ՆԱ ՀԱՅՐԵՆԻ ՀՈՂԻ ՎՐԱ ԿԵՐՏԵՑ ԻՐ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԸ
Սվետլանա ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
Արցախի ժուռնալիստների միությունում հունիսի 18-ին տեղի ունեցավ գրող, հրապարակախոս Վարդգես Բաղրյանի ՙԵս կառուցում եմ իմ հողի վրա՚ գրքի շնորհանդեսը: Գիրքը նվիրված է Ղարաբաղյան շարժման ռահվիրաններից մեկի` Ասկերանի շրջանի Հովսեփավան գյուղի հիմնադիր Յուրի Ջհանգիրյանի կյանքին ու գործունեությանը, նվիրյալ, ով 1988թ. ակտիվորեն ներգրավվելով Արցախը մայր Հայաստանին վերամիավորելու սուրբ գործին, ցավոք, դաժանաբար իր մահկանացուն կնքեց ադրբեջանական բանտում:
Յու. Ջհանգիրյանը լեգենդ էր դեռ կենդանության օրոք: Գյուղ հիմնել ադրբեջանական Խոջալու բնակավայրի քթի տակ, որտեղ վխտում էին օմոնականները ռուս զինվորների ուղեկցությամբ, որտեղ ամեն օր ահաբեկում էին շրջակա հայկական բնակավայրերի բնակիչներին` ամենաիսկական հերոսություն էր: Խոջալուն այն ժամանակ մեծ շինհարթակ էր` բացի ազերի գրոհայինների համար ռազմական հենակետ լինելուց: Ամբողջ Ադրբեջանն էր ներգրավված Խոջալուն կարճ ժամանակում ընդարձակելու հեռագնա ծրագրում, և Յու. Ջհանգիրյանը հանդգնեց դրա հարևանությամբ ստեղծել հայկական մի բնակավայր, որը պետք է դառնար տվյալ հատվածի համար յուրօրինակ առաջնաբերդ: Դա գյուղ չէր սովորական իմաստով, դա նոր Արցախի վերածնման խորհրդանիշն էր, մարտահրավեր` ուղղված Բաքվին ու Մոսկվային: Յուրի Ջհանգիրյանի հայրենասիրական գործունեության ամփոփ բովանդակությունն այսպես ներկայացրեց ԱրԺՄ նախագահը, գործ, որը ներկա և գալիք սերունդների կողմից պիտի արժանվույնս գնահատվի: Յու. Ջհանգիրյանն իր մեջ մարմնավորում էր հայի լավագույն որակները. նա գիտնական էր, տնտեսության օրինակելի ղեկավար: Ունեցած հնարավորություններով կարող էր իր համար բարեկեցիկ կյանք ապահովել ուրիշ տեղ, բայց չլքեց ծննդավայրը:
Գրքի հեղինակ Վ. Բաղրյանն անգնահատելի է համարում Յու. Ջհանգիրյանի ձեռնարկը, չնայած ազերիների կոշտ զգուշացումներին: ՙԵս իմ հողի վրա եմ կառուցում՚,- ասում էր նա: Այսինքն` պատերազմ էր մղում առանց զենքի: Նա առաջին իսկ օրից է անդամագրվել Ղարաբաղյան շարժմանը, եղել է նրա ամենաակտիվ մասնակիցներից մեկը, ՙԿռունկ՚ կոմիտեի անդամ էր: Ուսուցչուհի կինը` Ռոզա Սարգսյանը, նույնպես ներգրավված էր Շարժման մեջ: Պահպանվել են այն կադրերը, որտեղ նա 88-ի մարտի 8-ին ելույթ է ունենում Հուշահամալիրում:
