ՄԱՆԿՈՒՐՏԸ ՄԻ ՔԱՅԼ ԱՌԱՋ…
Նորեկ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ
Էն գլխից ասեմ, որ ես բարեկամներ չունեմ։ Ձեր հավատալ-չհավատալն էլ ինձ բացարձակապես չի հետաքրքրում, ավելի ճիշտ կլիներ ասել՝ ոչինչ չի կարող փոխել իմ այս եսակենտրոն ու գուցե մի քիչ էլ հնացած համոզմունքներում։ Մեկն էլ, հաստատ, մեր այս երկրում կգտնվի ու, գիտե՞ք, ինչ կասի, կասի մենք մեզնից ինչ ենք ներկայացնում, որ մեզ հետ բարեկամություն կամ ընկերություն անեն։ Մեզնից ի՞նչ օգուտ։ Մի ուրիշն էլ կփորձի համոզել, որ ուղղակի մենք չենք ուզում բարեկամություն անել ուրիշների հետ, երրորդն էլ, առանց երկար-բարակ մտածելու, կհայտարարի, որ մեր այս դժբախտությունների ու կորուստների մեղավորը միայն ու միայն մենք ենք։
Ամենատարօրինակն էլ այն է, որ աշխարհ կոչվածի ցանկացած կետից մենք լավ էլ երևում ենք։ Պարզապես մեկը տեսնում է, մյուսը՝ չէ, մեկը մեզ կարգին, տեղը-տեղին ուսումնասիրում է, մեկ ուրիշը նման զգացմունքային զբաղմունքի համար ոչ ժամանակ ունի, ոչ էլ` տրամադրություն։ Կարճ` մենք հետաքրքիր չենք, մեր կարիքը ոչ մեկ չունի, մեր պահանջարկը չկա, մենք բոլորին կամ ձանձրացրել ենք, կամ՝ հոգնեցրել։
…Դե գնա, Պեպո, գետինը լիզե…
Չնայած՝ Պեպոն ինչ կապ ունի։
…Խալխի ոտերը պաչ արա…
Կապն այն է, որ միշտ էլ վախեցել ենք գնալ ուրիշների վրա, հրաժարվել ենք նույնիսկ մեր բաժին դաշտերից ու այգիներից, մեր բաժին երկնքից, մեր բաժին իրավունքից…Անընդհատ հրաժարվել ենք մեզ շնորհվածից և, ամենատարօրինակը` սարսափել ենք մեղադրվելուց… և հավատացել ենք… բոլորին, նույնիսկ մեր երկիրը քանդողին, մեզ ավերողին… Չասեք ծեծված բաներ ես խոսում, ընկեր, ժամանակները փոխվել են, աշխարհն այլևս առաջվանը չէ… Մարդ արարածը վաղուց լուսնի վրա խորոված է անում… Եվ ես իմ այս ծերունական պահվածքով ազգիս արժանապատվությունը և հեղինակությունը տանում, կամովին դնում եմ համաշխարհային ընտիր հանրության մաքրամաքուր ոտքերի տակ։
Հիմա աչքերը բացողը բարեկամությունից է խոսում։ Մարդիկ մեկնաբանում էլ են, իբր, առանց դրա հետաքրքիր չէ, իբր, եթե այդ բարեկամությունը չլինի, էլի կորցնելու ենք, էլի ոչ մեկը մեզ չի հասկանալու։ Եվ հանկարծ պարզվում է, որ թուրքն ամենևին էլ իմ թշնամին չէ։ Լավ է, չէ՞։ Բա ո՛նց, եղբայր, առանց դրա ի՛նչ քաղաքակրթություն, ի՛նչ բան… Մենք էլ միամիտ-միամիտ գնացել, ինչի ետևից ենք ընկել… Մեկը չկա ասի՝ էս ի՞նչ բանի եք, այ մարդ, էս ի՞նչ եք անիմաստ փնտրում, ո՞վ է ձեզ իրավունք տվել… Մի տեսակ լավ էլ չի հասկացվում, թո՞ւրքն է իմ թշնամին, թե՞ ես եմ թուրքի թշնամին։ Բայց էսպես որ գնա, պարզվելու է հենց ես եմ թուրքի թշնամին էլ, իմ թշնամին էլ, ուրիշների թշնամին էլ… թուրքին ի՞նչ է եղել, իր համար հանգիստ, խաղաղ ապրում է… Իմ մասին էլ, ընդհանրապես, չի մտածում…
…Դե գնա, Պեպո…
Կոմունիստ պապս էր ասում՝ ինչքան թորքը էս վեղեն իրեսին շոր կյա, կռեվը մըզանա պըկսըլական չի… ըշխարքան էլ…
Ես ուղղակի, երբ շատ փոքր էի, և ինձ համոզել էին, որ ինձ էլ, եղբորս էլ ծովից են բերել, կասկածում էի` թուրքի երեխաների՞ն էլ են ծովից բերել…
-Տահանցը ծով չի, տահանցը մին օրիշ պենա, տահանց ծովը պ….իմ։
Մայրս էլ, երբ եղբորս հետ դպրոց էինք գնում, վախեցած ասում էր.
-Էն անպետքին (անպետքը, բնականաբար, թուրքն էր) դուքանին կողքավը չի քինիք…
Բայց մենք միշտ էլ էն անպետքի խանութի կողքով էինք գնում դպրոց։ Ինչու՞, որովհետև դպրոց տանող ամենակարճ ճանապարհը դա էր, և` երկրորդ, կասեի ամենակարևորը, հորս տված ծալովի դանակը պայուսակիս մեջ էր և ուզում էինք հենց էդ անպետքին և դրա կողքին կանգնածներին ցույց տալ, որ մենք ոչ մի բանից էլ չենք վախենում… Հնար լիներ, այնպես կանեինք, որ նա մեր դանակն էլ տեսներ… Բայց հնար չկար, որովհետև հայրս զգուշացրել էր՝ նայիր տեսնող չլինի… Նաև հասկացրել էր, եթե թուրքը վրա տա, օգտագործեմ… Ճիշտ է, դանակը գրպանում հանգիստ տեղավորվող դանակ էր, սակայն մի քանի անգամ այդ պստլիկ տեղով իր պարտականությունները կարգին էլ, ուզում եմ ասել՝ անթերի կատարել էր…
Հիմա ստացվում է, որ պապս էլ էր, օրինակի համար, սխալ, մայրս էլ, հայրս, մեր հարևան Տիգրանը, Պետրոսն էլ, որ ասում էին, գիրք էր գրում հայի և թուրքի մասին… Մարդիկ, պարզվում է, ոչինչ էլ չեն հասկացել աշխարհի գործերից և անմեղ ու քաղաքակրթված թուրքի մասին նման փիս-փիս բաներ են ասել, դեռ փոքրիկ երեխայի գրպանում էլ դանակ դրել…
Բրիտանացի գրող կա՝ Ֆիլիպ Մարսդեն, տարիներ առաջ, կարծես, մի քանի հազար կիլոմետր ճանապարհը կտրել, հասել էր Արցախ, որպեսզի գտնի գրող Նորեկ Գասպարյանին ու ստանա իր մառախլապատ երկրից հետը բերած միակ հարցի պատասխանը։ Գրող Նորեկ Գասպարյանը կարո՞ղ է ներել թուրքին։
-Դու կներեի՞ր, եթե այդ նույն թուրքը 15-ին քեզ զրկեր այսօր 25-30 միլիոնանոց երկիր ունենալու իրավունքից…
Ուզում եմ ասել, որ 15-ին թուրքը վերացրել է ոչ թե 2, այլ 30 միլիոնանոց Հայաստանը… Եվ ես զգում էի, որ բրիտանացին չէր հասկանա ներողամիտ հայ գրողին և կմտածեր, որ այդ հայ գրողը բան չունի ուրիշներին տալու, որ այդ հայ գրողը ոտից գլուխ սուտ է, մեռնելու արժան… Իսկ երբ նրան ցույց տվեցի գրքերիս կողքին հանգիստ բազմած հորս նվիրած դանակը, ասաց հայերեն` հատ-հատ արտաբերելով ամեն մի բառը.
-Ես ձեզ սիրում եմ…
Հիմա՝ բարեկամությո՛ւն։ Ջերմ հարաբերություննե՛ր։ Հրաժեշտ անցյալին։ Եղածը եղել է։ Փոխվել են ժամանակները։ Ապաշրջափակո՛ւմ։ Ազատ անցուդա՛րձ… Էժան ապրանք… Էստի համեցե՛ք… Էստի համեցե՛ք…
STOP
Ո՞վ է Մանկուրտը։ Մի քայլ առաջ։ Թեպետ դրա կարիքը բացարձակապես չկա։ Բոլորն էլ լա՛վ երևում են… Ուզում եմ ասել՝ պահմտոցին հնացած խաղ է…