ԷՐԴՈՂԱՆԻ ԾՐԱԳԻՐԸ ՄԱՐՏԱՀՐԱՎԵՐ Է ԵՎ ՍՊԱՌՆԱԼԻՔ
Ռուզան ԻՇԽԱՆՅԱՆ
Մոսկվայում մարտի 5-ին Վլադիմիր Պուտինի և Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի միջև կայացած բանակցություններն Իդլիբի շուրջ էին, որը համարվում է Հյուսիսային Սիրիայում ՙԻսլամական պետության՚ ահաբեկիչների վերջին պատվարը։ Հանդիպմանը հետևած համատեղ մամուլի ասուլիսի ժամանակ նախագահները հայտարարեցին ստորագրած համաձայնագրի մասին։ Ըստ այդ փաստաթղթի՝ մարտի 6-ի կեսգիշերին Իդլիբում հաստատվեց հրադադար, կողմերը համաձայնության եկան 6կմ խորությամբ անվտանգության գոտի ստեղծելու, ինչպես նաև համատեղ պարեկային ծառայություն անցկացնելու շուրջ։
Ռուսաստանն ու Թուրքիան վերահաստատեցին իրենց հավատարմությունը 2017թ. կնքված ապաէսկալացիայի մասին համաձայնագրին ու 2018-ին Սոչիում ստորագրված հուշագրին։ Մոսկվան ու Անկարան համակարծիք էին, որ Սիրիայի հակամարտությունը ռազմական լուծում չունի։
Ռուս-թուրքական պայմանավորվածությունների վերաբերյալ ուշագրավ տեսակետ էր հայտնել Մոսկվայի միջազգային հարաբերությունների պետական ինստիտուտի Ռազմաքաղաքական հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն Ալեքսեյ Պոդբերյոզկինը։ Այդ մասին տեղեկացրել է armeniasputnik.կայքը։ Ռազմական փորձագետի կարծիքով՝ դրանք սկզբունքային նշանակություն ունեն, բայց բոլորովին այլ հարց է դրանք տեխնիկապես իրագործելը։ Իրավիճակը շատ բարդ է և երաշխիք չկա, որ հակամարտության մյուս կողմերն Իդլիբում կհետևեն Պուտինի և Էրդողանի պայմանավորվածություններին։ Նրա կարծիքով՝ կարևոր նշանակություն ունի այն հանգամանքը, որ ռուսական և թուրքական զինված ուժերը միասին են վերահսկողություն իրականացնելու։ Պոդբերյոզկինը եզրակացրել է, որ Ռուսաստանի և Թուրքիայի նախագահների հանդիպումը հակամարտության կարգավորման քաղաքական միջոցների սպառված չլինելու մասին վկայեց։
Ռուսաստանյան քաղաքական փորձագիտական շրջանակներում Պուտին-Էրդողան հանդիպման գլխավոր արդյունքը համարում են այն, որ ՌԴ նախագահը պահպանել է այն դիրքերը, որոնք նվաճվել են սիրիական ուժերի կողմից։ Բացի այդ, թույլ չտրվեց ահաբեկիչներին վերադառնալ իրենց սանձարձակ վարքագծին։ Այդուհանդերձ, իրողությունն այն է, որ Ռուսաստանն ու Թուրքիան ընդամենը միջանկյալ պայմանավորվածության հասան, և հետագայում ամեն ինչ կախված է լինելու կողմերի պատասխանատվությունից։
Ռուսաստանցի փորձագետ Պոդբերյոզկինն իրավացի էր. երկու նախագահների միջև ձեռքբերված պայմանավորվածությունները գուցե սկզբունքային նշանակություն ունեն, բայց հարցն այն է, թե ինչպե՞ս դրանք կյանքի կկոչվեն։ Մարտի 9-ին Իդլիբ նահանգում տեղի ունեցած մարտական գործողությունները հաստատեցին այդ տեսակետը։ Տեղեկատվական աղբյուրները սիրիական ՀՕՊ համակարգերի կողմից թուրքական 20 անօդաչուների խոցման մասին իրազեկեցին։ Հղում էր արվել Syrian MC ռազմական տեղեկատուին, հրթիռներն արձակվել են ՙԲուքի- M2՚ զենիթային համակարգերից։ Թե ի՞նչ էր տեղի ունեցել հրադադարի հաստատումից հետո, առայժմ պարզ չէ։ Ինչպե՞ս կզարգանան իրադարձությունները Սիրիայում՝ ցույց կտա ժամանակը։
