ՄԱՐԴԸ

 Ես նրան լավ եմ ճա­նա­չում։ Հա­մա­րյա ա­մեն օր տես­նում եմ։ Հա­ճախ՝ պա­տա­հա­բար։ Բարևում էլ եմ։ Փոքր քա­ղա­քի սո­վո­րու­թյուն է, ա­վե­լի ճիշտ կլի­ներ ա­սել՝ բնա­վո­րու­թյան գիծ։ Ա­ռա­ջին հա­յաց­քից էլ երևում է, որ մարդն այդ այն­քան էլ ու­շա­դիր չէ իր հագ ու կա­պի հան­դեպ, բայց երևում է նաև, որ չի հագ­նում ինչ պա­տա­հում է։ Ա­սում են վար­ժա­պետ է, ա­յո, ա­յո, ոչ թե ու­սու­ցիչ, այլ՝ վար­ժա­պետ, կյան­քի յո­թա­նա­սուն տա­րի­նե­րից մի հի­սու­նը դպ­րո­ցում թո­ղած։ Գրում-կար­դում է ա­ռանց ակ­նոց­նե­րի։ Ա­սում են նաև, որ դա­սա­րա­նում ճան­ճի տզ­զո­ցը լս­վում էր։ Իսկ ա­հա դպ­րո­ցը լա­վա­գույն օր և պատ­մա­կան ի­րա­դար­ձու­թյուն է հա­մա­րում նրան թո­շա­կի ու­ղար­կե­լը։ Բո­լորն ու­րախ էին, ծի­ծաղ էր թա­ռել ան­գամ տնօ­րե­նի դեմ­քին։ Ցն­ծում էին հա­վա­քա­րար­նե­րը, տն­տես­վա­րը… իսկ հաշ­վա­պա­հը օ­րե­րով, ա­ռանց ընդ­միջ­ման ու դա­դա­րի, ինչ-որ ան­հաս­կա­նա­լի պատ­մու­թյուն­ներ էր ներ­կա­յաց­նում ե­կող-գնա­ցո­ղի… ե­րի­տա­սարդ ու­սու­ցիչ-ու­հի­ներն սկ­սե­ցին ա­վե­լի հա­ճա­խա­կի հայ­տն­վել նոր շո­րե­րով ու կո­շիկ­նե­րով, մի տե­սակ ա­վե­լի ա­զատ, թա­փան­ցի՛կ… գու­նա­վո՛ր… փոխ­վեց նաև տա­րեց ու­հի­նե­րի շր­թունք­նե­րի գույ­նը… քայլ­ված­քը… Իսկ ռազ­մա­գի­տու­թյան զին­վո­րա­կան ու­սու­ցի­չը հա­մար­ձակ­վեց դա­սա­րան մտ­նել սո­վո­րա­կան, քա­ղա­քա­ցիա­կան հան­դեր­ձով… ու­զում եմ ա­սել` ա­ռանց հա­մազ­գես­տի… Մարմ­նակր­թու­թյան ու­սու­ցիչն էլ ու­սուց­չա­նո­ցում մար­զա­կան հա­գուս­տով էր, մի բան, ո­րը չլս­ված-չտեսն­ված ա­րարք էր ՙվատ մար­դու՚ ժա­մա­նակ­նե­րում։ Դա­սե­րից ու­շա­նա­լը դար­ձավ սո­վո­րա­կան կեն­ցաղ։ Մի­ջան­ցք­նե­րում ծխե­լը՛… գր­կա­խառն­վել-համ­բուր­վե­լը՛…

Ան­բա­ցատ­րե­լի էր հատ­կա­պես դպ­րո­ցի պա­հա­կի հա­զար կի­լո­մետ­րից երևա­ցող ցն­ծու­թյու­նը։ Ծե­րուկն ուղ­ղա­կի ճախ­րում էր, թռչ­կո­տում, պա­րում բո­լո­րի ներ­կա­յու­թյամբ։ Եվ չէր մո­ռա­նում ա­նընդ­հատ հի­շեց­նել ՙմար­դու՚ հրա­ժեշ­տի ե­լույ­թից մի քա­նի տող, որն, ըստ այդ պա­հա­կի, պետք է հի­շի մե­զա­նից յու­րա­քան­չյու­րը։ Խնդ­րեմ.
-Ըն­կեր­նե՜ր…,-ա­յո հենց այս­պես, ոչ թե՝ տիկ­նայք ու պա­րո­նայք, այլ՝ ըն­կեր­ներ, այն էլ՝ հա­տուկ շեշ­տադ­րու­թյամբ,- ես խո­րը կս­կի­ծով թող­նում եմ դպ­րո­ցը… ափ­սո՛ս, ո­չինչ չհասց­րի… չեմ կար­ծում, որ ա­ռանց ինձ տխուր ու դժ­վար է լի­նե­լու… բո­լորդ ան­համ­բեր սպա­սում էիք այս օր­վան… Կնե­րեք, որ ձեզ ան­հան­գս­տաց­րել եմ իմ ա­վե­լորդ ներ­կա­յու­թյամբ… Ափ­սո՛ս, հա­զար ափ­սո՛ս…
Մի ու­րիշ ձևի ու­րախ էր նաև եր­թու­ղա­յի­նի վա­րոր­դը, ում հան­րա­կառ­քով ա­մեն օր, նույն ժա­մին, նույն նս­տա­տե­ղին դպ­րոց էր հաս­նում մար­դը։ Ուղևո­րը, ում կող­քին նս­տում էր, հան­րա­կառ­քում գտն­վող­նե­րը։ Նրանք էլ էին միշտ նույ­նը։ Հատ­կա­պես՝ կա­նայք։ Ճիշտ է, ա­ռա­ջին մի քա­նի օ­րը մի քիչ ան­սո­վոր էր, նաև՝ տա­րօ­րի­նակ, բայց ժա­մա­նա­կի հետ ա­մեն ինչ կար­գա­վոր­վեց։ Թվում էր, նման մե­կը ո՜չ ե­ղել է, ո՜չ էլ կլի­նի։ Չնա­յած եր­կար ժա­մա­նակ նրա նս­տա­տե­ղը ոչ մե­կը չէր հա­մար­ձակ­վում զբա­ղեց­նել… ինչ­քան էլ վա­րոր­դը հա­մո­զում-պար­տադ­րում էր։
Իսկ վերևնե­րում, ու­զում եմ ա­սել` այն­տեղ, որ­տե­ղից ղե­կա­վա­րում են մեզ, ո­րո­շե­ցին հա­տուկ ըն­դու­նե­լու­թյուն կազ­մա­կեր­պել ի պա­տիվ ա­ճող սերն­դի դաս­տիա­րա­կու­թյան գոր­ծում հս­կա­յա­կան ա­վանդ ու­նե­ցող ման­կա­վար­ժի ու ար­ժա­նի մար­դու։ Ճոխ էին սե­ղան­նե­րը, ե­լույթ­նե­րը, նվեր­նե­րը։ Ներ­կա գտն­վող կա­նան­ցից մի քա­նի­սը նույ­նիսկ ջեր­մո­րեն գր­կա­խառն­վե­ցին նրա հետ` համ­բու­րե­լուց հե­տո դեմ­քից, մի ա­ռան­ձին հո­գա­տա­րու­թյամբ, մաք­րե­լով շրթ­ներ­կի հետ­քե­րը։ Ճիշտ է, մար­դը նեղ­վում էր, ան­հան­գիստ շար­ժում­ներ ա­նում, հա­ռա­չում, բայց ա­ռա­ջին ան­գամ ձայն չհա­նեց, ա­սա­ծը միայն մի պռատ ՙշնոր­հա­կա­լու­թյուն՚ էր և նս­տած տե­ղից տե­ղի-ան­տե­ղի վեր թռ­չե­լը։ Չափն ան­ցել էր հատ­կա­պես ա­մե­նա­վերևի­նը.
