ՈԼՈՐՏ, ՈՐ ԿԱՆՈՆԱԿԱՐԳՄԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԻ
Անի ՄԱՆԳԱՍԱՐՅԱՆ
Դեռևս 1997 թվականից ամեն տարի հունիսի 12-ը նշվում է որպես Երեխաների հարկադիր աշխատանքի դեմ պայքարի միջազգային օր։
Ամբողջ աշխարհում տարեկան հազարավոր երեխաներ են ենթարկվում շահագործման և կատարում ծանր աշխատանքներ։ Օրը նշելու հիմնական նպատակը նմանատիպ երևույթների բացահայտումն ու դրանց լուծում տալն է։
Թեմային համահունչ զրուցել ենք ՝ Արցախի մարդու իրավունքների պաշտպան Արտակ ԲԵԳԼԱՐՅԱՆԻ հետ. -Պարոն Բեգլարյան, վերջերս Ազգային ժողովում կառույցի 2018 թվականի գործունեության, ինչպես նաև մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության վիճակի մասին տարեկան հաղորդման շրջանակում նշեցիք, որ անհրաժեշտ է ընդունել Երեխաների իրավունքների մասին 1989թ. կոնվենցիան։ Ի՞նչն առիթ ծառայեց այդ եզրահանգման համար։ Ի՞նչ է ենթադրում և ինչպիսի՞ իրավունքներ է ամրագրում այդ կոնվենցիան։
-Երեխաների իրավունքների մասին կոնվենցիան միջազգային հիմնարար փաստաթուղթ է, որն ամրագրում է երեխաների հիմնական իրավունքները, ներառյալ՝ անվան ու քաղաքացիության, ընտանիքում ապրելու, ծնողների հետ շփվելու, կրթության, հայացքներն ազատորեն արտահայտելու և մի շարք այլ իրավունքներ։ Հատուկ առիթ չի եղել այդ առաջարկի համար, սակայն ակնհայտ է, որ պահը հասունացել է՝ հաշվի առնելով և? երեխաների իրավունքների նկատմամբ հասարակության աճող ուշադրությունը, և՜ ԱՀ-ի կողմից միջազգային կոնվենցիաներին միանալու վերջին տարիների հանձնառությունը, և՜ ՀՀ-ում այդ ոլորտում մեկնարկած բարեփոխումները։
-Արդյո՞ք այդ կոնվենցիայում հատկանշված են նաև երեխաների հարկադիր աշխատանքը սահմանափակող դրույթներ։ Երեխաներին կարելի՞ է աշխատել ընդհանրապես։ Արցախի Հանրապետությունում ի՞նչ օրենքներ են գործում երեխաների վարձատրվող և հարկադիր աշխատանքի վերաբերյալ։
-Այո, իհարկե, հարկադիր աշխատանքի արգելքն ընդհանրապես մարդու կարևոր իրավունքներից է։ Տվյալ կոնվենցիայի 32-րդ հոդվածն ամրագրում է, որ ՙմասնակից պետությունները ճանաչում են երեխայի՝ տնտեսական շահագործումից և այնպիսի աշխատանք կատարելուց պաշտպանվելու իրավունքը, որը կարող է վտանգավոր լինել կամ խոչընդոտել երեխայի կրթությանը կամ վնասել նրա առողջությանը և ֆիզիկական, մտավոր, բարոյական ու սոցիալական զարգացմանը՚։ Դրանից բացի, կոնվենցիան մասնակից պետություններին պարտավորեցնում է սահմանել աշխատանքի ընդունելու նվազագույն տարիք կամ նվազագույն տարիքներ, նախատեսել աշխատանքային ժամերի և աշխատանքի պայմանների կանոնակարգում և այլն։ Արցախում տվյալ ոլորտը կարգավորված է գլխավորապես աշխատանքային օրենսգրքով, իսկ ընդհանրապես երեխաների իրավունքների վերաբերյալ գործում է ՙԵրեխաների իրավունքների մասին՚ ԼՂՀ օրենքը և մի շարք այլ իրավական ակտեր։
- Ո՞ր դեպքում է ընդհանրապես հասունանում երեխաների՝ այսպես ասած աշխատանքային շահագործման պոտենցիալ վտանգ։
-Վտանգն առաջանում է առաջին հերթին սոցիալական անապահովության պայմաններում, երբ ծնողների դրդմամբ կամ թողտվությամբ երեխաները ենթարկվում են աշխատանքային շահագործման։ Իհարկե, նաև աշխատանքային շուկայի թույլ կայացածությունը և պետական վերահսկողական մեխանիզմների անկատարությունն են երեխաների իրավունքների նման խախտումների հիմք դառնում։
-Հնարավոր է նաև, որ նման խնդիր առայժմ չի հասունացել, այդուհանդերձ, Մարդու իրավունքների պաշտպանն ունի՞, արդյոք, մշտադիտարկման և ներգործության համապատասխան գործիքակազմ՝ երեխաների հարկադիր աշխատանքի կամ աշխատանքային շահագործման դեպքերի առումով։
-Երեխաների իրավունքների մասին միջազգային կոնվենցիայի ընդունմամբ Մարդու իրավունքների պաշտպանին տրվելու է ոլորտի հանդեպ մշտադիտարկման գործառույթ, ինչպես կատարվել է ՀՀ-ում և բազմաթիվ այլ երկրներում։ Ամեն դեպքում, քանի որ դա մարդու իրավունքների կարևոր ուղղություններից մեկն է, միևնույն է՝ առանց օրենքով հատուկ ընդգծելու ՄԻՊ-ը պարտավորություն ունի հետևելու մարդու իրավունքների պաշտպանության վիճակին բոլոր ուղղություններում։ Իսկ հատկապես աշխատանքային շահագործման ուղղությամբ ՄԻՊ-ի լիազորությունները սահմանափակ են, քանի որ այդ խախտումների հիմնական աղբյուրը մասնավոր հատվածն է։ Այնինչ` ՄԻՊ-ին լիազորություն տրված չէ հսկելու մասնավոր հատվածում մարդու իրավունքների պաշտպանության վիճակը, դա ավելի շատ պետական լիազոր մարմնի տեսչական գործառույթների մեջ է մտնում։