ԸՆՏԱՆԻՔԻ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԸ՝ ԿԱՐԵՎՈՐ ԱՐԺԵՀԱՄԱԿԱՐԳ
Լուսինե ՇԱԴՅԱՆ
Հայ Առաքելական եկեղեցին 2019 թվականը հռչակել է Ընտանիքի տարի։
Ընտանիքը հասարակության հիմնաքարն է, անհատի զարգացման, նրա արժեքների, բարոյական նորմերի առաջնային օղակը։ Մարդու ամենամեծ ձեռքբերումը լավ ընտանիք ունենալն է։ Այն ստանում ենք մեր ծնողներից, հետո էլ ինքներս ենք կառուցում այն։ Ամուր և սիրով լի ընտանիք ունենալու համար կարևոր է հասկանալ ու ճանաչել նախնիներից փոխանցված փորձը։ Սակայն աշխարհում այսօր նկատելի է ընտանիքի ավանդական պատկերացման որոշակի աղավաղում։
Թեմայի վերաբերյալ հետաքրքիր էր լսել հոգեբանի տեսակետը։ Զրուցակիցս Լուսինե Ղարախանյանն է. ՙ21-րդ դարի ընտանիքի մոդելը հարաբերական հասկացություն է, բայց ընդհանրության մեջ կարող ենք ասել, որ այն անկախ է և հեռանում է ավանդույթներից ու նախապաշարմունքներից,-պարզաբանում է հոգեբանը։ -Եթե Եվրոպայում ընտանիքի ինստիտուտն աստիճանաբար անհետանում է (եթե չասենք` գրեթե անհետացել է), ապա հայ հասարակության մեջ թերևս ավելի է շեշտված ընտանիքին նվիրական լինելու գաղափարը, հայկական հոգեկերտվածքում այն այս կամ այն չափով պահպանված է, սակայն աղավաղման միտումներն ակնհայտ են։ Օրինակ, նախկինում չկար առանց հայրական կերպարի արհեստական բեղմնավորմամբ բալիկ ունենալու հանգամանքը։ Այսօր հայկական իրականության մեջ ևս սկսվել է այնպիսի մի վտանգավոր միտում, երբ կինը մայր է դառնում առանց հայրական կերպարի։ Մայր և երեխա. սա ընտանիքի մոդել չէ։ Սա վտանգավոր է, հայկական չէ։ Այս երևույթը նոր է և օտարածին՚:
Հատկանշական է նաև այն, որ այսօր ծնողներն ավելի հեշտությամբ են ընդունում նորապսակների` առանձին ապրելու որոշումը։ Նորաստեղծ ընտանիքներն այսօր ավելի նախաձեռնող են ու ակտիվ։ Ընտանիքը փորձում են կառուցել ինքնուրույնության վրա։ Թվում է՝ ճիշտ է, սակայն հոգեբանական տեսանկյունից դա այնքան էլ ճիշտ չէ։ ՙՀիմա երիտասարդները նախընտրում են միջուկային ընտանիքի մոդելը, այսինքն՝ ամուսին, կին, բալիկներ։ Ընդլայնված ընտանիքում (սկեսուր, սկեսրայր, տալ, տեգր) չեն ուզում ապրել։ Փորձը սակայն ցույց է տալիս, որ ընդլայնված ընտանիքներում առկա է փոխադարձ վերահսկողությունը, ինչի հետևանքով ընտանիքի անդամներն ազդում են միմյանց վարքի վրա։ Այստեղ արդեն հուզական դրսևորումները շատ քիչ են. կա զսպվածություն, կշռադատված խոսք ու վարք։ Միջուկային ընտանիքներում չկա փոխադարձ վերահսկողություն, և ծնողները նույնիսկ դժվարություններ են ունենում երեխային դաստիարակելու գործընթացում, որովհետև փորձ չունեն։ Իրականում ընդլայնված ընտանիքում առկա են դերերի հստակ բաշխում ու փոխադարձ հարգանք՚,-ասում է Լ. Ղարախանյանը։
Մեր համաքաղաքացիներից հետաքրքրվեցինք, թե որն է ընտանեկան երջանկության մեխանիկան։ Հարցվածները նշեցին, որ առաջին հերթին անհրաժեշտ է սեր ու հարգանք, նվիրվածություն և փոխզիջում։ Շատերի կարծիքով` հայ ընտանիքն իսկապես տարբերվում է այլ ազգերի ընտանիքներից, և դա մեր առանձնահատկությունն է։
