ՆԱԵՎ ԳՐՉԻ ՀՊԱՏԱԿՆԵՐԻ, ԾԱՂՐԱԾՈՒՆԵՐԻ, ԾԱՓԱՀԱՐՈՂՆԵՐԻ ԵՎ ԱՅԼ ԲԱՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ...
Նորեկ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ
Ոչինչ հասկանալի չէ… որովհետև ամեն բան անբացատրելի պարզ է…
Չասեք ինչքա՛ն շատ են միայնակ ու ոչ միայնակ, տխուր ու ուրախ մարդիկ: Որովհետև ոչ բոլոր ուրախներն են կարողանում ճախրել, ոչ բոլոր միայնակներն ու ո՜չ միայնակները, և ցավն էլ բոլորին չէ, որ կարողանում է պարտադրել… դարձնել իր մեկնիչը, նաև` հպատակը… Ամեն երկունքի մեջ ծնունդն ու մահը հարազատներ են… ձույլ…
Ձանձրույթն էլ թափառական է… քոչվոր… ասպատակող…
Ես նրան երբեք չեմ հանդիպել և հանդիպելու ցանկություն էլ չունեմ: Մտածում եմ, որ նա ինձանից վախենում է… Թեպետ վերջերս ծպտված-դիմակավորված մեկ-մեկ երևում է իմ սիրած փողոցում, մտերիմներիս կողքին…
Ու քսմսվո՜ւմ է, ու… քսմսվո՜ւմ է…
Ուրախ, տրամադրություն բարձրացնող գործեր է պահանջում փողոցը… նույնիսկ` մտավորական, ուսուցիչ մարդը…
…Արև… ուղղակի հրաշալի է… բայց… Խնդիրն արևն է… այն, որ ամեն օր հեռանում, ամեն օր ժամանում է…
Տեսնող եղե՞լ է… ասեք տեղը… որտե՞ղ են փրկարարները…
Եվ գրող մարդն ասում է` գրողը տանի, ցուրտ է… Ոչ մեկը չի գտնում իր հին, դեռ պապի հագած վերարկուն…
Փողոցում արևը գլուխկոնծի է տալիս… փողոցը շոգից շնչահեղձ է, փողոցը չի կարող հասկանալ… Ո՞վ է մեղավոր… Իսկ մեղավո՞ր է ինչ-որ մեկը…
Ավելի իրականը կործանարա՞ր է, հիվանդությո՞ւն… ոտնձգությո՞ւն… իր նմանի դեմ…
Չասե՞մ, որ անհանդերձ ճշմարտությունը կծոտող, կատաղած շուն է…
Եվ գրող մարդը, գրողը տանի, ամեն օր գնում է ինքնազոհողության, ամեն օր կանգնում է պատի տակ, որտեղ իր նմանները գնդակահարվել են բոլոր ժամանակներում ու բոլոր առաջնորդների հրամանով… Այդ գրող մարդն իրավունք չունի և չի կարող ջնջել-տրորել ճշմարտությունը…
Նորաձև ճշմարտություն… հնաոճ ճշմարտություն… տարբերությո՞ւնը…
Մեկ է` թագավորը մերկ է, եթե, իհարկե, մերկ է… փողոցն էլ է մերկ, ռամիկն էլ… Գրողն էլ… Իսկ եթե բոլորը մերկ են, թագավորը չի կարող մերկ չլինել… Ո՜չ մերկ թագավորը սուտ թագավոր է… խաբկանք… հորինվածք… Ուզում եմ ասել` աշխարհի բոլոր ժամանակների, բոլոր թագավորները, առանց նույնիսկ չնչին բացառության, եղել են մերկ… ոչ մեկին չի հաջողվել փրկվել… և միշտ էլ մեկը հանուրին է ներկայացրել այդ` անընդհատ կրկնվող ողբերգությունը՝ ամենևին էլ չմտածելով, որ մերկ է նաև ինքը…
Դա չէ գրիչ բանեցնողի առաքելությունը: Նա այդ վայրերում անելիք չունի: Ավելին` այնտեղից մինչև այսօր վերադարձող չի եղել: Ուրիշ, ավելի պարզ բան ասեմ` որտեղ ողջունում են քարոզչության մուտքը, այնտեղ մահվան է դատապարտվում գրականությունը, արվեստն` ընդհանրապես: Չմանրամասնեմ, թե ինչու գրողը քարոզիչ չէ: Բայց քարոզիչն էլ է մերկ… Ամեն տեղից երևացող, հաճախ՝ անօգնական, մենակ ու պարտված… նաև ուշացած, միշտ ուշացած… մտածողության համայնական դաշտերում…
Ես չեմ կարող ամբոխին քրքիջ պարգևող բան գրել… կամ սուտի հայրենասիրություն քարոզել… ցատկոտել, ծամածռվել ամբոխի առաջ, ինչքան էլ այդ ամբոխը պահանջի և մեղադրի, այսպես ասած, ազգային ավանդույթներից շեղվելու համար:
Թաքցնելու բան չկա, գրչի հետ պառկող, գրչի հետ արթնացող մարդը եսակենտրոն երևույթ է: Միայնակ կռվի գնացող, հազարի մեջ՝ առանց զրահաբաճկոնի, անզեն, դիմակից անջատ: Նա ինքն իրեն պատերազմ է հայտարարում, ինքն իրեն կախաղան հանում, ինքն իրենից խռովում, հալածվում, հեռանում, մեղադրում, բայց երբեք ինքն իրեն չի հանձնում ուրիշներին: Նրան հնարավոր չէ գերեվարել, նրան սպանելու մասին մտածողությունը բանականությունից դուրս է, ժամանակի ընթացքից ու տրամաբանությունից՝ անջատ:
ՆԱ ՉԻ ՎԱՐԺԵՑՎՈՒՄ:
ՉԻ ԾԻԾԱՂՈՒՄ,
ԵՐԲ ՀՐԱՄԱՅՈՒՄ ԵՆ:
Նա գետերը, ծովերը, քաղաքները, կանանց, զինվորներին, ցավը, չարչարանքը, երկինքը գտնում է հոտառությամբ: Եթե ավելի անկեղծ՝ նա մարդուն չի սիրում, բայց ողբում է նրա կորուստը, նրա համար բարեխոսում Աստծո մոտ: Նա մարդկանց էլ է գտնում հոտառությամբ և համոզում է, որ հոտը չի խաբում, հոտը՝ ամենաազնիվ երևույթն աշխարհի երեսին… Մեկ-մեկ հոտոտեք ձեզ, և եթե զգաք ուրիշ հոտերի ներկայությունը, ուրեմն մոլորվել եք, ուրեմն ուրիշ վայրերից եք գալիս, ուրիշի տարածքից… և ապաշխարելու ժամն է…
Որտե՞ղ ենք… Ո՞ւր ենք այսպես աճապարում… Չէ՞ որ ամեն ինչ արդեն ասված է… Մարդն էլ նույնն է, աշխարհն էլ… մեկը գտնում է, մյուսը՝ կորցնում… մեղքը վերահսկողությունից դուրս է… արդարության պահապանները վաղուց թողել են առաջնագիծը… Այն դարձել է արգելված պտուղ, ոչ մեկը չի դիմանում գայթակղությանը… Մեծ ու փոքր, կին, թե՝ տղամարդ, բանվոր-գյուղացի-մտավորական-պաշտոնյա… բոլորը, թվում է, դրանով են զբաղված, հաճախ՝ առանց հոտառության… բայց՝ ինքնամոռաց:
Այդ ո՞վ է ասել թագավորը մերկ է, ո՞վ է համարձակվել խաբել ժողովրդին… և երկրի վրա թանձր նստում է սենտիմենտի, սուտլիկ պատմությունների, էժան ձոների ու սիլիբիլիների գոլ ժամանակը…
Գրականությունը վերածվում է աքսորավայրի… այն դարձել է բոլոր ձախողվածների, հալածվածների, լքվածների ու լուսանցքներում մնացածների բնակատեղի… և ամեն օր, ամեն ժամ ավելի ու ավելի մարդաշատ է դառնում այդ բնակավայրը, ավելի օտար ու միապաղաղ… Եվ, ամենատարօրինակը, հեռանում են այնտեղ ծնված-մեծացածները, ուզում եմ ասել` այդ տարածքի իսկական տերերը… Քաոս է…
Քաղաքը դատարկվում է… Ո՞վ է առաջինը վերադառնալու… ո՞վ է մեզ ազատելու պռատ ու ամուլ բառերի, շինծու խոստովանության, պարտադիր ծափահարության, մոնումենտալ սգի ու ցավի, անընդհատ կրկնվող խաղի նորանոր ձևերի ու անորոշ ընթացքի այս դիմակահանդեսից…
Երանի՜ հզորներին… ովքեր երբեք չեն լքելու իրենց քաղաքը… ովքեր մի օր կարողանալու են ծափահարել ու ասել՝ բոլորը մերկ են՝ թագավորից բացի… բայց փոխվելո՞ւ է ինչ-որ բան, բառը գտնելո՞ւ է տիրոջը…
Դիմակահանդեսը խժռում է բոլորին… լսո՞ւմ եք կործանվողների աղաղակը…
Փորձե՞լ եք մեր գրվածքից հանել պատերազմը, հեծեծանքը, լացը… կորուստը… ես փորձել եմ, և … տակը ոչինչ չի մնացել…
Դատարկություն է, ամայի տարածք… անհասկանալի, անմարդաբնակ մի կղզի՝ մնացած աշխարհի հետ ոչ մի կապ չունեցող…
Բայց ձեզնից թաքցնելու բան չունեմ, որոշել եմ, հանդերձս էլ արդեն պատրաստ է, ես վերադառնում եմ: