ԲԺԻՇԿԸ, ՄՏԱՎՈՐԱԿԱՆԸ, ԻՐ ԵՐԿՐԻ ՔԱՂԱՔԱՑԻՆ
Նունե ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ
ՙՄինչև ուղնուծուծը մտավորական՚` իմ հերոսին թերևս մեր օրերում ոչ այնքան գործածական ու ինչ-որ տեղ ժամանակավրեպ այս արտահայտությամբ կարելի է ներկայացնել: Նաև` ազնվազարմ, հանդարտ ու բարեկիրթ խոսելակերպով ու բարի հայացքով, հիվանդների հետ միշտ բարեհամբույր ու ժպտադեմ: ՙԲժիշկն իրավունք չունի մռայլ լինել հիվանդի ներկայությամբ, որքան էլ ծանր լինի իր օրը՚` հետագա մեր զրույցի ընթացքում այսպես կասի նա: Իսկ ծանր ու անողոք օրերը հանրապետության վաստակավոր բժիշկ, կյանքի 77-ամյա ուղու ավելի քան կես դարը ճերմակ խալաթով անցկացրած Համո ԲԱԲԱՅԱՆԻ կյանքում պակաս չեն եղել:
Այսօր էլ նա շրջանի բուժմիավորման միակ վարակաբանն է, ինֆեկցիոն բաժանմունքի ղեկավարն ու դեռ համբերությամբ երիտասարդ մասնագետի է սպասում` հանձնելու հերթափոխը: Արցախյան պատերազմի ամենադժվար տարիներին նա Հադրութի զինվորական հոսպիտալի ղեկավարն էր, ռազմադաշտային հոսպիտալներ է ստեղծել շրջանի տարբեր գյուղերում, այս ամենի հետ` նաև շրջանային հիվանդանոցի գլխավոր բժշկի պարտականությունը կատարել: Մեր զրույցի ընթացքում, երբ խնդրում եմ վերհիշել արդեն անցյալ դարձած ամենաթեժ օրերը, անընդհատ ՙշեղվում է՚. ՙԱլեքսանյան Գառնիկի մասի՞ն պատմեմ, Ալբերտ Հայրապետյանի՞, Վարդան Խաչատրյանի՞, որքան հիանալի բժիշկներ ունեցանք ու ինչքան վիրավորների կյանքեր փրկեցին՚,-1989-94թթ. Հադրութ եկած ռազմական գործընկերներին է հիշում:
Բժիշկ դառնալու ցանկությունը պատահական չէր. նրա Մարտիրոս պապն ընդամենը Գտչավանքի եկեղեցական-ծխական դպրոցում 4 տարի էր սովորել, բայց բուժելու բնատուր կարողություն ուներ և գյուղի բուժակից ավելի լավ էր բուժում մարդկանց, տումեցիները հեքիմին էին վստահում իրենց առողջությունը` հավատացած, որ աստված է նրան օժտել այդ շնորհքով: Պապն անգամ դիպլոմ ուներ, որտեղ նրա բժշկելու կարողությունը չգիտես որտեղ և ինչպես ստորագրությամբ հաստատել էին բժշկական ինստիտուտում դասավանդող բժիշկներ: Երբեմն այդ փաստաթուղթն անհետանում էր, ու պապը շտապում էր գյուղամեջ` պատասխանատվության կանչելու գյուղի բուժակին: Համո Բաբայանի հայրը` Հովսեփ Բաբայանը, շրջանում ճանաչված մանկավարժ էր, երեսունական թվականներին նաև ՙԽորհրդային Ղարաբաղի՚ սեփական թղթակիցն էր, տպագրվում էր Վարունց ազգանվամբ:
Հ. Բաբայանը ծնվել է 1942թ. Հադրութի շրջանի Տումի գյուղում: 1965թ ավարտել է Երևանի պետական բժշկական ինստիտուտը։ Ավարտելուց հետո աշխատանքի է անցել Հադրութի շրջանային հիվանդանոցում՝ սկզբում որպես բժիշկ-լաբորանտ, այնուհետև` վարակաբան: 1984-1994 թթ. զբաղեցրել է հիվանդանոցի գլխավոր բժշկի պաշտոնը: Մասնակցել է Հադրութի, Ֆիզուլու, Ջեբրայիլի, Կուբաթլուի, Զանգելանի, Կարախանբեյլիի, Կավաքի բարձունքի, Սեիդահմեդլի ազատագրական մարտերին։
Ընդհանրապես, բժշկի ուղին համարյա միշտ անցնում է կյանքի ու մահվան բարակ սահմանագծով, ու որքան էլ բարձրակարգ լինի մասնագետը, կհայտնվի մեկը, որը դժգոհ կմնա նրա մասնագիտական կարողություններից: Այս տեսակետից Հ. Բաբայանը հազվագյուտներից է, նրա մասին երբեք բացասական արձագանք շրջանում չես լսի: ՙՄարդկանց հարգանքը, հոգատար և ուշադիր վերաբերմունքն իմ հանդեպ ինձ շատ է օգնում: Զգում ես, որ դեռ պետք ես երիտասարդներին, որ քո կարծիքն ու խորհուրդը սպասված է: Գուցե դա է հենց չծերանալու, ուժ ու եռանդից չզրկվելու նախապայմանը՚,-բարձրաձայն մտորում է նա:
Հ. Բաբայանը շրջանի ռազմադաշտային վիրաբուժության հիմնադիրներից է, բացառիկ օպերատիվությամբ գործը կազմակերպելու ունակությունը բժիշկը բուհն ավարտելուց հետո` ռազմադաշտային վիրաբուժության դասընթացներում էր ձեռք բերել: ՙԲժշկի, առանձնապես ռազմական բժշկի գործն ինքնազոհողության վրա է հիմնված, նա կարող է շաբաթներով զրկվել ընտանեկան մթնոլորտում հանգստանալու հնարավորությունից: Մենք հերոս վիրաբույժներ ունեցանք պատերազմի տարիներին, ովքեր իրենց ֆիզիկական ու մասնագիտական ողջ կարողությունները ծառայեցնում էին վիրավորներին փրկելու գործին` գիտակցելով, որ գրագետ առաջնային բուժօգնությունը որոշիչ է հիվանդի հետագա բուժման համար: Վաղուց ցանկություն ունեմ գիրք գրել մեր շրջանի հոսպիտալներում հերոսաբար ծառայած բոլոր բժիշկների մասին, ձեռքս չի հասնում, նաև վախենում եմ չդիմանալ այդ հիշողությունների գրոհին՚,-խոստովանում է նա: Հադրութում շատերը գիտեն, որ պատերազմի սկզբին ՀՀ-ից եկած շատ բժիշկների իր տանն է պահել, ամեն կերպ պաշտպանել ռուսական զորամասի սպաների ու օմոնականների հետապնդումներից: Այդ օրերին հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկը ևս սևեռուն ուշադրության կենտրոնում էր: Նրան թույլ չէին տալիս առանց շրջանի պարետին հայտնելու ընդունել ու բուժել վիրավոր ազատամարտիկներին: ՙՀաճախ վիրավորներին անմիջապես ցուցաբերում էինք անհրաժեշտ բուժօգնությունը, ապա թաքցնում` որտեղ կարող էինք: Օմոնականները լցվում էին հիվանդանոց, խուզարկում, ձերբակալում բժիշկներին՚,-հիշում է նա: 1991-ի գարնանը շրջանում իրավիճակը սրվել էր, կամավորականները կյանքի գնով էին կանգնեցնում թշնամուն: Հադրութի դիմացի բլուրներից թշնամին օրնիբուն հրետակոծում էր շրջկենտրոնը, առաջարկություն կար հիվանդանոցը թիկունք տեղափոխել: Իր վրա վերցնելով ողջ պատասխանատվությունը` Հ. Բաբայանը հիվանդանոցը տեղափոխում է շրջանային վարչակազմի շենքի նկուղային հարկ: Այդպես մոտ երկու տարի նկուղային պայմաններում է հիվանդանոցի բուժանձնակազմն իրականացրել ծառայությունը՝ գիշեր-ցերեկ անխափան ապահովելով բոլոր բաժանմունքների գործունեությունը: Այն և՜ հոսպիտալ էր, և՜ ծննդատուն, և՜ բնակչության բուժսպասարկումն իրականացնող պոլիկլինիկա: ՙՄեզ համար զինվորին, որքան հնարավոր է, արագ բուժօգնություն ցուցաբերելն էր կարևոր: Ազատամարտիկը պետք է վստահ լինի, որ վիրավորվելու դեպքում շատ արագ հոսպիտալում է հայտնվելու, դա լավատես է դարձնում զինվորին՚: Համո Բաբայանը չի կարողանում թաքցնել հպարտությունը, երբ պատմում է իր բուժանձնակազմի պատերազմական արիությունների մասին: Պետք է ասել, որ այսօր էլ, թեև ՊԲ ռազմաբժշկական հաստատությունները որակյալ ծառայություն են մատուցում, Հադրութի շրջանային բուժմիավորումն անհրաժեշտության դեպքում բուժօգնություն է ցուցաբերում հարակից զորամասերի զինծառայողներին: Ինֆեկցիոն բաժանմունքի ղեկավարն այսօր էլ շարունակում է բուժել և շարք վերադարձնել զինվորներին:
ՙՄեր սերունդը գթասրտության, կարեկցանքի օրինակներով է դաստիարակվել, այսօր այլ՝ նյութական կողմն է գերակայում: Ցանկանում եմ, որ երիտասարդ բուժաշխատողները դժվար ժամանակներում չդավաճանեն մասնագիտությանը, մարդասիրության և բժշկության գրված ու չգրված օրենքներին, գիտակցեն ընտրած գործի նրբությունը՚,-անկեղծանում է նա: ՙԹույլ մի տուր հոգիդ ծուլանա՚` այս նշանաբանով է այսօր ապրում և աշխատում վաստակաշատ բժիշկը` համոզված նաև, որ անընդհատ ինքնակրթությամբ զբաղվելն է մասնագիտական երկարակեցության գաղտնիքը:
Վաստակաշատ բժշկի երեք զավակները չեն շարունակել հոր ուղին: Դուստրը՝ Յունան, երկար տարիներ շրջանի նոտարական գրասենյակի ղեկավարի պաշտոնն է զբաղեցնում: Վերջերս նա արժանացել է ՙԵրախտագիտություն՚ մեդալի: Ավագ որդին՝ Վիգենը, ընտրել է զինվորականի գործը, իսկ Վիլենը նկարիչ-քանդակագործ է, շուտով Հադրութում կտեղադրվի նրա հեղինակած՝ շրջանի զոհված ազատամարտիկների հիշատակը հավերժացնող հուշակոթողը: Համո Բաբայանի վաստակը գնահատվել է ըստ արժանվույն. ԼՂՀ առողջապահության ոլորտում ունեցած մեծ ներդրման, մարտական խնդիրների լավագույնս կատարման համար պարգևատրվել է ՙՎաչագան Բարեպաշտ՚, ՙՄարտական ծառայություն՚ մեդալներով: