ԹՈՒՂԹ՝ ԳՐՎԱԾ ՄԻ ՁՅՈՒՆՈՏ ԳԱՐՆԱՆԱՅԻՆ ՕՐ…

Չբա­ցատ­րեմ, թե ին­չու ո­րո­շե­ցի մի քա­նի նա­խա­դա­սու­թյուն էլ կա­նանց մա­սին գրել։ Ապ­րի­լի 7-ն էլ` Աստ­վա­ծա­մոր Ա­վետ­ման տո­նը, բա­ցար­ձա­կա­պես կապ չու­նի։ Ար­դա­րա­նա­լու ցան­կու­թյան այ­ցե­րից էլ միշտ հա­ջո­ղու­թյամբ խու­սա­փել եմ, թե­պետ պատ­ճառ աս­վա­ծը հա­ճախ է տեղ զբա­ղեց­րել մեր հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րում։ Ա­վե­լորդ զգաց­մուն­քա­յին հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րից էլ եմ պա­հել հա­մա­պա­տաս­խան հե­ռա­վո­րու­թյուն, ու­զում եմ ա­սել՝ ա­նի­մաստ սադ­րան­քի չեմ են­թարկ­վել։
Ճիշտ է, կա­նայք սի­րում են մեր ու­շադ­րու­թյան կենտ­րո­նը զբա­ղեց­նե­լը, բայց, հաս­տատ, ձանձ­րա­նում են օ­րը մի քա­նի ան­գամ մա­տուց­վող խոս­տո­վա­նու­թյու­նից ու ձո­նե­րից։ Գի­տե՞ք ին­չու, ո­րով­հետև ա­վե­լի ի­րա­տե­սա­կան են, քան մենք, մի տե­սակ, ա­վե­լի երկ­րա­յին, ա­վե­լի, ո՞նց ա­սեմ, ա­վե­լի հո­ղե­ղեն... Ու­ժեղ էլ են, ա­վե­լի ճիշտ ու ազ­նիվ կլի­նի ա­սել՝ ու­ժե­ղը նրանք են, ուղ­ղա­կի կա­րո­ղա­նում են մեզ հա­մո­զել, որ նման բան չկա, որ մենք ենք ո­րո­շում կա­յաց­նո­ղը, եր­կիր պա­հո­ղը, հրա­ման­ներ ար­ձա­կո­ղը... ո­րով­հետև, հա­կա­ռակ դեպ­քում, մենք կա­րող ենք վի­րա­վոր­վել, հիաս­թափ­վել, ան­գամ մե­ղադ­րել երկ­նա­յին Տի­րո­ջը։ Բայց տրա­մա­բա­նու­թյու­նը պա­հան­ջում է ի­րա­կա­նու­թյունն ըն­դու­նել այն­պես, ինչ­պես կա։ Քա­րան­ձա­վից մինչև այ­սօր այդ­պես է... Հա­կա­ճա­ռո­ղը, օ­րի­նա­կի հա­մար, դեռ նրա մութ խոր­քե­րում է և այն լքե­լու ո՛չ հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նի, ո՛չ էլ՝ մտադ­րու­թյուն-ու­նա­կու­թյուն։ Ա­նընդ­հատ կրկն­վող բա­ռե­րի ա­նի­մաստ կու­տա­կում­ներ...
Խոս­տո­վա­նեմ՝ չեմ սի­րում, երբ ա­սում են հայ կին, ռուս կին, պար­սիկ կին, ա­մե­րի­կա­ցի կին, մեք­սիկ կին... և՜ շա­րու­նա­կու­թյու­նը` միայն հայ կի­նը կա­րող է այս­պես լուռ ու մունջ տա­նել կու­տակ-կու­տակ ցա­վը, չվա­խե­նալ չար­չա­րան­քից ու նո­րա­նոր ա­ղետ­նե­րից, երկ­րին ար­ժա­նի ե­րե­խա դաս­տիա­րա­կել, ա­մեն օր, ա­մեն ժամ ա­վե­լի ու ա­վե­լի ա­նա­ռիկ դարձ­նել մեր ըն­տա­նիք-ամ­րո­ցը, պինդ պա­հել մեր ա­վան­դույթ­ներն ու սո­վո­րույթ­նե­րը... և... այդ­պես շա­րու­նակ... Ա­վե­լորդ մե­ծա­րում...
Ե­թե մտա­ծում եք, որ մեր կա­նայք դրա կա­րիքն ու­նեն, որ այս մի քա­նի ա­մուլ-ան­ճա­րակ նա­խա­դա­սու­թյու­նը ոգևո­րում է նրանց, կար­ծում եմ, սխալ­վում եք։ Միա­միտ տղա­մարդ՝ ինչ­քան ա­սեք, միա­միտ կին գտ­նելն ուղ­ղա­կի բա­ցառ­վում է։ Եվ ե­թե նրանք մեր այս լավ վար­ժեց­ված նա­խա­դա­սու­թյուն­նե­րը լսե­լիս չեն ծի­ծա­ղում, չի նշա­նա­կում, թե ըն­դու­նում-հիա­նում են, դա, պատ­կե­րաց­նո՞ւմ եք, մեզ խնա­յե­լուց է։ Ի վի­ճա­կի՞ եք տես­նել, ի վի­ճա­կի՞ եք ըն­կա­լել ի­րա­կա­նու­թյու­նը...
Հայրս ա­սում էր՝ տունն ա­ռանց կնոջ գել ու գա­զա­նից վտան­գա­վոր է... բայց եր­բեք չէր ա­սում՝ տունն ա­ռանց հայ կնոջ... Եվ եր­բեք ոչ մեկն ինքն ի­րեն ի­րա­վունք չէր վե­րա­պա­հում հա­կա­ճա­ռել, ան­գամ ան­հա­մա­ձայ­նու­թյան նշան­ներ ցույց տալ՝ ո՛չ կա­նայք, ո՛չ էլ տղա­մար­դիկ։ Պարզ երևում էր, որ նրա ա­սա­ծը բո­լո­րին հա­ճե­լի էր, հատ­կա­պես՝ կա­նանց։ Ոչ մի «երկ­րին ար­ժա­նի զա­վակ», ոչ մի «ըն­տա­նի­քի ամ­րու­թյուն ու ա­վան­դույթ­նե­րի պահ­պա­նում...»: Նրա կար­ծի­քը կա­նանց մա­սին դա էր՝ տու­նը...
Մե­ծա­րու­մի ա­վե­լի ազն­վա­ցեղ խոսք ես ոչ մե­կից չեմ լսել, ոչ էլ ինձ է հա­ջող­վել հո­րի­նել, ու­զում եմ ա­սել՝ ոչ մեկն այդ­քան ճիշտ ու ի­րա­կան չի կա­րո­ղա­ցել ներ­կա­յաց­նել կին ա­րա­րա­ծին, մեր այդ ա­ռեղծ­վա­ծա­յին կո­ղակ­ցին... մեր այդ ան­բա­ցատ­րե­լի Ես-ին...
Եր­բեք չա­սեք՝ բայց չէ՞ որ հենց նրանց պատ­ճա­ռով զրկ­վե­ցինք դրախ­տում ար­քա­յա­վա­յել ապ­րե­լու ի­րա­վուն­քից։ Խոր­հուրդ չեմ տա­լիս։ Դա կոր­ծան­ման տա­նող մո­տե­ցում է։ Այդ­պես դուք ուղ­ղա­կի ինք­ներդ ձեզ կզր­կեք մի օր այն­տեղ վե­րա­դառ­նա­լու հնա­րա­վո­րու­թյու­նից, դրախ­տի դար­պաս­նե­րը ձեր ա­ռաջ բա­ցող չի լի­նի, ոչ էլ՝ դի­մա­վո­րող... Այն­պես որ, լայն-լայն բա­ցեք ձեր մտ­քի գոց աչ­քե­րը և ըմ­պեք ձեր բա­ժին ճշ­մար­տու­թյու­նը, ձեր բա­ժին ա­պաշ­խա­րան­քը... նաև՝ սկիզ­բը...
Մե­ծար­գո պա­րո­նայք, գո­նե մի ե­զա­կի ան­գամ ինք­ներդ ձեզ հարց­րե՞լ եք, թե ին­չո՞ւ են նրանք այդ­քան նե­րո­ղա­միտ, ին­չո՞ւ են ան­ձայն հա­մա­կերպ­վում մեր կոշ­տու­թյան, մե­ծամ­տու­թյան, անտ­րա­մա­բա­նա­կան ու հա­ճախ խակ քայ­լե­րի, սխալ­նե­րի ու մեր­ժում­նե­րի հետ։ Ես մտա­ծել եմ և, կար­ծում եմ, գտել եմ ճիշտ պա­տաս­խա­նը, ո­րը, բնա­կա­նա­բար, հան­րու­թյան սե­փա­կա­նու­թյու­նը դարձ­նե­լու մտադ­րու­թյուն չու­նեմ։ Պար­զա­պես խոր­հուրդ եմ տա­լիս փնտ­րել ու­ժի բնա­կու­թյան վայ­րը, գու­ցե մի օր հա­ջող­վի գտ­նել, թե­պետ դա քիչ հա­վա­նա­կան է, չեմ ու­զում ա­սել` անհ­նար մի բան, միա­միտ զբաղ­մունք ու ժա­մա­նա­կի կո­րուստ։ Այն­պես որ, հան­ձն­վիր ու վա­յե­լիր կյան­քը, շն­չիր քո բա­ժին ժա­մա­նա­կը, խոս­տո­վա­նիր գոր­ծած ու չգոր­ծած մեղ­քերդ ու ձևաց­րու, որ ո­չինչ չգի­տես, որ տե­րը դու ես, ա­ռաջ­նոր­դը, տա­նո­ղը, ծովն անց­նո­ղը... թե չէ կմ­նաս մե­նակ, հաս­կա­նո՞ւմ ես, լրիվ մե­նակ, ամ­բող­ջու­թյամբ դա­տարկ...
Ա­սե՞մ մենք երբ ենք մո­լոր­վել, ե­թե չգի­տեք, կա­րող եմ հի­շեց­նել, հա­վա­տալ-չհա­վա­տալն ար­դեն ձեր գործն է, երբ ոգևոր­ված սկ­սել ենք բո­լո­րին պատ­մել, որ հե­ռու-հե­ռա­վոր, մա­ռախ­լա­պատ ան­ցյա­լում ենք թո­ղել մայ­րիշ­խա­նու­թյան ծանր ժա­մա­նակ­նե­րը։ Մի՞­թե ծի­ծա­ղե­լի չէ, պա­րո­նայք, նաև՝ տխուր... սուտ էլ...
Կա­րո՞ղ էիք պատ­կե­րաց­նել... Այս­քա­նից հե­տո էլ չհա­մոզ­վե­ցի՞ք, որ պա­տա­հա­կան ո­չինչ չկա աշ­խար­հիս ե­րե­սին, որ ա­մեն ինչ բծախ­նդ­րո­րեն ծրագ­րա­վոր­ված է, և մեր ցան­կու­թյուն­նե­րը բա­ցար­ձա­կա­պես կապ չու­նեն տե­ղի ու­նե­ցող երևույթ­նե­րի հետ։ Հան­դի­պում­նե՜ր, մեր կող­քին ապ­րող մար­դի՜կ, մեզ ու­ղեկ­ցող գա­ղա­փար­նե՜ր, ծնո՜ւնդ ... նաև՝ մահ... և ոչ մե­կը չի կա­րող գու­շա­կել, թե ինչ է լի­նե­լու վա­ղը և ո՞վ է մեզ դի­մա­վո­րե­լու ... ան­ծա­նոթ բնա­կա­վայ­րի ար­վար­ձան­նե­րում ... և զար­մա­նա­լու ենք այն­տեղ տես­նե­լով... ՆՐԱՆՑ... կամ՝ ՆՐԱՆ... և հաս­կա­նա­լու ենք, որ մե­նակ ապ­րել չենք կա­րող, որ մեզ խնա­մող է պետք, մե­ծա­րող-հե­րո­սաց­նող, մեր գո­յու­թյու­նը կարևո­րող-զին­վո­րագ­րող...
Իմ միակ, ե­զա­կի, գու­ցե փր­կա­րար խոր­հուր­դը սա է, մենք ինչ­քան շուտ վայր դնենք ու­նե­ցած մեր զենք-զի­նա­տե­սա­կը և կա­մո­վին, ա­ռանց մե­նա­մար­տի, հան­ձն­վենք նրանց, այն­քան լավ... մեկ է, մի օր դա տե­ղի է ու­նե­նա­լու, և ու­շա­ցող­նե­րը ստիպ­ված են լի­նե­լու ար­դա­րա­նալ, լա­վա­գույն դեպ­քում, ի­հար­կե...

Հետգ­րու­թյուն. Քա­նի դեռ ժա­մա­նակ ու­նեք, թա­քուն, մտ­քում, ա­մեն ժամ, ա­մեն օր փա­ռա­բա­նեք նրանց, գու­ցե կա­րո­ղա­նան նե­րել մեզ...

Նորեկ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