ԵՐԿԻՐԸ ՆԱԵՎ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ԺԱՄԱՆԱԿ Է ՔՈՆԸ
Նորեկ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ
Զաքար Քեշիշյանը Լիբանանի Այնճար գյուղաքաղաքում է ծնվել, Զաքարի եղբայրն էլ, Զաքարի քույրն էլ, Վահագն որդին։ Եվ Զաքար Քեշիշյանը իրավունք ունի մտածելու, որ Լիբանանը նաև իր երկիրն է, հարյուր տարվա իր կենսագրությունը...
Իսկ երբ Զաքար Քոշիշյանի մեծ պապը՝ մուսալեռցի Զաքար Քեշիշյանը եկավ Այնճար, Այնճարը չկար, օրինակի համար մի տուն էլ չկար, մի ծառ, մի թուփ... անապատ տեղ էր մուսալեռցիների բաժինը արաբական այդ երկրում... բայց եղեռնից փրկվածների համար անապատը դրախտի նման էր։ Եվ կառուցվեց Այնճարը` գեղեցիկ, մաքուր, արևաշող, կենտրոնում՝ եկեղեցին։ Հետո բնակավայրը պաշարեցին հարյուրավոր խնձորենիներ, պտղատու այգիներ։ Մանկան լեզվին կրկին ծաղկեց մեսրոպյանը... Լիբանանը դարձավ ծննդավայր։ Օտար այդ երկիրը հայ մարդուն հնարավորություն տվեց, օգնեց ապրել, երկիրը զորացնել, գիրք տպագրել, թերթ հրատարակել, ունենալ իր փոքրիկ Հայաստանը...
Շա՛տ դժվար էր։ Վերքերը մնում էին բաց, կարոտը չէր թողնում կտրվել չարչարող հիշողություններից։ Ուրախությունը կիսատ էր, ծիծաղը, խոսքը, նվիրումը... Հետո էլ քաղաքացիական պատերազմը ավերեց երկիրը, բայց քչերը լքեցին այն, հայ մարդը մնաց ու իրեն հյուրընկալած ժողովրդի հետ վերականգնեց, շինեց քանդվածը, բուժեց վերքերը։ Եվ, ինչքան մտածում եմ, ճիշտը դա էր, դա էր ազնիվը։ Մարդիկ համոզեցին, որ երկիրը միայն խաղաղ ժամանակներում սիրելու համար չէ, որ երկիրը նաև պատերազմների ժամանակ է քոնը, աղետի ու կորուստների ժամանակ, չնայած ես չեմ ընդունում նաև խաղաղ ու անհոգ ժամանակներում երկիրը լքողներին։ Անընդհատ մի տեղից` մյուսը, մի տեղից` մյուսը, չի լինի, տեղ չենք հասնի, չենք ամբողջանա, տանուլ կտանք ամեն մի ճակատամարտ, և մեր ունեցածին տեր կկանգնի օտարը...
Բան չունեմ ասելու, հրաշալի է, երբ դրսերից գալիս, բնակություն են հաստատում հայրենիքում, Արաքսի ափին, պատմական Ծար գավառում, գալիս տուն են շինում, հող մշակում, մեզ են սովորեցնում՝ հաճախ ոչինչ չպահանջելով, տիրոջ նման, ծառայի պես.
- Մենք ավելի վաղ պիտի գայինք,-ասում են,- պատերազմի ժամանակ պիտի գայինք, կանգնեինք ձեր կողքը, ձեր տեսածը մենք էլ պիտի տեսնեինք...
Հարազա՛տս... եղբա՛յրս... Չասե՞մ՝ մի մտահոգվիր, ճիշտ ժամանակին էլ եկել ես։ Երբ էլ վերադառնաս՝ ժամանակին է, այդ գործում ուշանալ չկա, Երկիրը սովոր է սպասել, Երկիրը ընդունում է նույնիսկ մոլորյալներին։ Կարևորը՝ մի ուրիշ, օտար երկիր չգնան, այնտեղից էլ մի ուրիշ երկիր, եթե, իհարկե, որոշել են թողնել ծննդավայրը։ Թաքցնելու բան չկա, դեռ ամեն ինչ չէ, որ հասցրել ենք անել, բայց պատրաստ ենք հացի կտորը բաժանել տասներկու հավասար մասի, պատրաստ ենք կանգնել եկողի կողքին, օգնել ինչով կարող ենք։ Հայրենիքում ամեն ինչ էլ ստացվում է։ Հայրենիքում մրսել չկա, մենակ մնալ չկա, իրարից նեղանալ չկա։ Հողն էլ քո ուզածը քեզ է տալիս։
Բայց ես ուզում եմ իմ տեսած Բուրջհամուտը ապրի, Այնճարը երբեք հավատավորների պակաս չունենա, ԹՌՉՆՈՑ ԲՈՅՆՆ ԷԼ մեզ հիշեցնի... երկրից հեռացող չլինի... Վերջապես՝ մի ամբողջ դար այստեղ ենք... Գիտեմ, հեշտ չէ, բայց ոչ մի տեղ էլ հեշտ չէ, ոչ մի երկրում, ոչ մի բնակավայրում...
Դժվար է մոռանալ քահանայի խոսքը Պարսկաստանի եկեղեցիներից մեկում, մի քիչ հուսահատ, մի քիչ էլ ավերող.
- Մենք մի քանի հարյուր տարի է այստեղ ենք, տուն ենք շինել, մանուկ կրթել, երկրի զինվորն ենք եղել, ունենք մեր տեղն ու դերը... հեռանալը ճիշտ չէ, ո՞վ պիտի տիրություն անի մեր շինածին, մեր արարածին... Բայց... եթե գնալ, միայն հայրենիք, միայն Հայաստան... ուրիշ տեղը մահ է... ես գերադասում եմ մահանալ այստեղ...
Չէ, Տեր Հայր, ես կասեի՝ ապրել...
Հալեպ ծննդավայրում ապրող իմ ընկերներից մեկն էլ ուղղակի շարել է բառերը.
- Ծննդավայրի ծանր պահին նույնիսկ հայրենիք վերադառնալը, չեմ կարծում, որ ճիշտ է։ Մենք պետք է կռվենք ու պաշտպանենք այս երկիրը...
Մի անգամ էլ, մի քսան տարի առաջ, երբ ինձ շատ միամիտ մարդու տեղ դնելով, հարցրել եմ Միացյալ Նահանգներից հայրենիք վերադարձած ընկերոջս՝ Վիգենին, թե ինչու է նման հրաշալի երկիրը թողել-եկել, գիտե՞ք ինչ է պատասխանել, ասել է՝ մնամ ի՞նչ անեմ, եղբայր, մնամ ի՞նչ անեմ, մնամ մեռնի՞մ...
Ազնիվ չէր լինի, եթե չասեմ, որ ամեն օր սպասում եմ տուն դարձողի, բայց չեմ էլ կարողանում Բուրջհամուտը պատկերացնել առանց մեզ, Իսպահանը՝ առանց մեզ, Հալեպը՝ առանց մեզ, նույնիսկ՝ Մոսկովը առանց մեզ... Չի ստացվի։ Կթուլանանք։ Մեզնից կհեռանա մեր Մեծ նպատակը։ Իսկ անընդհատ կորցնողին ոչ մեկը չի ճանաչում։
Բեյրութում ապրող գեղանկարիչ Հրաչին այլ բան ասես՝ կզարմանա, ասածդ լուրջ չի ընդունի, հնարավոր է, քեզնից խռովի էլ։ Նա լա՛վ գիտի հայրենիքի տեղն էլ, կորցրածի տեղն էլ, իրեն սպասողի տեղն էլ։ Եվ, ինչքան տեղյակ եմ, նկարիչ Հրաչը ծննդավայրը թողնող տղամարդ չէ, զգացմունքային խորհուրդներն ու կանչերն ուղղակի անիմաստ են ու ավելորդ...
Չգիտեմ երբ եմ լինելու Բեյրութում, բայց երբ էլ լինեմ, հանդիպելու եմ Հրաչին, շրջելու եմ Բուրջհամուտում, մտնելու եմ հայ մարդկանց արհեստանոցներն ու խանութները և կրկին համոզվելու եմ, որ այնտեղ ոչինչ չի փոխվել, որ ցեղակիցներս ունեցածից հրաժարվելու մտադրություն չունեն, որ և՜ ծանր օրերն են համարում իրենցը, և՜ ուրախ օրերը։ Եվ չլսելու եմ տալու, երբ Զաքարը՝ արցունքի մոնումենտալ կաթիլը կոպից կախ ասի.
- Իմը Շուշին է, բայց Այնճարն էլ է իմը, Բուրջհամուտն էլ, Քեսաբն էլ, Հալեպն էլ... որտեղ հայ է ապրում, նաև իմն է...