ՙԽՐԱԽՃԱՆՔ՝ ԺԱՆՏԱԽՏԻ ԺԱՄԱՆԱԿ՚
Վահրամ ԱԹԱՆԵՍՅԱՆ
Երեւի այսպես կարելի է բնորոշել մայիսի 18-22-ին օպերատիվ-մարտավարական խոշոր զորավարժություններ անցկացնելու մասին Իլհամ Ալիեւի որոշումը, որի մասին հայտարարել է Ադրբեջանի ռազմական գերատեսչությունը։ Եւ բանը միայն այն չէ, որ կորոնավիրուսի տարածման համաշխարհային վտանգի կապակցությամբ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարը հանդես է եկել, այսպես ասած՝ համապարփակ զինադադարի կոչով։
Ադրբեջանում քաղաքական ՙժանտախտն՚ ավելի վաղ է սկսվել, երբ Ալիեւը որոշեց ցրել գործող Միլլի մեջլիսը եւ անցկացնել արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ։ Իրավիճակին տեղյակ փորձագետները համարում են, որ Ադրբեջանում ՙտեղի է ունենում իշխանության տրանզիտ՚։ Ալիեւը գտնվում է ահռելի ճնշման տակ, եւ դա գալիս է ոչ թե ընդդիմությունից, որը վերջին տարիներին հետեւողականորեն հետապնդվել եւ նսեմացվել է, որակվել ՙազգային դավաճան՚՝ ինչպես ընդունված է հակառակորդ երկրում։ Քաղաքական փոփոխությունների կամ ալիեւյան կլանի կազմաքանդման նախաձեռնությունը վերագրվում է առաջին փոխնախագահ Մեհրիբան Ալիեւային։ Ավելի ճիշտ՝ նրա հայրական ընտանիքին։
Իրազեկ աղբյուրները պնդում են, որ առկա է 1993թ. հունիսին Հեյդար Ալիեւի իշխանություն վերադառնալուց հետո կուտակված ահռելի հարստության վերաբաժանման խնդիր։ Իշխող ընտանիքի ներսում ծավալված կատաղի մրցակցության առաջին փուլում Մեհրիբան Ալիեւային հաջողվել է չեզոքացնել Իլհամ Ալիեւի քրոջ, հորեղբոր եւ զարմիկների հավակնությունները։ Ակտիվների եւ ձեռք բերված ահռելի անշարժ գույքի մեծ մասը գրանցված է նրա դուստրերի եւ որդու անուններով։ Հսկայական հարստություն բաժին է ընկել Մեհրիբան Ալիեւայի հայրական ընտանիքին, որը հիմնադրել է մի քանի բիզնես-կայսրություններ։ Դրանք տնօրինում են Մեհրիբան Ալիեւայի հայրը, հորեղբայրը եւ քույրը։ Այդ ամենը, սակայն, հարկ է ամրապնդել քաղաքական անձեռնմխելիությամբ։ Մեհրիբան Ալիեւային հաջողվել է իշխանությունից հեռացնել ՙգորշ կարդինալի՚ համարում ունեցող՝ նախագահի աշխատակազմի երկարամյա ղեկավար Ռամիզ Մեհթիեւին, որի շուրջ վերջին շրջանում նոր ինտրիգներ են հյուսվում։ Անցյալ օրերին ադրբեջանական քաղաքական վտարանդիության աղբյուրները գրեցին, որ Մեհթիեւը ՙկոմայի մեջ է եւ հազիվ թե դուրս գա՚։ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի, որի նախագահն է Մեհթիեւը, մամուլի ծառայությունը հերքեց այդ լուրերը, բայց Մեհթիեւն այդպես էլ հրապարակային ելույթ չունեցավ։ Կարելի է ենթադրել, որ 81-ամյա ՙգորշ կարդինալին՚ ինչ-որ վտանգ ամեն դեպքում սպասվում է։