Հոգեբանի կարծիքով` ընտանեկան երջանկության մեխանիկան հիմնված է փոխադարձ հարգանքի, փոխզիջման, փոխընկալման, փոխըմբռնման վրա. ՙԵթե միակողմանի է փոխզիջումը` հակառակ կողմում կա լկտիացման պրոցես։ Ամեն ինչ պիտի հիմնված լինի փոխադարձության համաձայնության ու հանդուրժողականության վրա։ Ընդհանրապես, ընտանիքում ամուսինների միջև տեղի են ունենում ոչ պաշտոնական ու պաշտոնական դերերի և կարգավիճակների բաշխում։ Այդ դերերն իրենց ենթագիտակցական փոխներգործությունն ունեն, ինչի արդյունքում մարդկանց վարքը ձեռք է բերում սուբյեկտիվ բնույթ։ Ամուսինների գործառույթների ու դերային սպասումների միջև պետք է լինի փոխադարձ կապ։ Եթե շեշտակի տարբերություն կա որդեգրած արժեքների և դերային սպասումների միջև, ապա անհաշտ մթնոլորտն ու հակասություններն անխուսափելի են, իսկ նման միջավայրում չի կարող ձևավորվել ու դաստիարակվել համակողմանի զարգացած ու լիարժեք երեխա,-բացատրում է զրուցակիցս և շարունակում, -երջանիկ է այն ընտանիքը, որտեղ շատ լավ պատկերացում կա դաստիարակության, ինչպես նաև ամուսնական փոխհարաբերությունների մասին, որտեղ կա փոխըմբռնում, չկա շահագործում ու դոմինանտության միտում։ Ընտանիքը երջանիկ է, եթե կարողանում է դառնալ երեխայի ճիշտ սոցիալականացման միջավայր, ուր սերմանվում են բարձր արժեքներ, քննարկվում ազգային նշանակության հարցեր։ Ընտանիքը երջանիկ է, եթե դուրս է խիստ անձնական միջավայրից։ Ընտանիքը չպետք է լինի անձնապաստան։ Անանձնական երջանկությունն էլ պետք է գնահատվի։ Երջանիկ է այն ընտանիքը, եթե կարողանում է գնահատել ավագ սերնդի ծնողներին։ Ընտանեկան կերպարները պետք է հարգվեն ըստ էության։ Սա շատ կարևոր է ծնողապաշտ սերունդ դաստիարակելու համար՚։
Գոյություն ունեն ընտանիքի հստակ գործառույթներ, որոնք, սակայն, տարբեր ընտանիքներում տարբեր կերպ են իրականացվում։ Ընտանիքը մրցակցության ու ինքնահաստատման դաշտ չէ։ Բոլորը տարբեր են, բայց հավասար։ Ընտանիքը մեկ տանիքի տակ խաղաղ ու սիրով ապրելու վայր է, երեխաների անհոգ մանկությունն ապահովելու միջավայր։
Մեր կողքին կան նաև այնպիսի ընտանիքներ, որտեղ մայրիշխանություն է։ Ըստ հոգեբանի՝ հայ էթնոգենեզի պրոցեսում՝ ազգի ծագման ու զարգացման գործընթացում, դրվագներով մայրիշխանություն եղել է, սակայն մեր մենթալիտետում ընտանիքները հայրիշխանական են։ Ըստ էության` հայկական ընտանիքներում հայրերը պետք է մի սանդղակ բարձր լինեն։
Դարաշրջանը նոր մարտահրավերներ է նետում՝ խայտաբղետ ընտանեկան մոդելներ, տեղեկատվության բազմազանություն, պահանջներ, որոնք մեծագույնս ազդում են հենց ընտանիքի վրա։ Այն սիրով և հավատով ստեղծված սուրբ միություն է և կենսական կարևորություն ունի հատկապես երեխաների համար։ Հոգեբանները պարզել են, որ ավելի լիարժեք և կյանքում իրենց տեղը գտնում են այն երեխաները, ովքեր մեծացել են 2 ծնողների ներկայությամբ։
Նորաստեղծ ընտանիքները պետք է սերտ կապերի մեջ լինեն ավագ սերնդի ծնողների հետ, երբևէ երեխաներին գործիք չդարձնեն, միշտ լինեն միասնական, որպեսզի երեխան մեծանա երկու կերպարների ազդեցության ներքո. սա է լիարժեք ընտանիքի մոդելը։ Անհրաժեշտ է պահպանել ազգային արժեհամակարգը. ՙՄենք աշխարհի հնագույն ազգերից ենք, Նոյի զավակներից: Հայերս չանհետացող ազգ ենք, ու չնայած աշխարհն ասում է՝ գլոբալիզացիան կուլ է տալու փոքր ազգերին, բայց ես հակառակն եմ ասում. փոքր ազգեր կան, որոնք դեմ են գնում համահարթեցմանը, այսինքն` իրենց տեսակը պահպանում են։ Ընտանիքներում պետք է պահպանվի ազգային դիմագիծը՚,- ասում է Լուսինե Ղարախանյանը։
Ծնողապաշտություն, զավակապաշտություն, հավատարմություն, նվիրվածություն. հայկական ընտանիքին բնորոշ արժեքներ, որոնք պարտավոր ենք պահպանել: Փորձելով պահպանել ընտանեկան գեղեցիկ ավանդույթները, ստեղծենք կայացած ու առողջ ընտանիքներ՝ լեցուն սիրով ու խաղաղությամբ։
Ի դեպ մայիսի 15-ը Ընտանիքի միջազգային օրն է։ Այն նշվում է 1993 թվականից` ՄԱԿ-ի ընդունած հռչակագրով։