ՄԵՐ ՊԱ­ՏԵ­ՐԱԶ­ՄԸ, ՈՐՆ ԱՇ­ԽԱՐ­ՀԸ ՉՏԵ­ՍԱՎ

«Ան­մահ­նե­րը», այս­պես է կոչ­վում ՌԴ-ում ապ­րող ռե­ժի­սոր Տիգ­րան Քեո­սա­յա­նի ֆիլ­մը, ո­րի պրե­միե­րան կաjա­ցել էր  Ռուս-ուկ­րաի­նա­կան պա­տե­րազ­մի ա­ռա­ջին օ­րե­րին: Հա­յազ­գի ռե­ժի­սո­րը ֆիլ­մը նվի­րել է Աֆ­ղանս­տա­նի պա­տե­րազմն ան­ցած զին­վո­րա­կան­նե­րին: Դաշ­նա­յին ա­ռա­ջա­տար ա­լիք­նե­րը, ինչ­պես հարկն է և, ինչ­պես սո­վո­րա­բար լի­նում է նմա­նա­տիպ ֆիլ­մե­րի պա­րա­գա­յում, հա­տուկ պա­թո­սով անդ­րա­դար­ձել են ֆիլ­մի պրե­միե­րա­յին. Եր­կի­րը հեր­թա­կան ան­գամ պատ­շաճն է հա­տու­ցել իր հե­րոս­նե­րին: 

Դա ար­վել է հի­մա, երբ արդեն վա­ղուց դեռևս խոր­հր­դա­յին երկ­րի մայ­րա­մու­տին էլ բո­լո­րի հա­մար պարզ էր, որ աֆ­ղա­նա­կան հո­ղում «ին­տեր­նա­ցիո­նալ օգ­նու­թյուն» կոչ­վող պա­տե­րազ­մը խոր­հուրդ­նե­րի երկ­րի կազ­մում ապ­րող թերևս բո­լոր ազ­գու­թյուն­նե­րի հա­մար ոչ թե հե­րո­սա­կան, այլ ցա­վոտ էջ է, ո­րին հի­մա էլ ՌԴ-ում ըն­դուն­ված չէ անդ­րա­դառ­նալ: Օ­տար երկ­րում ա­մե­նա­դա­ժան պա­տե­րազմ­նե­րից մեկն ան­ցած ու խա­ղաղ, աշ­խար­հա­կար­գա­յին փո­փո­խու­թյուն­նե­րի մեջ գտն­վող հայ­րե­նի­քում ի­րենց տե­ղը չգտ­նող զին­վո­րա­կան­նե­րի մա­սին պատ­մող ֆիլ­մը դեռ կի­նոքն­նա­դատ­նե­րի տե­սա­դաշ­տում է: «Այս ֆիլ­մը հնա­րա­վո­րու­թյուն է խո­նարհ­վե­լու իմ ման­կու­թյան ըն­կեր­նե­րի առջև, նաև նրանց առջև, ում չեմ ճա­նա­չել, ով­քեր ազն­վո­րեն կա­տա­րել են ի­րենց զին­վո­րա­կան պարտ­քը աֆ­ղա­նա­կան հո­ղում և ա­նար­դա­րո­րեն մո­ռա­ցու­թյան մատն­վել: Դա մեր ընդ­հա­նուր հի­շո­ղու­թյունն է, պատ­մու­թյու­նը, ո­րը չպետք է մո­ռաց­վի»,- իր ֆիլմն այս­պես է ներ­կա­յաց­րել հե­ղի­նա­կը: Ռու­սաս­տա­նում և հետ­խոր­հր­դա­յին այլ պե­տու­թյուն­նե­րում քիչ չեն կի­նո­յի և հե­ռուս­տա­տե­սու­թյան հա­յազ­գի հայտ­նի դեմ­քե­րը, ո­րոնց մի մա­սը վա­ղուց նաև մի­ջազ­գա­յին ճա­նաչ­ման է հա­սել: Նրանք անձնվի­րա­բար ծա­ռա­յում են ի­րենց ժա­մա­նա­կա­վոր հայ­րե­նի­քին, ա­ռաջ են տա­նում տվյալ պե­տու­թյան շա­հը, շատ հա­ճախ կա­մա­վոր ստանձ­նում նրա քա­ղա­քա­կա­նու­թյան քա­րոզ­չու­թյան բե­ռը, դառ­նում ա­ռա­ջա­տար դեմ­քեր, ժա­մե­րով բա­նա­վի­ճում այ­լա­խոհ­նե­րի հետ, պաշտ­պա­նում ա­մեն «հայ­րե­նա­կա­նը»: Դա հատ­կա­պես վառ է ար­տա­հայտ­ված ՌԴ-ում, և դժ­վար թե գտն­վի մեկ այլ էթ­նիկ խումբ, ո­րը նման ջա­նադ­րու­թյամբ կս­տանձ­նի այդ դե­րը:
Տիգ­րան Քեո­սա­յա­նը Կրեմ­լի քարոզ­չու­թյան ա­ռա­ջա­տար­նե­րից է: Նա իր յու­թու­բյան ա­լի­քում ակ­տի­վո­րեն անդ­րա­դառ­նում է նաև ՀՀ-ում տե­ղի ու­նե­ցող ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րին: Եր­կու տա­րի ա­ռաջ հայ­կա­կան լրատ­վա­մի­ջո­ցի հար­ցին՝ պատ­րաստ­վո՞ւմ է, ար­դյոք, Հա­յաս­տա­նի ու Ար­ցա­խի թե­մա­յով լուրջ որևէ ֆիլմ նկա­րա­հա­նել, նա պա­տաս­խա­նել է՝ դա Աստ­ծո ձեռ­քին է, մի օր երևի դա էլ կլի­նի: Երևում է` Աստ­ված դեռևս ռե­ժի­սո­րին այլ` ա­վե­լի կարևոր գա­ղա­փար­ներ է հու­շում: Տե­ղին է հի­շել, որ նրա հայ­րը` խոր­հր­դա­յին գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյան շր­ջա­նակ­նե­րում գոր­ծող մշա­կու­թա­յին գոր­ծիչ հա­մար­վող կի­նո­ռե­ժի­սոր Էդ­մոն Քեո­սա­յա­նը, Մխի­թար Սպա­րա­պե­տի մա­սին «Հու­սո աստղ» ֆիլմն էր հե­ղի­նա­կել, ո­րի մեջ հն­չող շատ մտ­քեր ա­ռա­վել քան հրա­տապ են հատ­կա­պես այ­սօր: Էդ­մոն Քեո­սա­յա­նի մեկ այլ` միան­գա­մայն անվ­տանգ սյու­ժեով «Երբ գա­լիս է սեպ­տեմ­բե­րը» ֆիլ­մում Ռու­սաս­տա­նի հե­ռա­վոր քա­ղա­քում ապ­րող աղջ­կա ըն­տա­նի­քին տե­սակ­ցու­թյան գնա­ցած հայ­րը` Ար­մեն Ջի­գար­խա­նյա­նի մարմ­նա­վոր­մամբ, կես­գի­շե­րին դս­տե­րը գր­կած «Ախ ֆի­դա­յի­ներ, ջան ֆի­դա­յի­ներ» է եր­գում, և դա՝ խոր­հր­դա­յին ա­մե­նա­խուլ տա­րի­նե­րին, դա­ժան գրաքն­նու­թյան պայ­ման­նե­րում:
Հայ­կա­կան ար­մատ­նե­րով կի­նոմ­շա­կույ­թի գոր­ծիչ­նե­րի ա­նուն­նե­րը ամբողջ է­ջեր կա­րող են զբա­ղեց­նել: Ֆրան­սիա­յի կի­նոպ­րո­դյու­սեր­նե­րի միու­թյան նա­խա­գահ Ա­լեն Թեր­զյանն էր կար­ծեմ ա­սել, որ կի­նո­յում անհ­նար է ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լու­թյունն ի ցույց դնել։ Չլի­ներ այդ­պես, գու­ցե մի փոքր այլ կլի­ներ վեր­ջին պա­տե­րազ­մի օ­րե­րին աշ­խար­հի վե­րա­բեր­մուն­քը մեր հան­դեպ:
Հա­յե­րիս պատ­մու­թյու­նը ան­վեր­ջա­նա­լի պա­տե­րազմ­նե­րի, լե­գեն­դի, հրաշ­քի նման­վող հաղ­թա­նակ­նե­րի և, ցա­վոք, ա­ռա­վել շատ դառն ու դժ­վար պար­տու­թյուն­նե­րի պատ­մու­թյուն է: Մեր ժո­ղո­վուր­դը դեռ մինչև խոր­հր­դա­յին պե­տու­թյան փլու­զու­մը ներ­քաշ­վեց թեժ հա­կա­մար­տու­թյան մեջ: Ար­ցա­խում տար­բեր ընդ­մի­ջում­նե­րով ե­րեք պա­տե­րազմ ե­ղավ: Ա­ռա­ջինն ան­հա­վա­տա­լի, ողջ հա­յու­թյա­նը ո­գեշն­չած հաղ­թա­նակ­ներ գրան­ցեց, կերտ­վեց պատ­մու­թյուն, ո­րը կա­րող էր աշ­խար­հով մեկ սփռ­ված ու աշ­խար­հի կող­մից ըն­դուն­ված տա­ղան­դա­վոր, հն­չեղ ազ­գա­նուն­նե­րով հայ ռե­ժի­սոր­նե­րի, սցե­նա­րիստ­նե­րի հա­մար աշ­խար­հի հետ հայ­կա­կան թե­մա­յով կի­նո­յի լեզ­վով խո­սե­լու հա­րուստ նյութ դառ­նալ: Դրանք ոչ միայն մի պահ հա­մա­մարդ­կա­յի­նը մո­ռա­նա­լու, սե­փա­կան ար­մատ­նե­րին վե­րա­դառ­նա­լու ա­ռիթ կդառ­նա­յին. այլև կո­մեր­ցիոն հա­ջո­ղու­թյան տե­սա­կե­տից նոր բար­ձունք­նե­րի կա­րող էին հասց­նել նրանց:

Նման ակն­կա­լիք­ներ կա­յին 2017թ., երբ Ստե­փա­նա­կեր­տում էր աշ­խար­հահռ­չակ ռե­ժի­սոր Ա­տոմ Է­գո­յա­նը՝ տիկ­նոջ՝ պրո­դյու­սեր և դե­րա­սա­նու­հի Ար­սի­նե Խան­ջյա­նի ու հան­րա­հայտ System of a Down խմ­բի մե­նա­կա­տար Սերժ Թան­կյա­նի հետ: Լրագ­րող­նե­րիս հետ ու­նե­ցած հան­դիպ­մա­նը ռե­ժի­սո­րը որ­պես գաղտ­նիք հայտ­նել էր, որ լր­ջո­րեն մտա­ծում է Ար­ցա­խի պա­տե­րազ­մի մա­սին գե­ղար­վես­տա­կան ֆիլմ նկա­րա­հա­նե­լու ուղ­ղու­թյամբ, նա նույ­նիսկ կոչ ա­րեց լավ պատ­մու­թյուն­ներ ու­ղար­կել ի­րեն: «Ար­ցա­խում ֆիլմ նկա­րա­հա­նե­լու հա­մար պետք է ներ­սից բխող զգա­ցո­ղու­թյուն լի­նի, ես զար­մա­ցած եմ, թե ին­չու այլ կի­նո­ռե­ժի­սոր­նե­ր չեն նկա­րա­հա­նել այս պատ­մու­թյուն­նե­րը, ո­րոնք ես եմ նկա­տել այս մի քա­նի օ­րե­րի ըն­թաց­քում, ես ան­պայ­ման կմ­տա­ծեմ այդ հար­ցի շուրջ»,- ա­սել էր նա: Հա­ջոր­դած հինգ տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում Ա­տոմ Է­գո­յա­նը մեկ ֆիլմ է թո­ղար­կել ա­շա­կեր­տի դեմ սե­ռա­կան ոտ­նձ­գու­թյան մեջ մե­ղադր­վող ու­սուց­չու­հու և նրա հոր բարդ փոխ­հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի մա­սին հո­գե­բա­նա­կան դրա­մա... Նույն պատ­մու­թյունն է նաև ֆրան­սա­հայ Ռո­բեր Գե­դի­կյա­նի դեպ­քում, ով հեռ­վից ևս մտմ­տում էր պա­տե­րազ­մի հե­րո­սա­կան է­ջե­րը ֆիլ­մի վե­րա­ծե­լու ուղ­ղու­թյամբ:
Ի­հար­կե, չի կա­րե­լի ա­սել, որ վեր­ջին ե­րե­սուն տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում հայ­րե­նա­սի­րու­թյան թե­ման մո­ռա­ցու­թյան է մատն­վել: Պա­տե­րազ­մի թե­ման միշտ էլ հու­զել է վա­վե­րագ­րա­կան ու գե­ղար­վես­տա­կան կի­նոմ­շա­կույ­թի հայ­րե­նա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րին, մա­նա­վանդ, բազ­մա­թիվ լրագ­րող­ներ, ռե­ժի­սոր­ներ ու օ­պե­րա­տոր­ներ բո­լոր ե­րեք պա­տե­րազմ­նե­րի ըն­թաց­քում էլ կա­րո­ղա­ցել էին ժա­պա­վե­նին հանձ­նել մեր նոր պատ­մու­թյան կարևո­րա­գույն օ­րերն ու դրվագ­նե­րը: Ինչ՝ ինչ, բայց պե­տու­թյու­նը պար­տա­վոր էր ա­մեն ինչ ա­նել, որ­պես­զի կա­յա­նար պա­տե­րազ­մա­կան ֆիլ­մե­րի ժան­րը: Կա­յա­ցա՞վ, ար­դյոք, ըստ երևույ­թին` ոչ. ՀՀ-ում ապ­րող և ստեղ­ծա­գոր­ծող ե­րի­տա­սարդ ռե­ժի­սոր­նե­րը Ար­ցա­խյան պա­տե­րազմ­նե­րի մա­սին ստեղ­ծել են շատ ֆիլ­մեր, սա­կայն նրանց ու­ժե­րը նե­րել են կենտ­րո­նա­նալ հիմ­նա­կա­նում ներ­քին ու ոչ այն­քան քմա­հաճ հան­դի­սա­տե­սի վրա, ար­ցունք ու վե­րապ­րում կոր­զել այդ ա­մե­նի մի­ջով ան­ցած­նե­րից, թերևս այս­քա­նը: Մինչ­դեռ նման թե­ման ա­մե­նից ա­ռաջ ուղղ­ված պետք է լի­նի աշ­խար­հին, քա­նի որ կի­նոմ­շա­կույթն այ­սօր էլ մարդ­կանց կար­ծի­քի վրա ազ­դե­լու, ան­գամ այն ձևա­վո­րե­լու ան­փո­խա­րի­նե­լի մի­ջոց է: Նուjն պատ­մու­թյու­նը կի­նո­յի լեզ­վով կա­րող է ներ­կա­յաց­վել բազ­մա­թիվ տար­բե­րակ­նե­րով, ար­դյուն­քում միշտ հաղ­թում է այն տար­բե­րա­կը, ո­րը գրա­վում է դի­տո­ղի միտքն ու հո­գին, ո­գեշն­չում ու հու­զում է նրան, և այս­տեղ է, որ ո­րո­շի­չը դառ­նում է հե­ղի­նա­կի վար­պե­տու­թյու­նը, փոր­ձը, աշ­խար­հում ու­նե­ցած ճա­նա­չու­մը, նրա ընտ­րած սցե­նարն ու դե­րա­սա­նա­կան կազ­մը:
Կս­տանձ­նի՞ ար­դյոք որևէ մե­կը այդ, հի­րա­վի, հե­րո­սա­կան պար­տա­վո­րու­թյու­նը հի­մա` ա­մե­նա­դա­ժան, զազ­րե­լիո­րեն մեզ պար­տադր­ված 44-օ­րյա պա­տե­րազ­մից հե­տո, երբ մեր պա­տա­նի­նե­րը մեն-մե­նակ էին թուրք-ադր­բե­ջա­նա­կան բա­նա­կի դեմ, երբ նա­հան­ջի հրա­մա­նի պա­րա­գա­յում ան­գամ ու ծանր վի­րա­վոր, նրանք շա­րու­նա­կում էին մար­տե­րը` ստի­պե­լով թշ­նա­մուն ծանր գին վճա­րել զավթ­վող հո­ղի ա­մեն մետ­րի հա­մար: Կտես­նի՞ ար­դյոք մեծ կի­նո­դահ­լի­ճի վե­րած­ված աշ­խար­հը մեր պա­տե­րազ­մը, դժ­վար է ա­սել:

Նու­նե ՀԱՅ­ՐԱ­ՊԵ­ՏՅԱՆ