Ադրբեջանում առնվազն գործադիր իշխանության շրջանային երկու ղեկավար, մի քանի քաղաքապետ է ձերբակալվել։ Նրանց ներկայացվել է կաշառակերության, պետական միջոցների վատնման եւ կոռուպցիոն գործարքներում ներգրավված լինելու մեղադրանք, խափանման միջոց է ընտրվել կալանքը։ Նույն մեղադրանքով ձերբակալվել է նաեւ մշակույթի փոխնախարարը, ինչպես նաեւ պետական սահմանապահ ծառայության պետի տեղակալը։ Համարվում է, որ այդ մարդիկ Ռամիզ Մեհթիեւի հովանավորյալներն են եւ տարիներ շարունակ գործել են նրա ՙտանիքի տակ՚։ Իշխող կուսակցության գործադիր քարտուղարի երկարամյա տեղակալ եւ Միլլի մեջլիսի վերջին հինգ գումարումների անփոփոխ պատգամավոր Սիավուշ Նովրուզովը մշակույթի նախարար Աբուլֆաս Գարաեւին հորդորել է հրաժարական տալ եւ ՙիրավապահ մարմինների առջեւ հետագա քննության ճանապարհ բացել՚։
Պետական սահմանապահ ծառայությունում իրականացված ձերբակալությունները վկայում են, որ բացահայտումների ալիքը հասնում է նաեւ ուժային կառույցներին, որոնք Ադրբեջանում ամենակոռումպացվածն են համարվում։ Արեւմուտքում Ալիեւի հետապնդումներից ապաստան գտած շրջանակները համառորեն խոսում են, որ վերջին տասնամյակում սպառազինությունների ձեռքբերման անվան տակ բազմամիլիարդ յուրացումներ են կատարվել, իսկ բանակն ստացել է ՙմետաղի ջարդոն՚՝ նորագույն զինատեսակների անվան տակ։ Վստահություն ներշնչող աղբյուրները խոսում են, որ բանակի եւ անձամբ պաշտպանության նախարար Զաքիր Հասանովի դեմ ՙտակառ է գլորում՚ Պետական անվտանգության ծառայության նախկին տնօրեն, ներկայումս ռազմական արդյունաբերության նախարար Մադաթ Գուլիեւը։ Համարվում է, որ նա պաշտպանության նախարարի պաշտոնում Մեհրիբան Ալիեւայի թեկնածուն է։ Պաշտպանության նախարար Զաքիր Հասանովի գլխին կախված է նաեւ ապրիլյան պատերազմում խայտառակ պարտության համար պատասխանատվության ենթարկվելու վտանգը։ Ռազմական փորձագետները խոսում են, որ ապրիլյան պատերազմում գրեթե գլխովին ջախջախվել է Ադրբեջանի բանակի հատուկ նշանակության զորամիավորումը, որի հրամանատարներից երեքը սպանվել են Թալիշի ուղղության մարտերում։
Ահա այս իրավիճակում, երբ նաեւ ԼՂ կարգավորման գործընթացում ոչ մի հուսադրող հեռանկար չունի, Իլհամ Ալիեւը կայացրել է լայնածավալ զորավարժություններ անցկացնելու որոշում։ Ըստ երեւույթին, դա պաշտպանության նախարարի պաշտոնում Զաքիր Հասանովին պահելու վերջին հնարավորությունն է։ Կամ էլ Ալիեւը քաջ գիտակցում է, որ զորավարժությունները դատապարտված են, եւ այդ առիթը կօգտագորվի, որպեսզի բանակի բարձրագույն ղեկավարության հարցը լուծվի ըստ Մեհրիբան Ալիեւայի կանխածրագրի։
Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունն արդեն իսկ կոշտ հայտարարել է, որ զորավարժությունների ընթացքում հայ-ադրբեջանական սահմանին կամ ղարաբաղա-ադրբեջանական շփման գծին մերձենալու ցանկացած փորձ կգնահատվի որպես ագրեսիա եւ կարժանանա համարժեք արձագանքի։ Հակառակորդի ռազմական գերատեսչության համար դա, երեւում է, անակնկալ էր։ Բաքվում այլ պատասխան չեն գտել, քան հայտարարել, որ զորավարժություններն անցկացվում են Ադրբեջանի ՙմիջազգայնորեն ճանաչված տարածքներում՚։ Զորավարժությունների ավարտին, երեւի, հնարավոր կլինի Ադրբեջանում ներքաղաքական ՙժանտախտի՚ մասին ավելի հիմնավոր եզրակացություններ անել։