Գիրքը ստեղծելուն Վ. Բաղրյանին օգնել են Յու. Ջհանգիրյանի դստեր` Էլմիրայի հուշերը: Հեղինակն օգտվել է նաև հրապարակի վրա եղած վավերագրերից: Ինչպես խոստովանում է, դժվար է եղել իր համար թեպետ ծավալով փոքր այդ գրքի ստեղծումը, չնայած մինչև Շարժումն էլ ճանաչում էր իր հերոսին լրագրողական և հետագայում` բարեկամական կապերով, դժվար էր, որովհետև շատ հուզական էր ստացվում. այդ ընտանիքը ողբերգական ճակատագիր է ունեցել: Աննկարագրելի կտտանքներով ազերիները Յու. Ջհանգիրյանին տանջամահ են արել: Որոշ ժամանակ անց Հյուսիսային Կովկասում սպանվել են նրա երկու որդիները` Սամվելն ու Կարենը: Ռոզա մայրիկը չդիմացավ այդ վշտին: Բայց նույնիսկ այդ ողբերգականության մեջ հերոսություն կա, նկատեց հեղինակը. ՙՅու. Ջհանգիրյանի ամբողջ գործունեությունը մի անուն ունի` հայրենիք և հայրենասիրություն՚: Ըստ հեղինակի` նրան ամենից շատ բնութագրում է իր նամակը, որ գրքում մեջբերել է: Վ. Բաղրյանն այն համոզմանն է, որ հերոսներին ժամանակի մոռացությունից փրկելը գրողների, լրագրողների պարտքն է և կոչ է անում շարունակել այդ գործը, քանի որ, ցավոք, տեսադաշտից դուրս են մնացել շատ արժանավորներ:
Գրքին մեծ արժեք են հաղորդում լուսանկարները, որոնց հեղինակը լուսանկարիչ Վալերի Պետրոսյանն է: Նա ներկա է եղել Յու. Ջհանգիրյանի կատարած գրեթե բոլոր գործերին: Վ. Պետրոսյանն առանձնացրեց նրա կազմակերպչական տաղանդը: ՙՈչ թե միայն մտածել է, խոսել, այլև կառուցել է: Շարժմանը շատերը միայն խոսել են: Իսկ նա ուրիշ ճանապարհ էր ընտրել. կառուցման, վերաբնակեցման, բնակչությունն ավելացնելու: Եթե այդ ճանապարհով գնայինք, գուցե մեր կարգավիճակն ուրիշ կլիներ արդեն՚,- այսպես է մտածում Վալերին:
Շնորհանդեսին ներկա էր բանաստեղծ Սոկրատ Խանյանը, որը, շնորհավորելով գրքի առիթով, շնորհակալություն հայտնեց բոլոր այն մարդկանց, ովքեր մեր պատմությունը կտակում են սերունդներին: ՙՅուրիի անունը կենդանության ժամանակ դարձել էր այն աստղերից, որ լուսավորելու է մեր ճանապարհը՚,- ասաց նա և իր սրտի խոսքը համեմեց նրա մասին գրած իր բանաստեղծությամբ:
Յու. Ջհանգիրյանի զավակներից այսօր կենդանի է միայն դուստրը` Էլմիրան, որը մինչև Շարժումն ամուսնացել և ապրում է Մոսկվայում (ամուսինը միջազգային ճանաչում ունեցող գիտնական է, դոկտոր, պրոֆեսոր` էներգետիկայի գծով): Նա իրենց գերդաստանի անդամների հետ ամեն տարի այցելում է Արցախ: Այս անգամ էլ եկել էր դստեր` Դիանայի, Կարեն եղբոր այրու` Անուշի և որդու` Արթուրի, մյուս զարմիկների հետ: Նրա նպատակն է, որ հոր գործը շարունակեն իրենց տոհմի ժառանգները:
Էլմիրան պատմում է, որ երբ սկսվեց Շարժումը, հոր հորդորով ընտանիքով վերադարձավ Երևան, իսկ ամուսինը Ստեփանակերտի կոնդենսատորների գործարանի գլխավոր կոնստրուկտորն էր: Էլմիրան Շարժման բոլոր դժվարություններն իր ժողովրդի հետ տարել է: Բազմիցս հարձակումները հոր հիմնած գյուղի վրա, երիտասարդների սպանությունները պարզորոշ ասում էին, որ թուրքերի թիրախում հայրն է: Իր եղբայր Կարենը վիրավորվել էր, բայց ո՜չ իր արցունքները, ո՜չ մոր հորդորները չկարողացան ստիպել հորը ժամանակավորապես թողնել գյուղը: Նա ասում էր. ՙԴա ազնի՞վ է, ես մարդկանց հրավիրում եմ այստեղ ապրելու, իսկ ես գնում եմ ուրիշ տեղ, ոչ, ես կմնամ նրանց կողքին՚: Եվ մի ձեռքին բահ, մյուսին` զենք, նա կանգնած էր բոլորի հետ:
Շնորհանդեսից հետո հանդիպում տեղի ունեցավ Հովսեփավանի հիմնական դպրոցում, որը կրում է Յուրի Ջհանգիրյանի անունը: Տնօրեն Անահիտ Գրիգորյանն ասաց, որ հպարտ են Յու. Ջհանգիրյանի սկսած պատմության մաս կազմելու: Ուսուցչական կոլեկտիվն աշակերտներին ուսուցանում է նրա կյանքի գործը, նրա հայրենասիրությունը: Ի հավաստումն դրա` դպրոցականներն արտասանեցին, հայրենասիրական երգեր կատարեցին, պարեցին:
Յու. Ջհանգիրյանը գյուղի կառուցման հարցում միշտ խորհրդակցում էր Նորագյուղի ՙՀաղթանակ՚ կոլտնտեսության վարչության նախագահ Արշավիր Գալստյանի հետ: Վերջինս ոգևորվել էր նրա այդ նախաձեռնությամբ, ուրախացել էր, որ Նորագյուղը մենակ չի լինի Խոջալուի դեմ-հանդիման:
ՙԵթե նա ողջ լիներ, ուրիշ կերպ կդասավորվեին գործերը: Մտադիր էր գյուղում բացել գյուղմթերքների վերամշակման գործարան, բնակչության թիվը դարձնել մի քանի հարյուր մարդ , գյուղը դարձնել ինքնաբավ: Բայց նա դարձավ իր անվախության զոհը: Ես նրան միայն մի բանում եմ մեղադրում. հերոսը պետք է կարողանա նաև իրեն պահպանել` սկսած գործը մինչև վերջ հասցնելու համար՚,- ասում է Արշավիր Գալստյանը՚: Պատմեց` ինչպես է կնքվել գյուղի Հովսեփավան անունը: Հովսեփը նրա հոր անունն էր, որը նաև սուրբ անուն է:
Ոչ միայն գյուղ հիմնադրելն է հերոսություն, այլև այն պահպանելը: Այս տարի լրանում է Հովսեփավանի հիմնադրման 30-ամյակը: Գյուղում այսօր գրանցված է 187 բնակիչ, դպրոցում սովորում է 25 աշակերտ: Դա բավականին հեռու է հիմնադիրի երազանքից: Համայնքի ղեկավար Խաչիկ Պետրոսյանն այդ խնդիրը լուծելի է համարում, եթե երիտասարդներն ապահովվեն բնակարանով և աշխատանքով:
Յու. Ջհանգիրյանի ժառանգները միշտ սպասված հյուր են այստեղ և աջակցում են դպրոցին` ինչով կարող են: Այս անգամ էլ նրանք բերել են գրքեր գրադարանի համար, երաժշտական բարձրախոս: Դուստրը դպրոցին` որպես ամենաապահով տեղ, պահ տվեց նաև Յու. Ջհանգիրյանի անձնական իրերից, նրա նամակները: Տնօրենը հավաստիացրեց, որ աչքի լույսի պես կպահեն, իսկ համայնքի ղեկավարն ակնարկեց շինությունը, որը Յու. Ջհանգիրյանի համար գրասենյակ էր ծառայում, տուն-թանգարան դարձնելու մասին:
Այս հողն ազատագրելու և այն բնակավայր դարձնելու համար շատ թանկ գին է վճարվել: Անդրադառնալով Յուրի Ջհանգիրյան անհատի կերպարին` վերստին հաստատվեց, որ Հովսեփավանը նրա կենդանի հուշարձանն է: