ԵՐԲ ՉԵՍ ԿԱ­ՐՈ­ՂԱ­ՆՈՒՄ ԾԻ­ԾԱ­ՂԵԼ ՔԱ­ՐԱՆ­ՁԱ­ՎԱԲ­ՆԱԿ­ՆԵ­ՐԻ ՉԱՐ­ՉԱ­ՐԱՆ­ՔԸ

 Մի շատ սո­վո­րա­կան բան ա­սեմ, չծի­ծա­ղեք, վեր­ջա­պես ինձ հա­ջող­վեց պար­զել, որ աշ­խար­հիս ե­րե­սին բնա­կու­թյուն հաս­տա­տած մար­դիկ ա­մենևին էլ ի­րար նման չեն, թե­պետ, օ­րի­նա­կի հա­մար, բո­լորն էլ ստեղծ­վել են մի ձեռ­քով ու մի նա­խագ­ծով, և բո­լորն էլ մի օր ծն­վում, մի օր էլ մա­հա­նում են, թե­պետ մենք մեր քա­րան­ձա­վաբ­նակ նախ­նի­նե­րից, թաքց­նե­լու բան չկա, հա­մա­րյա չենք տար­բեր­վում։ Նույն քիթն ու պռոշն է, նույն աչ­քե­րը, նույն ոտքն ու ձեռ­քը և, պատ­կե­րաց­նո՞ւմ եք, նույն խո­նար­հում­նե­րը։ Մե­զա­նից մե­կին, փոր­ձի հա­մար, թա­քուն տա­նես, դնես մեր այն քա­րան­ձավ­նե­րից մե­կում, ոչ մե­կը ոչ մի փո­փո­խու­թյուն չէր նկա­տի։ Իսկ, բան է, ե­թե այդ մե­կը կա­րո­ղա­նար նաև պաչպ­չել ա­ռաջ­նոր­դի ձեռ­քերն ու ոտ­քե­րը, կն­շա­նա­կի փայ­լուն ա­պա­գան ա­պա­հով­ված է, կն­շա­նա­կի կար­գին տղա­մարդ է, և նրա ա­ռաջ պար­զա­պես չի կա­րող չխո­նարհ­վել հենց ին­քը՝ նո­րին մե­ծու­թյուն ԴԻ­ՆՈ­ԶԱՎ­ՐԸ…

Կար­ծում եմ, մեր քա­րան­ձա­վաբ­նակն ա­մենևին էլ չի վի­րա­վոր­վի, ե­թե հա­մար­ձակ­վեմ ա­սել, որ այդ ա­ռաջ­նորդ-կուռ­քը հենց իր սար­սա­փից հո­րի­նած-ստեղ­ծած-շի­նած փայ­լուն, ուղ­ղա­կի կա­տա­րյալ երևույթ է՝ մո­նու­մեն­տալ չա­փե­րով ու նույն­քան մո­նու­մեն­տալ ա­նի­մաս­տու­թյամբ։ Եվ դրա­նից մենք ա­ռա­տո­րեն շի­նում էինք ու բազ­մաց­նում ԵՐ­ԿԻՐ կոչ­վող մո­լո­րա­կում, մեր փո­ղոց­նե­րում, բա­կե­րում, մեր քա­ղաք­նե­րում ու շե­նե­րում։ Եվ, ա­մե­նա­սար­սա­փե­լին, մենք ա­նընդ­հատ գոհ էինք մա­տու­ցում, ա­մեն քայ­լա­փո­խի ու ցան­կա­ցած վայ­րում։ Զո­հա­բե­րում էինք նույ­նիսկ նրանց, ով­քեր հս­կա­յա­կան դի­նո­զավ­րե­րի դեմ ան­հա­վա­սար ճա­կա­տա­մար­տե­րում ստա­նում էին բա­զում վեր­քեր ու ցե­ղա­խում­բը փր­կում կոր­ծա­նու­մից ու վե­րա­ցու­մից։ Եվ մեր միա­միտ նախ­նի­նե­րին թվում էր դրա­նից հե­տո դի­նո­զավ­րե­րը, գայ­լերն ու բո­րե­նի­նե­րը չեն հա­մար­ձակ­վե­լու խախ­տել ցե­ղախմ­բի տա­րածք-բնա­կա­վայ­րի ան­պաշտ­պան սահ­ման­նե­րը, հան­դի­պե­լիս էլ, պատ­կե­րաց­նո՞ւմ եք, խո­նար­հե­լու են ի­րենց ան­ճոռ­նի ու տա­փակ գլու­խը։ Բայց դրանք ա­մեն օր խժ­ռում էին մեզ, զավ­թում մեր դաշ­տերն ու այ­գի­նե­րը, տի­րու­թյուն ա­նում մեր քա­րան­ձա­վում։ Ու­զում եմ ա­սել՝ մեր տա­նը։
Իսկ մենք չէինք էլ նկա­տում, որ ա­մեն օր ու ժամ այդ գո­յա­պայ­քա­րում հե­րո­սա­նում էին նոր մար­դիկ, ում վեր­քե­րը չէին սպիա­նում, դրանք մնում էին բաց ու չար­չա­րող։ Մենք չէինք ու­զում տես­նել, որ այդ մար­դիկ ապ­րում էին լք­ված ու մե­նակ, մո­ռաց­ված ու ար­հա­մարհ­ված՝ ե­րա­նի տա­լով դա­ժան մար­տե­րում ըն­կած­նե­րին։ Սա­կայն այդ ա­մե­նից ան­տե­ղյակ մար­տիկ­նե­րը յու­րա­քան­չյուր մար­տից հե­տո է­լի հա­յացքն հա­ռում էին մե­կին, այն ա­մե­նահ­զո­րին, այն ընտ­րյա­լին ու փրկ­չին.
…Կեց­ցե՛…
Գո­չում էին ու թու­լա­նում, գո­չում էին ու կորց­նում ու­նե­ցա­ծը, դառ­նում ա­նուժ, ան­կա­րող, խեղճ, ան­պետք…Դժ­վար է խոս­տո­վա­նել, բայց այդ­պես հա­ճախ ապ­րում են փոքր ցե­ղախմ­բե­րը։ Դա, կար­ծես, դար­ձել է միայն ու միայն փոք­րե­րի մե­նաշ­նոր­հը…
…Կեց­ցե՛…
Հնա­զան­դու­թյան ա­ռա­վել կա­տա­րյալ ձև անհ­նար է հո­րի­նել, հա­մե­նայն­դեպս, մարդ­կու­թյու­նը մինչև օրս այլ օ­րի­նակ չու­նի։
Պարզ­վում է նաև, որ մենք ա­նընդ­հատ տեր ենք փնտ­րում, ու­ժեղ, մեզ ար­հա­մա­րող, ոտ­նա­հա­րող, գլ­խա­տող, ոչն­չաց­նող տեր։ Կա­րո՞ղ եք պատ­կե­րաց­նել, մենք ա­ռանց այդ­պի­սի մե­կի ձանձ­րա­նում ենք, խոս­տո­վա­նում, որ դա է մեր բնա­կան ըն­թաց­քը, Երկ­նա­յի­նից նա­խա­տես­վա­ծը…
Ծի­ծա­ղե­լի՞ է…
Ա­մենևին…
Բայց մենք 91-ին ա­ռանց կուռ­քի դի­մա­վո­րե­ցինք պա­տե­րազ­մը, բո­լորս միա­սին և ա­ռան­ձին-ա­ռան­ձին։ Ան­հա­տի դերն այդ ա­մե­նի մեջ գլ­խա­վո­րը լի­նե­լու մտայ­նու­թյան-գա­ղա­փա­րից դուրս էր, հա­նու­րը ընտ­րել չէր ու­զում, հա­նուրն ինքն էր կա­տա­րում այդ դե­րը։ Յու­րա­քան­չյուր զին­վոր ինքն էր մար­տը շա­հո­ղը, վի­ճա­կի ու տա­րա­ծու­թյան տե­րը։
Դա հե­տո տե­ղի ու­նե­ցավ։ Թշ­նա­մուն հա­լա­ծե­ցինք-պր­ծանք, և մեր ա­ռաջ կանգ­նեց դեռևս կի­սա­շեն, բայց ար­դեն գոր­ծող կուռ­քը…ե­կավ եր­կր­պա­գու­թյան ու պաշ­տա­մուն­քի ժա­մա­նա­կը՝ այդ­պես գու­ժե­լով փա­ռա­հեղ հաղ­թա­նակ­նե­րի ա­վար­տը։
…Կեց­ցե՛…
Իսկ ես փոր­ձում էի հաս­կա­նալ, մե­զա­նից ո՞վ է, որ բա­ժին չու­նի հայ­րե­նի­քից։ Եվ, տա­րօ­րի­նակ մի բան, չգի­տես ին­չու, մեր ու­նե­ցա­ծը փոր­ձե­ցի հա­վա­սար բա­ժա­նել բո­լո­րին՝ գյու­ղա­ցուն, բա­նաս­տեղ­ծին, փո­ղոց­նե­րում ա­նի­մաստ թա­փա­ռող­նե­րին, երկ­րի նա­խա­գա­հին, մի քա­նի օր ա­ռաջ ծն­վա­ծին, մու­րաց­կա­նին, գե­նե­րա­լին…բո­լո­րին հա­վա­սար տվե­ցի մեր սա­րե­րից, ձո­րե­րից, դաշ­տե­րից ու այ­գի­նե­րից, նույ­նիսկ՝ եր­կն­քից…Եվ հե­տո միայն հաս­կա­ցա, որ հայ­րե­նի­քը չի բա­ժան­վում…որ ու­րիշ է կուռ­քի հայ­րե­նի­քը…հա­մոզ­վե­ցի, որ այն շար­ժա­կան է, ցան­կա­ցած պա­հի բռան մեջ տե­ղա­վոր­վող…
…Կեց­ցե՛…
