաջալերում, առաջ է մղում նրանց, թեպետ քաջ գիտակցում է, որ մրցավազքի արդյունքները չեն հաշվարկվի: Սա ծիծաղելի չէ, այլ հիմարություն է, ինչ-որ իմաստով նաև` վտանգավոր: Պաշտոնական մեկնարկին չսպասած անձինք, արդյոք, ուժասպառ չեն լինի՞ նախքան իսկական մեկնարկի ազդարարվարելը` ժամանակից շուտ ծախսելով ռեսուրսները և ուժերը: Նրանք օրինապահ թեկնածուներին արդյո՞ք չեն խանգարի սահմանված կարգով առաջադրվել և ընտրական մրցավազքին նախապատրաստվել: Չէ՞ որ այնպիսի լուրջ ընտրություններ, ինչպիսիք են խորհրդարանականը և նախագահականը, խոսելով այդ նույն մարզական լեզվով, ոչ թե կարճ տարածության, այլ մարաթոնյան մրցավազք է, որը պահանջում է սեփական ուժերի հանգամանալից հաշվարկում:
Ուշադրություն հրավիրենք ևս մեկ, ըստ իս, ոչ պակաս կարևոր ասպեկտի վրա: Որոշ ՙվերլուծաբաններ՚, իրենց հեղափոխության ականավոր գաղափարախոսների և ռազմավարների տեղ դնելով, չգիտես ինչու, Արցախին սպառնում են իշխանական վերնախավի փոփոխությամբ, ասես դրան կհաջորդի աշխարհի վերջը: Այսինքն` նրանք սպառնում են բնականոն գործընթացով, որը մեկ անգամ չէ, որ տեղի է ունեցել ազատ ու անկախ Արցախի պատմության ընթացքում: Այդ ՙբացատրություններ տվող պարոնայք՚ փորձում են դասեր տալ այն մարդկանց, որոնք առաջինը այդ պահին փլուզման եզրին գտնվող խորհրդային տարածությունում իրականացրին ազատության և անկախության հեղափոխություն… Եկեք, պարոնայք անհամբերատարներ, այնուամենայնիվ, արցախցիներին իրավունք վերապահենք` ինքնուրույն որոշելու, լինի ՙհեղափոխություն՚, թե ոչ, իսկ ժողովրդին սադրիչներ պետք չեն:
Շախմատի սիրահարները քաջ ծանոթ են ՙպատային իրավիճակ՚ տերմինին: Դա շախմատային պարտիայում մի իրավիճակ է, երբ արքան շախի տակ չէ, բայց ընդ որում խաղաքարերը շարժվելու հնարավորություն չունեն: Ինչպե՞ս է շախմատում պատային իրավիճակ ստեղծվում: Խաղի մասնակիցների նախորդ քայլերի արդյունքում քայլ անելու իրավունք ունեցող խաղացողը չի կարողանում այդ հնարավորությունից օգտվել, քանի որ չկան առանց խաղի կանոները խախտելու խաղաքարերը տեղաշարժելու տարբերակներ: Միևնույն ժամանակ արքային շախ չի հայտարարված, այլ նշանակում է, որ ոչ ոք չի հաղթում:
Արդյունքում էլ առաջանում է անելանելի դրություն` չկան պարտվածներ և հաղթածներ, բայց քայլեր անելու հնարավորություններ էլ չկան:
Օրինակներ, երբ խաղի մեջ կամ կյանքում փակուղի է առաջանում, բազմաթիվ են: Եվ եթե շախմատում դա նշանակում է ընդամենը ոչ-ոքի, ապա կյանքում պատային իրավիճակը կարող է բոլորի համար շատ ավելի տխուր հանգուցալուծում ստանալ: Բնականաբար, մենք բոլորս դրական փոփոխություններ ենք ցանկանում, բայց չպետք է գործընթացն արհեստականորեն պատային իրավիճակի հասցնել, երբ արդեն խնդրահարույց կլինի ընդհանուր շահերից բխող և ընդանուր առմամբ` հասարակության բարօրությանը միտված քայլեր անելը…
Իհարկե, որոշակի իմաստով կարելի է ողջունել որոշ պոտենցիալ թեկնածուների հանդիպումները մարդկանց, հատկապես գյուղերի բնակիչների հետ, նրանց խնդիրներին և ակնկալիքներին ծանոթանալը: Սակայն պետք է վերլուծել յուրաքանչյուր նախընտրական խոսք և խոստում, այլ ոչ թե իռացիոնալ արձագանքել արտաքին ազդակներին: Այլապես ծիածանագույն ակնկալիքներին կարող են հերթափոխել գորշ առօրյան և դառը հիասթափությունը: Իսկ ինքնախաբեությունը մեզ համար անշուշտ հետքայլ կնշանակի:
Բաց և արդար ընտրությունները ցույց կտան` ով ինչ է իրականում իրենից ներկայացնում: Պարզ է մի բան` Արցախը պետք է առաջադիմական մտածելակերպով առաջնորդ ունենա, ով ունակ կլինի ոչ միայն սատար կանգնել և պաշտպանել ազատության ու անկախության 30 տարիների ընթացքում ձեռքբերածը, այլև իրատեսորեն պատկերացնել հետագա հետևողական զարգացման ուղիներն առնվազն մոտակա 10 տարիների համար: Եվ նման առաջնորդներ, անշուշտ, կան Արցախի հողում: Իսկ որպեսզի նրանք կարողանան իրենց լիովին դրսևորել, ընտրական գործընթացները պետք է զարգանան բնականոն հունով: Եվ, հետևապես, անթույլատրելի են այդ գործընթացներից մարդկանց արհեստականորեն դուրս թողնելը, թեկնածուների շարքից որևէ մեկին հեռացնելու, կամ` ընդհակառակը, անհիմն և անարժան կերպով ինչ-որ մեկին առաջ մղելու փորձերը: Այդ հարցում հատուկ պատասխանատվություն են կրում լրագրողները, ԶԼՄ-ների ղեկավարները, որոնք պետք է ձգտեն արհեստավարժորեն ճշմարտությունը մարդկանց հասցնել, այլ ոչ թե լրատվական դաշտում կրքեր բորբոքեն: Ընտրությունները պետք է միավորեն, այլ ոչ թե պառակտեն հասարակությունը, առավել ևս այն հասարակությունը, որն ապրում է իրեն պարտադրված շարունակական պատերազմի պայմաններում:
Ինչ վերաբերում է կոնկրետ անուններին ու ազգանուններին, կենսագրություններին և իրական գործերին, ապա նրանց մասին անպայմանորեն կասվի դրա համար սահմանված ժամին, երբ, ի վերջո, ընտրությունները պաշտոնապես կհայտարարվեն, և կսկսվեն օրենքով նախատեսված ընտրական ընթացակարգերը և գործընթացները: Իսկ ընտրությունները, կրկնենք, կարճ տարածության մրցավազք չէ, այլ մարաթոն, և հաղթում է ոչ թե նա, ով առաջինն է վազել սկսել, այլ նա, ով առաջինն է վերջնագիծը հատում:
Զինվենք համբերությամբ, պարոնա՜յք, քանզի, հայտնի է. շտապելով` մարդկանց ծաղրի առարկան կդառնանք: Դեռ ավելին, կոպիտ միջամտության և հեղափոխական կրքեր բորբոքելու փորձերը կարող են ընդհանրապես վտանգի տակ դնել ազատ ու արդար ընտրությունների անցկացման հնարավորությունն իսկ: Մենք կարող են պարզապես ընդհանուր աղմուկի մեջ չլսել մրցավարի` մեկնարկ ազդարարող սուլոցը..
Մի՞թե մենք դրան ենք ձգտում….
www.noev-kovcheg.ru