Արձանագրենք, որ Մերձավոր Արևելքի իրադարձություններն իրենց ազդեցությունն ունեցան մեր տարածաշրջանի վրա։ Մարտի 6-ին ՀՀ պաշտպանության նախարարության կայքն իրազեկեց, որ հյուսիս-արևելյան դիրքերից մեկի ուղղությամբ ադրբեջանցի զինծառայողները ձեռնարկել են դիվերսիոն ներթափանցման փորձ։ Դիրքապահ անձնակազմի գործողությունների շնորհիվ հակառակորդը կորուստներ տալով՝ հետ է շպրտվել ելման դիրքեր՝ թողնելով զինամթերք և ականորսիչ սարք։ Հայկական կողմը կորուստ չի ունեցել, թեթև վիրավորում է ստացել 1 զինծառայող։ Դրանից մեկ օր առաջ Հայաստանի ՊՆ-ն տեղեկացրել էր, որ վերջին օրերին Տավուշի սահմանային գծում հակառակորդը սադրում է իրավիճակը՝ օգտագործելով խոշոր տրամաչափի գնդացիրներ։ Մարտի 6-ի գործողության վերլուծությունը ցույց է տվել, որ դիվերսիոն ներթափանցումն իրականացվել է համապատասխան պատրաստություն անցած անձնակազմի կողմից։ Ականադաշտերում անցումներ բացելու համար ադրբեջանցիներն օգտագործել են գերմանական արտադրության ականորսիչ։ Մարտի 5-ին ՙԵռաբլուրում՚ ՀՀ Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Արտակ Դավթյանը լրագրողների հարցերին պատասխանելիս ասաց, որ Սիրիայում տեղի ունեցող իրադարձությունները կարող են անմիջականորեն ազդել Հարավային Կովկասի վրա։ Գլխավոր շտաբի պետը տեղեկացրել էր, որ ՊՆ-ում ուշադիր հետևում են բոլոր իրադարձություններին ու նաև մշտական կապի մեջ են գործընկերների հետ, մասնավորապես՝ Ռուսաստանի։
Ադրբեջանը, սովորաբար, դիվերսիոն ներթափանցման փորձ է ձեռնարկում խաղաղ կարգավորման նպատակով միջազգային հարթակներում կողմերի միջև կազմակերպվող հանդիպումների նախօրեին, կամ երբ դժգոհ է լինում հանդիպման արդյունքներից։ Կա մեկ այլ տարբերակ՝ մերձավորարևելյան և հարավկովկասյան տարածաշրջանների աշխարհաքաղաքական զարգացումներով պայմանավորված։ Սիրիական գոտում ծավալվող իրադարձություններն իրենց ազդեցությունն են թողնում ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության վրա։ Ադրբեջանի հետ Հայաստանի և Արցախի սահմաններին թուրք-ադրբեջանական տանդեմը լարվածությունը սրելու մարտավարություն ունի և, թերևս, այս համատեքստում պիտի դիտարկվի Տավուշի սահմանային գծում հակառակորդի դիվերսիոն ներթափանցման փորձը։ Քանի որ գործողությունը տեղի է ունեցել Հայաստանի հետ սահմանին, չի բացառվում, որ Թուրքիան փորձել է մեր տարածաշրջանում որոշակիորեն ներգործել Ռուսաստանի վրա՝ ի նպաստ Ադրբեջանի։ Այս իմաստով Թուրքիայի և Ադրբեջանի միասնական մարտավարությունը կասկածի տեղ չի թողնում։