Հենց այդ­պես էլ պար­զե­ցի, որ մտա­վո­րա­կան մար­դիկ դան­դա­ղո­րեն զի­ջել են մի ժա­մա­նակ ի­րենց պատ­կա­նող կու­սա­կան տա­րածք­նե­րը և ապ­րում են մե­նակ, լք­ված, ար­հա­մարհ­ված։ Գրածն էլ ձոն էր, ան­ջիղ սուտ, իբր բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն, ո­տա­նա­վոր…և այդ տո­ղե­րում, այդ խո­նար­հում­նե­րում ու քծ­նանք­նե­րում ա­նընդ­հատ ա­րար­վում-հա­սու­նա­նում էր ԻՆ­ՔԸ՝ նո­րին պայ­ծա­ռա­ռա­փայ­լու­թյու­նը…որ է­լի պաչպ­չենք, նվի­րենք փառք, կա­րո­ղու­թյուն, ցան­կու­թյուն, կին, դղյակ, եր­կիր…բա ո՛նց, ախ­պերս…մեր գրող տե­ղով, Աստ­ծո քար­տու­ղար տե­ղով, նկա­րիչ տե­ղով, ու­սու­ցիչ ու եր­գիչ տե­ղով…
Հա­վա­տար­մու­թյան եր­դումն էլ պար­տա­դիր թրի տա­կով անց­նելն էր.
-Ա­ռա՛ջ, պա­րո­նայք…
Դրա­նից հե­տո ինչ­քան էլ գի­տա­կից հոտ լի­ներ, անց­նե­լու էր, մինչև վեր­ջին…գառ­նու­կը…Թաքց­նե­լու բան չկա, ես էլ ան­ցա, ինձ տա­րա, կանգ­նեց­րի այդ ՊԱ­ՐՈ­ՆԱՅՔ-ի մեջ ու խա­ռը ան­ցա, հա­մա­րյա անն­կատ…Ու­զում եմ ա­սել՝ ես էլ դրա­նից հե­տո լրիվ պատ­րաստ էի հա­նուն այդ թրի տի­րոջ ընկ­նել ու մեռ­նել, բնա­կա­նա­բար՝ հա­նուն ԵՐԿ­ՐԻ, հա­նուն վաղ­վա, վեր­ջա­պես՝ ի հե­ճուկս թշ­նա­մու…Ա­սեմ, որ այդ­պես էլ ա­րե­ցի, այ­սինքն, մի քա­նի ան­գամ ըն­կա ու մե­ռա, բայց հա­վա­տա­ցող չե­ղավ, ըն­դու­նող չե­ղավ իմ ող­ջա­կե­զը, իմ այդ ազն­վա­գույն ա­րար­քը, պարզ­վեց, դե­րա­սա­նա­կան խաղ էր իմ իսկ մո­գո­նած տա­փակ ներ­կա­յաց­ման մեջ…
…Հրա­մա­յե՛ք, պա­րոն…հրա­մա­յեք ու­տել, խո­սել, պառ­կել, քնել, գրել, ծի­ծա­ղել, ջն­ջել, հրա­մա­յեք դառ­նալ Աստ­ծո քար­տու­ղար, ժո­ղովր­դի ծա­ռա…
Չէ, քա­նի տեղն է, ա­սեմ, ես թրի տա­կով սուտ եմ ան­ցել, այ­սինքն՝ ան­ցել եմ, բայց չեմ ան­ցել, ա­վե­լի ճիշտ, այս­պես խա­ռը ան­ցել եմ, և ոչ մե­կը չի նկա­տել, տես­նող չի ե­ղել, ու­զում եմ ա­սել՝ չեմ ան­ցել։ Ըն­դա­մե­նը թվա­ցել է։
Հե­տո էլ՝ ին­չո՞ւ պի­տի անց­նեի, ե­թե մե­նակ, ա­ռան­ձին, ա­ռանց հրա­մա­նի ապ­րե­լուց մեծ ե­րա­նու­թյուն չկա այս փոք­րիկ աշ­խար­հի մեծ արևի տակ։ Դա պար­զա­պես խե­լառ մի երևույթ է, հաս­կա­նա­լի միայն այդ­պես ապ­րող­նե­րին…
…հրա­մա­յե՛ք, պա­րոն…
Մի՞­թե ծի­ծա­ղե­լի չէ…