-Մենք հպարտ ենք, որ Ձեր ժա­մա­նա­կա­կիցն ենք

Ո՞վ կմ­տա­ծեր… Մի՞­թե… իս­կա­պե՞ս ին­քը… սխալ­վե՞լ է… Չի՞ հաս­կա­ցել մարդ­կանց…
-Եր­ջան­կու­թյուն է Ձեր կող­քին լի­նե­լը…
Այ քեզ բա՛ն… ինչ­պի­սի՛ նո­րու­թյուն… Ա­մա­չե­լը չլի­ներ, կա­րե­լի էր նույ­նիսկ մի եր­կու ար­ցունք գլո­րել ցած… Պատ­կե­րաց­նո՞ւմ եք… ինչ տե­սա­րան կլի­ներ… գե­ղան­կա՛ր… Ար­ցունք­նե­րով տղա­մար­դը… մի խոս­քով՝ փա­ռա­հեղ մի գործ… Շե­դեվր…
Մարդն, ինչ խոսք, ու­զում էր հա­վա­տալ, որ ա­մեն ինչ ան­կեղծ է, որ, իս­կա­պես, այն­քան էլ հեշտ չէ կա­յա­ցած մաս­նա­գե­տին հրա­ժեշտ տա­լը, որ ինքն է հա­ճախ ան­ցել սահ­մա­նը՝ չգ­նա­հա­տե­լով մարդ­կա­յին նոր­մալ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րը, բայց… ո՞նց ա­սեմ, չէր կա­րո­ղա­նում, մի բան ա­նընդ­հատ խան­գա­րում էր, հե­ռաց­նում կող­քին տե­ղի ու­նե­ցող երևույթ­նե­րից… Այդ ՙվերևնե­րում՚ տե­ղի ու­նե­ցա­ծից հե­տո էլ եր­կար ժա­մա­նակ ուշ­քը գլու­խը չէր հա­վա­քում, միտ­քը ա­նի­մաստ շար­ժում­ներ էր ա­նում, հա­մա­րյա չէր խո­սում… նույ­նիսկ թան­կա­գին կնոջ հետ չէր կիս­վում… Ան­տե­սա­նե­լի, ան­շո­շա­փե­լի մե­կը մտել էր իր և մնա­ցած­նե­րի ա­րանքն ու չար­չա­րում էր, ու հե­ռաց­նում էր, մղում չկշ­ռա­դատ­ված ա­րարք­նե­րի… ա­նի­մաստ վե­ճե­րի ու դա­տարկ, ի­րա­կա­նու­թյու­նից դուրս մեկ­նա­բա­նու­թյուն­նե­րի…
Իսկ երբ մի ան­գամ, օր­վա ա­մե­նաե­ռուն ժա­մին, կող­քին կանգ­նեց ծա­նոթ հան­րա­կառ­քը և վա­րոր­դը հենց փո­ղո­ցի կենտ­րո­նում, այն­քան մար­դու ներ­կա­յու­թյամբ, փա­թաթ­վեց ի­րեն՝ ա­սե­լով, որ իր պա­կա­սը շատ են զգում, մար­դը լրիվ խառն­վեց, մո­լոր­վե՛ց… կո­րա՛վ…
Խան­գա­րողն է­լի էդ ա­մա­չելն էր, թե՝ չէ… բայց նա այն անձ­նա­վո­րու­թյու­նը չէր, ով կա­րող էր դառ­նալ ա­վե­լորդ զգաց­մուն­քայ­նու­թյան պա­տան­դը, ով կա­րող էր մո­լոր­վել մի համ­բույ­րից, մի պինդ ձեռք­սեղ­մու­մից… Դա, ինչ­պես ըն­դուն­ված է ա­սել, նման դեպ­քե­րում բա­ցառ­ված էր։ Եվ մեկ­նա­բա­նու­թյուն­ներն էլ ա­վե­լորդ են։
Մի խոս­քով, մար­դուն ճա­նա­պար­հե­ցին տուն, հաս­կաց­րին, որ հե­ռա­նա­լու ժամն է, որ էլ դի­մա­նալ- հաղ­թա­հա­րել չի լի­նում, որ… և ոչ մե­կը չմ­տա­ծեց, որ տնե­ցի­նե­րի վի­ճակն է կտ­րուկ ծան­րա­նա­լու, որ հարևան­ներն են ստիպ­ված լի­նե­լու դի­մա­նալ, հա­մա­կերպ­վել ու հա­մա­ձայն­վել… դի­մա­ցի, կող­քի շեն­քե­րի բնա­կիչ­նե­րը… որ բո­լո­րը պար­տա­դիր մտ­նե­լու են կարգ ու կա­նո­նի մի տա­րածք, որ­տեղ վա­ղուց տեր ու տնօ­րե­նու­թյուն էր ա­նում ան­տար­բե­րու­թյուն կոչ­վող վա­րա­կը …
Հի­մա տե­սա­նե­լի՞ են ա­ղե­տի չա­փերն ու ծա­վալ­նե­րը… Ա­ռա­ջին հան­դիպ­ման ձևա­չա­փը… մուտ­քը՝ եր­կար դա­դա­րից հե­տո… Փո­ղո­ցի ա­մե­նա­ծայ­րի շեն­քում ապ­րող մե­դալ­նե­րով մի վե­տե­րան էլ իր նման մի քա­նի վե­տե­րա­նի գլ­խին հա­վա­քած դժ­գո­հեց.
-Մեզ հա­մար հան­գիստ ապ­րում էինք…
Կար­ծում եմ, կա­նանց կար­ծիքն ա­վե­լի հե­տաքր­քիր էր.
-Պըրծ։ Մեր խա­ղաղ ժա­մա­նակ­ներն ա­վարտ­վե­ցին։ Պատ­րաստ­վեք մեծ պա­տե­րազ­մի…
Իս­կա­պես, զար­մա­նա­լի բա­ներ են տե­ղի ու­նե­նում մեր էս կլո­րիկ-գնդ­լիկ, էս ինք­նա­հա­վան, էս` ինքն ի­րե­նից վա­խե­ցած աշ­խար­հում։ Մեկն էլ չկա հարց­նի՝ էս ին­չո՞ւ եք այս­պես խառն­վել, ի՞նչ է պա­տա­հել, ո՞վ է ձեր այդ հոգ­նած է­շին ՙչու՚ ա­սել… բան գի­տեք, ա­սեք, մենք էլ ի­մա­նանք, թե չէ…
Լավ։ Եր­կար խո­սելն էլ է ա­նի­մաստ, կարճ խո­սելն էլ։ Հա­վա­տա­ցեք, լռելն էլ։ Աշ­խարհն այդ­պես ե­ղել է, այդ­պես կա, այդ­պես էլ շա­րու­նա­կե­լու է քշել իր է­շը։ Ե­թե մեկն ա­սի այդ­պի­սի բան չկա, հաշ­վեք էդ աշ­խար­հից ո­չինչ չի հաս­կա­նում, և ա­մենևին էլ մե­ղա­վոր չէ, որ չի հաս­կա­նում, մարդն ուղ­ղա­կի ցան­կա­նում է մեր այս ծե­րու­կին (խոսքն, ի­հար­կե, աշ­խար­հի մա­սին է) մի քիչ, շատ չէ, գո­նե մի քիչ, փոխ­ված տես­նել… Եվ չեմ կար­ծում, որ նրա այդ ցան­կու­թյու­նը որևէ վտանգ է ներ­կա­յաց­նում հան­րու­թյա­նը կամ վի­րա­վո­րում է ծա­նոթ­նե­րին, ան­ծա­նոթ­նե­րին ու մտե­րիմ­նե­րին։ Ընդ­հա­կա­ռա­կը, կար­ծես, նույ­նիսկ օգ­նում է ա­մեն օր ու ժամ հետևել մեր այդ գնդ­լի­կի շար­ժին։
Թաքց­նե­լու բան չկա, նա հենց մեր հե­րոսն է, մար­դը, ում մեծ ու­րա­խու­թյամբ հրա­ժեշտ են տվել բո­լո­րը՝ ա­կա­մա­յից խոս­տո­վա­նե­լով, որ նրա կող­քին ապ­րելն ուղ­ղա­կի քա­ջու­թյուն է, որ նրա ներ­կա­յու­թյամբ մարդ ի վի­ճա­կի չէ վա­յե­լել սո­վո­րա­կան ա­զա­տու­թյու­նը, շարժ­վել, ար­տա­հայտ­վել ինչ­պես ու­զում է…
Ծի­ծա­ղե­լի՞ է… չգի­տեմ։ Բայց, որ նրա ներ­կա­յու­թյունն ինձ հա­մար հա­ճե­լի է, քն­նարկ­ման են­թա­կա չէ։ Ես նրան ան­գամ կա­րո­տում եմ։ Օ­րի­նա­կի հա­մար, երբ մի քա­նի օր չեմ տես­նում, սկ­սում եմ ան­հան­գս­տա­նալ և ա­ռանց նրա չեմ կա­րո­ղա­նում պատ­կե­րաց­նել ո՜չ մեր բա­կը, ո՜չ քա­ղա­քը, ո՜չ էլ՝ եր­կի­րը… Էլ մեր ինք­նա­հա­վան ծե­րու­կի մա­սին չեմ խո­սում… Նա, հաս­տատ, ա­ռանց այդ ՙվատ մար­դու՚ հո­գին փչողն է…