ԵՍ ԼՍՈՒՄ ԵՄ ՁԵՐ ԼՌՈՒԹՅՈՒՆԸ…
Նորեկ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ
Ընդամենը միամիտ մի հարց. երբևէ փորձե՞լ եք լսել ինչ-որ մեկի լռությունը… Բառի, գույնի, հնչյունի այդ համանվագը… Ճախրելու նման… երկնքից վերև… ժամանակից դուրս…
Տեսե՛ք, ես լռում եմ… ես՝ ձեր լռության մեջ… և այնքա՛ն լավ եմ ձեզ լսում… Չեմ ուզում ասել՝ սիրում եմ ձեր լռությունը… Գիտե՞ք ինչու, ասեմ, որովհետև ասածս կմնա ձեզնից հեռու, ինչ-որ ծառի տակ, հենակավոր մի նստարանի, ամայի մի փողոցում… որտեղ ձիերը ծամում են ծառերի շիվերն ու տերևները, որտեղ անտուն շներ կան ու վախեցած կատուներ… որտեղ ժամանակը անդամալույծ է… Եվ ես ոչ մեկին չեմ ճանաչում… Որտե՛ղ են մտերիմներս, հարազատ մարդիկ, հոգսաշատ ու հոգատար ծանոթներս…
Կորցրե՞լ եմ… դեռ ժամանելո՞ւ են… քանի՞ դուռ է բացվելու… Ո՞վ է հեղինակը…
Չխոսե՛լ… ամբոխը մե՞րկ է… հանրակառքերը՝ լեցո՞ւն…
Կանգառներում ոչ մեկը չի իջնո՞ւմ։ Տառապանքը պա՛տ է… որսորդ` ամեն եկողի հետ շնացող… Քարկոծողները զավթել են բոլոր քաղաքներն ու շեները… քարկոծվող չկա… Պատերի տակ գնդակահարված ուրախություն է… լսո՛ւմ եք լռությունը… նկատե՞լ եք, ձիերը տիրոջ հեռանալուց հետո կորցրել են ազատությունը…
հպարտությունն էլ, նաև` գեղեցկությունը… Ձիերի լռությունը հոսում է փողոցն ի վեր… դեպի ակունքը, սկիզբը՛…
Մի՜ վախեցիր քեզ վրա եկողների քանակից և…
…Մի՜ սպանիր… հետո չես կարողանալու ապրել… հասկանո՞ւմ ես…
Ռենուար, դո՞ւ ես ասել, չէ՞, որ պատերազմը մի օր ավարտվելու է, ասել ես, երբ փորձում էին քեզ համոզել, որ պատերազմի ժամանակ նկարելը համարյա անհասկանալի զբաղմունք է… մեղմ ասած` հիմարություն…
Չէ, գիտեիր, որ չի ավարտվելու… որ պատերազմները երբեք չեն ավարտվում և չի կարելի չնկարել…. Դու սխալվե՞լ ես… չեմ կարծում… քո լռության մեջ պատերազմն ավելի շատ էր, ավելի կատաղի… դու չէիր վախենում…
Հիմա արտիստը պար չունի ամբոխահաճո… պոետը՝ ստիխ… առաջնորդը՝ երկիր… Գրչի տերերը սեփականաշնորհել են պատերազմը, ցավը, կորուստը… բացատ չկա… ամենուր տառապանքին փարված տկար մարմիններ են… սուգը օրացուցային է…. Արտիստը լքում է բեմը… Դերասանը հազար դիմակի տակ էլ չի կարողանում պաշտպանվել… խաղը սուտ է, ժպիտը՝ շինած…
Հույսը՛… այդ ինքնահավան պճնամոլը…
Ես վաղուց եմ նրան հրաժեշտ տվել, առանց ավելորդ բացատրությունների, սենտիմենտի, ուղղակի հասկացրել եմ, որ ինձ խանգարում է ապրել… Թեպետ մեկ-մեկ հայտնվում է իմ ճանապարհին, գայթակղելու փորձեր անում, փաթաթվում ինձ, խոստանում իր ձեռքով իմ առաջ բացել հենց դրախտի դռները…
Ասում են, չէ՞, եթե այսքան տխուր չլիներ, կարելի էր անգամ ծիծաղել առանց ամաչելու… լացելու աստիճան…
Գոնե մեկը սիրեր մեկին, գոնե մեկն ու մեկը… Ամբոխահաճո գաղափարները զվարճանում են մեր տներում։ Մարդիկ հայտնվել են բաց ծովում… Նոյյան տապանը փրկություն չէ…
Տիրոջ միտքը մթագնե՞լ է…
Էլի՝ մի սպանիր… Գոնե սիրիր մերձավորիդ… քոչվորների աղաղակը երկրի դարպասների առաջ է, վայրենիների հոտը` ալպիական մանուշակի փափուկ թերթիկներին… ծաղկազարդ դաշտերը պատառոտող…
Մեր գրքերում պատերազմից բացի ուրիշ բան չկա, գաղթ, կորուստ, համատարած ողբ է… մեր կտավներից մեզ են նայում տառապյալ, թշվառ մարդիկ… Իսկ ուրիշ, հեռու վայրերում մարդիկ արևածաղիկներ էին նկարում, ծաղիկներ՝ ջրերի մեջ, պարուհիներ, դեղին սրճարան, խոտի դեզեր… գեղեցիկ կին, կարմիր շներ… քանդակում համբույր… կյա՛նք պատերազմի ժամանակ… ամբոխից դուրս… ո՞վ է ճիշտը… ո՞վ է սխալն ու տկարը… բացատրությունն ավելորդ է…
Ես մինչև չհեռանամ ինձնից, ուրիշ բան չեմ տեսնելու և շարունակելու եմ զարմանալ ու դժգոհել աշխարհի անտարբերությունից… չեմ հասկանալու ինքս ինձ… չեմ ճանաչելու ինձ վրա եկողին… չեմ տեսնելու բարեկամիս… Չեմ կարողանալու խոստովանել, որ երկիրը շալակած տանելը ամենևին էլ հերոսություն չէ…
Ե՞րբ եմ սխալվել… հարյուր տարի առաջ, հազա՞ր… հինգ հազա՞ր…
Ե՞րբ եմ հրաժարվել իմ ունեցածից, ստեղծածից, նվաճածից… ո՞վ է ինձ մոլորեցնողը…
…Երեք ճանապարհներից ոչ մեկը… և մինչև հիմա կանգնած եմ… ո՞ւմ կամ ինչի՞ առաջ… երևի` ընտրության…
Գուցե ուշացե՞լ եմ…. կամ խանգարո՞ւմ եմ… չասեմ՝ ում… բոլորին… աշխարհին, հարևանիս, ինքս ինձ… խաչմերուկը զավթել, խանգարում եմ… Չնայած երբ էլ եկել են, ես վաղուց արդեն այնտեղ եմ եղել… ուզում եմ ասել՝ ամեն ինչ ինձնից հետո էր, ինձնից առաջ էլի ես եմ… և դա ինձ դարձրել է անհասկանալի՞, չընդունվո՞ղ, օտա՛ր…
Իսկ Մեծ ջուրը ոչինչ չի փոխել, մեղքի բացիլը, Նոյի շինած տապանում հարմար տեղավորված, եկել է… Էլի առաջինը ես եմ ցույց տվել նրա բնակության վայրը… հետո՞…
Աղմուկը հոշոտում է …
Տապանիս համար իջնելու տեղ չեմ փնտրում…
Նախկին արքաների ուրվականները հետապնդում-հալածում են մեզ… Ծաղրածուները մենակ են մնացել իշխանական պալատներում… քծնող լռություն է…
Լավ։ Ի՞նչ եմ գրելու ես, էլի փորձելու եմ ամեն տողիս համար արդարանա՞լ ամբոխի առաջ, բացատրել, որ մենք, ինչպես միշտ, նույն բանն ենք ասում, ինչպես միշտ մեր մտքերն ու գաղափարները իրարից չեն տարբերվում, մեր երկիրն էլ է նույնը, ցավն էլ, անձրևը, ձյունը, արևը… բայց ես մի քիչ, կարելի է ասել, տարբերվում եմ, ավելի ճիշտ` նույն բանն եմ ասում, բայց, օրինակի համար, ուրիշ ձևակերպումներով։ Այդպես եղել է, այդպես էլ լինելու է հավերժ, որովհետև ինչ արվում է, ժողովրդի համար է արվում, որովհետև բոլորը` քնած, թե` արթուն, ժողովրդի մասին են մտածում, որովհետև ոչ մեկն առանց ժողովրդի, օրինակի համար, չի կարող ապրել։ Իշխանությունն էլ է ժողովրդինը, երկիրն էլ, դաշտերը, այգիները, միայն հոգսն ու տառապանքն է, որ ոչ մեկը չի ուզում տալ խեղճ ու կրակ ժողովրդին… Դա արդեն բացառվում է, չի կարելի, անթույլատրելի է, արգելված…
Ի՞նչ եք կարծում, ես կհամարձակվե՞մ այլ բան մտածել, օրինակի համար, ասել, որ նախ` հարկավոր է գտնել ժողովրդին և, բան է, եթե հաջողվի, անպայման հարցնել` ինչո՞ւ չեք օգտագործում Ձեր իշխանությունը, ընկեր, ժողովուրդ, ինչո՞ւ չեք պատժում անհնազանդներին, անհավատներին ու սուտ վկայություն տվողներին… Ինչո՞ւ եք այդքան հեշտ հանձնում Ձեր` երբեմնի ծաղկուն ու շեն տարածքները, Ձեր պտղաբեր միտքն ու… Ձեր, ո՞նց ասեմ, Ձեր տիրոջը, էլի` կեցցե՛ լռությո՞ւնը, այսպես ավելի հանգի՞ստ է, փորձանքից հեռո՞ւ, քո Հայր Աստվա՞ծն է քո ուղեկիցը։
Ենթադրենք խենթությունս բռնեց ու ասացի` Դուք մի քիչ սխալվում եք, ասացի Դուք միշտ էլ մի քիչ սխալվել եք… տարբերությո՛ւնը…
Հնարավոր է նաև հարցնեմ՝ իսկապե՞ս հավատում եք, որ Դուք եք իշխանությունը` մեծարգո ժողովուրդը…
Չէ, գործ չունեմ, ավելի լավ է, գնամ, տեր կանգնեմ փողոցները լցված ձիերին։ Նրանք չեն կարողանում ապրել անազատության մեջ…