Իդլիբի իրադարձությունների հետ կապված՝ չենք կարող շրջանցել Թուրքիայի և Հյուսիսատլանտյան դաշինքի հարաբերությունները։ Մարտի 9-ին ՏԱՍՍ-ը տեղեկացրեց, որ Թուրքիայի նախագահը դիմել է ՆԱՏՕ-ին՝ Սիրիայի հարցում օգնության խնդրանքով։ Այդ մասին ինքը՝ Էրդողանն է արտահայտվել ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Սթոլթենբերգի հետ բանակցություններից հետո կայացած մամուլի ասուլիսում։ Նախագահն ասել էր, որ օգնություն է խնդրել Թուրքիայի սահմանների պաշտպանության, ինչպես նաև միգրացիոն մարտահրավերների պատճառով։ Տեղեկատվական աղբյուրները Սթոլթենբերգի պատասխանի մասին ոչինչ չեն հաղորդել, բայց ավելի վաղ Վաշինգտոնն իրազեկել էր, որ Իդլիբի շուրջ ռուս-թուրքական հարաբերությունների հարցում չեզոքություն կպահպանի։
Այդ չեզոքության մասին արտահայտվեց ԱՄՆ բանակի պաշտոնաթող գնդապետ, փիլիսոփայության դոկտոր Դուգլաս Մակգրեգորը, ում մտքերը մեջբերել է ռուսաստանյան inosmi.ru կայքը։ Վերջինիս փոխանցմամբ՝ Էրդողանը մտադիր է տարածաշրջանում փոխել ուժերի հավասարակշռությունը՝ ի օգուտ սունի իսլամիստների, այսինքն՝ ի օգուտ այն գաղափարախոսության, որով ոգեշնչվածները Նյու Յորքում իրականացրին ահաբեկչություններ՝ հազարավոր մարդկանց կյանքեր խլելով։ Դուգլասը գտնում է, որ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը պետք է Թուրքիայի առաջնորդին հասկանալ տա, որ Ռուսաստանի և Սիրիայի դեմ ռազմական գործողություններ իրականացնելիս ինքը չպիտի հաշվարկներ անի Միացյալ Նահանգների, Արևմուտքի վրա։ Երբ Էրդողանը նայում է Մերձավոր Արևելքի քարտեզին, Սիրիայում և Իրաքի գերակշիռ մասում տեսնում է տարածքներ, որոնք նախկինում պատկանում էին Թուրքիային, բայց որոնք խլվել են թուրքերից Օսմանյան կայսրության կործանման ժամանակ։ Ահա թե ինչու Թուրքիայի նախագահը որոշեց, որ անհրաժեշտ է ամբողջական ոչնչացումից փրկել ՙԻսլամական պետության՚ մնացորդներն Իդլիբում։ Ակնհայտ է, որ ահաբեկիչների ոչնչացման գործն իրենց վրա են վերցրել ռուսաստանյան և սիրիական կառավարական ուժերը։ Այս որոշումն Էրդողանին ստիպեց առճակատման գնալ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ։ Իրականությունն այն է, որ Ռուսաստանի սահմանները Սիրիայից 800կմ հեռավորության վրա են, և ռուսաստանյան զինված ուժերը շարունակում են Կովկասում ճնշել սունի իսլամիստների առաջխաղացումը։ Ի հիասթափություն Էրդողանի, ռուսները Լիբիայում կռվում են գեներալ Հաֆթարի կողմում։ Հենց այդ դաշինքն է խոչընդոտում տարածաշրջանում սունիական իսլամական պետություն կերտելու Էրդողանի ծրագրին, եզրակացրել է ամերիկացի պաշտոնաթող գնդապետը: