ԼԻՆԵ՜ՆՔ ԻՐԱԶԵԿ ԵՎ ՑՈՒՑԱԲԵՐԵՆՔ ՓՈԽԱԴԱՐՁ ՀԱՐԳԱՆՔ
Անի ՄԱՆԳԱՍԱՐՅԱՆ
Սույն թվականի մարտի 31-ին ԱՀ-ում կայանալիք համապետական ընտրություններին ընդառաջ տեղի են ունենում հավաքներ և ցույցեր։ Այս ընթացքում գրանցվել են արտակարգ միջադեպեր, որոնց արձագանքել է նաև ԱՀ ՄԻՊ Ա. Բեգլարյանը: Պաշտպանը պահանջում է բոլոր համայնքների ղեկավարներից եւ ընդհանրապես բոլոր հանրային ծառայողներից ընտրական գործընթացներում առաջնորդվել բացառապես օրենսդրությամբ եւ պաշտոնական լիազորություններն իրականացնելիս հետեւել հանրային ծառայության հիմնական սկզբունքներին, ներառյալ՝ մարդու եւ քաղաքացու իրավունքների ու ազատությունների առաջնահերթությունը, հանրային ծառայողների քաղաքական զսպվածությունը, անկողմնակալությունը եւ անձի ու նրա իրավունքների հանդեպ հարգանքը։
ՙՀավաքների ազատության մասին՚ ԱՀ օրենքով սահմանված են ինչպես դրանց կազմակերպան իրավակարգավորումներն ու ընթացակարգը, այնպես էլ և՜ հավաքների մասնակիցների, և՜ իրավապահների իրավունքներն ու պարտականությունները։
ՙՀավաքների ազատության մասին՚ օրենքով սահմանված իրավակարգավորումների վերաբերյալ զրուցեցինք Հանրապետության ոստիկանության հասարակական կարգի ապահովման բաժնի պետ, ոստիկանության փոխգնդապետ Գագիկ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԻ հետ:
-Պրն Հարությունյան, ըստ օրենքի, խաղաղ հավաք կազմակերպելու համար պե՞տք է թույլտվություն ստանալ։
-2018թ. հունիսի 28-ին մենք Արցախի Հանրապետությունում ունեցանք ՙՀավաքների ազատության մասին՚ օրենք, ըստ որի անհրաժեշտ է տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից ստանալ թույլտվություն, այսինքն` գրավոր դիմելուց հետո քննարկումներ են իրականացվում տեղական ինքնակառավարման մարմիններում, հարցում է կատարվում ոստիկանությանը՝ կարծիք ստանալու նպատակով, իսկ ոստիկանությունը քննարկում է առաջ քաշված պայմաններն ու հանգամանքները` հավաքի վայրի և ժամի հետ կապված, որից հետո նույն կերպ գրավոր պատասխան է տրվում տեղական ինքնակառավարման մարմնին։
-Ո՞վ կարող է իրացնել խաղաղ հավաքի իրավունք։ Կա՞ն սահմանափակումներ։
-Հավաքը երկու կամ ավելի անձանց խաղաղ և առանց զենքի ժամանակավոր ներկայությունն է որևէ վայրում՝ հանրային հետաքրքրություն ներկայացնող հարցերի շուրջ ընդհանուր կարծիք ձևավորելու կամ արտահայտելու մտադրությամբ, այսինքն` ցանկացած քաղաքացի իրավունք ունի հավաք իրականացնել, արտահայտել իր կարծիքը, իր տեսակետն այս կամ այլ հարցի շուրջ, սակայն, ինչպես նշեցի, անհրաժեշտ է առաջնորդվել սույն օրենքի տարրի համաձայն, իսկ ինչ վերաբերում է սահմանափակումներին՝ այո, սահմանափակումներ կան, իրականացնողները ՏԻ մարմիններն են և ոստիկանությունը։ Դարձյալ նշեմ` ժամերի, վայրի և այլ հանգամանքներով պայմանավորված, մասնավորապես` եթե հավաքի կազմակերպիչների կողմից հնչեցվում են սահմանադրական կարգի բռնի տապալման, բռնությունների ու պատերազմների կոչեր և ազգային, ռասայական, կրոնական քարոզի դեպքում։
-Իսկ հավաքների կազմակերպիչները պատասխանատո՞ւ են այլոց գործողությունների համար։
-Միանշանակ` այո, քանզի հավաք կազմակերպողներն իրազեկման ժամանակ պարտավոր են նշել կազմակերպչի, ղեկավարի և հավաքի ընթացքում թևկապներով ապահովված կարգադրիչների տվյալների կամ քանակի մասին։ Օրենքի 30-րդ հոդվածը հստակ նշում է հավաքի մասնակիցների պարտականությունները, իսկ 31-րդ հոդվածը՝ հավաքի ղեկավարի իրավունքներն ու պարտականությունները։
-Հավաք կազմակերպողն արդյոք ունի՞ իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցի իրավունք, եթե խախտվել է հավաքների ազատության իր իրավունքը։
- Բոլոր քաղաքացիներն ունեն իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցի իրավունք, իսկ հավաքների ազատության իրավունքն ամրագրվում է և՜ ՙՀավաքների ազատության մասին՚ օրենքով, և՜ Արցախի Հանրապետության սահմանադրությամբ։
-Թույլատրելի՞ են, արդյոք, ինքնաբուխ հավաքները։
-Իհարկե։ ՙՀավաքների ազատության մասին՚ օրենքի 26-րդ և 27-րդ հոդվածները հենց Ձեր հարցի կարգավորումն են արտահայտում. Հոդված 26. Ինքնաբուխ և շտապ հավաքները 1. Ինքնաբուխ է որոշակի իրադարձությանն անմիջապես արձագանքելու նպատակով անցկացվող հավաքը (այսուհետ` ինքնաբուխ հավաք): 2. Շտապ է այն հավաքը, որը կազմակերպվում և անցկացվում է որևէ իրադարձությանը հրատապ արձագանքելու նպատակով և այդ նպատակին հնարավոր չէ հասնել իրազեկում ներկայացնելու ժամկետի պահպանման պարագայում (շտապ հավաք): Հոդված 27. Ինքնաբուխ և շտապ հավաք անցկացնելու կարգը 1. Եթե ինքնաբուխ հավաքն ունի հավաքի անցկացման փաստացի կազմակերպիչ, ապա վերջինս պարտավոր է այդ մասին անհապաղ տեղեկացնել հավաքի անցկացման վայրի ոստիկանության ստորաբաժանմանը: 2. Շտապ հավաքի կազմակերպիչը պարտավոր է հավաքն անցկացնելուն ուղղված գործողություններ ձեռնարկելուց առաջ այդ մասին անհապաղ տեղեկացնել լիազոր մարմնին և ոստիկանությանը։ 3. Ինքնաբուխ և շտապ հավաքները չեն կարող տևել երեք ժամից ավելի: Ամեն ինչ պարզ է և հստակ, մնում է միայն ճիշտ ընկալել և ճիշտ գործածել։
- Հավաքի ընթացքում ինչպիսի՞ իրավունքեր և պարտականություններ ունեն մասնակիցներն ու ոստիկանությունը։
-Այս դեպքում ՙՀավաքների ազատության մասին՚ ԱՀ օրենքը հստակ կարգավորում է և՜ մասնակիցների, և՜ ոստիկանության իրավունքներն ու պարտականությունները։ Մասնակիցների պարտականության մասին քիչ առաջ նշեցի, դա արտացոլված է 30-րդ հոդվածում. Հոդված 30. 1.Հավաքի մասնակիցների պարտականությունները 1) հավաքի ընթացքում չկրել զենք կամ որպես զենք օգտագործվող առարկաներ. 2) կատարել հավաքի ղեկավարի, կարգադրիչների՝ կարգ ու կանոնի պահպանման վերաբերյալ ցուցումները. 3) ձեռնպահ մնալ այնպիսի գործողություններից, որոնք նպատակաուղղված են հավաքի բնականոն ընթացքը խոչընդոտելուն. 4) հավաքից հեռացվելու դեպքում անհապաղ հեռանալ հավաքի վայրից. 5) հավաքը դադարեցվելու դեպքում անհապաղ հեռանալ հավաքի վայրից. 6) չխոչընդոտել հավաքի անցկացման վայրում գտնվող կամ դրան հարող շենքերի, շինությունների կամ այլ տարածքների ազատ մուտքն ու ելքը: Իսկ օրենքի 32-րդ հոդվածը մեր` ոստիկաններիս, պարտականություններն են հավաքի ընթացքում, որտեղ ասվում է՝ 1) հավաքի մասին տեղեկատվություն ստանալուց հետո անհապաղ նշանակել իր ներկայացուցչին և այդ մասին հայտնել կազմակերպչին ու լիազոր մարմնին. 2) ապահովել իր ներկայացուցչի ներկայությունը հավաքին. 3) հավաքի անցկացման վայրից հեռացնել այն անձանց, որոնք կոպտորեն խախտում են հավաքի խաղաղ և բնականոն ընթացքը, եթե այլ կերպ հնարավոր չէ ապահովել այն. 4) ապահովել հավաքի անցկացման վայրում գտնվող կամ դրան հարող շենքերի, շինությունների կամ այլ տարածքների ազատ մուտքն ու ելքը։ 2. Եթե հավաքն անցկացվում է սույն օրենքի 2-րդ գլխով նախատեսված իրազեկմանը վերաբերող պահանջների խախտմամբ, ապա ոստիկանությունը պարտավոր է բարձրախոսով տեղեկացնել, որ հավաքն անօրինական է, և որ մասնակիցները ենթակա են օրենքով սահմանված պատասխանատվության: Եթե հավաքը խաղաղ բնույթ ունի, ապա ոստիկանությունն իր իրավասությունների սահմաններում պարտավոր է աջակցել հավաքին։
-Գործնականում հավաքների ազատությանը վերաբերող օրենքի ո՞ր դրույթների խախտումներն են առավել հաճախ դրսևորվում և ինչպիսի՞ լուծումներ են ստանում։
-Իրականությունը մի քիչ այլ է, բոլորը չէ, որ տիրապետում են օրենքներին կամ տիրապետում են մասնակի, և շատ հաճախ փորձում են միայն իրենց կամքը թելադրելով հասնել իրենց նպատակին։ Սակայն անհամեստություն չթվա, ոստիկանությունը անկոտրում է և հետևողական. երբ փորձում են խախտել պայմանները, օրենքը, մենք անզիջում ենք, և բացառություններ չեն լինում։ Գործնականում հաճախ փորձում են շրջանցել իրազեկման և հավաքի վայրի ընտրման կարգը։ Իսկ ճանապարհներ կամ մայրուղիներ փակելու միջոցով խախտումներն առանձնակի ուշադրության կենտրոնում են, քանի որ դրանով խախտվում է ուրիշների ազատ տեղաշարժման իրավունքը և տրանսպորտի տեղաշարժը կարող է լուրջ խնդիրներ առաջացնել։
Օգտվելով ընձեռված հնարավորությունից, կցանկանայի ոչ արտոնված ակցիաներ կազմակերպողներին, իրականացնողներին զգուշացնել և կրկին հիշեցնել նախատեսվող վարչական պատասխանատվությունների և, ինչու չէ, իրենց գործողություններից տուժող քաղաքացիների իրավունքների մասին, որոնք նույնպես մեր քաղաքացիներն են և ունեն նույն ազատության ու կամքի արտահայտման իրավունք։ Ուստի կոչ եմ անում հետագայում լինել էլ ավելի կոռեկտ, հավասարակշռված և խոհեմ, ցուցաբերել փոխադարձ հարգանք և լինել ոչ միայն օրինապահ, այլ նաև օրինակելի ապագա սերունդների համար։