ԱՄԵՆԱՓԻՍ ՇԱՆՏՂԵՔԸ

Կր­կին բարձ­րա­ձայն հայ­տա­րա­րում եմ՝ աշ­խար­հի ե­րե­սին թուր­քին ինձ­նից լավ ճա­նա­չող չկա, թե­պետ, ի­հար­կե, ու­րա­խու­թյունս չափ ու սահ­ման չէր ու­նե­նա, ե­թե լի­ներ։ Ու­զում եմ ա­սել՝ ինչ­քան շատ, այն­քան՝ լավ։ Չճա­նա­չե­ցինք, է­լի տա­նուլ ենք տա­լու, է­լի կորց­նե­լու ենք, է­լի… մե­ղադ­րե­լու ենք ու­րիշ­նե­րին և թքե­լու ենք աշ­խար­հի ար­դա­րու­թյան վրա…
Չե՞ք հոգ­նել… Դժ­վար չէ՞ այդ­պես ապ­րե­լը… Հայրս ա­սում էր՝ շանտ­ղա էլ կա, շանտ­ղա էլ, տրանք էն փիս շանտ­ղո­ցա­նըն… Լհա հինչ­քան կա­րումս թի­վանգդ սա­րած պա­հե, տե­նակտ՝ սոր… վեր կյան, ը­ռը­չիտ պը­պըլ-պա­պալ ա­նին…
Ես էտ պը­պըլ-պա­պա­լը շատ եմ տե­սել։ Մեր բա­կում, մեր փո­ղո­ցում, մեր քա­ղա­քում… Եվ տա­սը տա­րե­կա­նից դպ­րոց էի գնում հորս նվի­րած փոք­րիկ, ծա­լո­վի դա­նա­կը պա­յու­սա­կիս խոր­քե­րում, գր­քե­րիս ու տետ­րե­րիս կող­քին թաքց­րած… Եվ իմ դեմ խաղ-մաղ չկար։ Ես ա­մե­նաու­ժեղն էի իմ նման­նե­րի մեջ։ Բո­լորն ինձ հետ էին ու­զում դպ­րոց գնալ, դպ­րո­ցից վե­րա­դառ­նալ տուն։ Մի խոս­քով, ա­ռանց ինձ ոչ մե­կը ոչ մի տեղ չէր գնում։ Իսկ երբ մի հար­ձակ­ման ժա­մա­նակ դա­նակս ցույց տվեց, թե ին­չի է ըն­դու­նակ ին­քը, ինչ­պի­սի խու­ճապ կա­րող է ա­ռա­ջաց­նել մեզ­նից մի քա­նի ան­գամ շատ թուրք լա­կոտ­նե­րի շար­քե­րում, ես ըն­կեր­նե­րիս հա­մար դար­ձա զո­րահ­րա­մա­նա­տա­րի նման մի մարդ՝ ար­ժան պաշ­տա­մուն­քի ու մե­ծար­ման։ Բայց դա չէր կարևո­րը, կարևորն այն էր, որ այդ մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րից հե­տո ըն­կեր­նե­րիս բո­լո­րի պա­յու­սա­կում նման դա­նակ հայ­տն­վեց։ Մե­կը, նույ­նիսկ, դրա­նից եր­կուսն ու­ներ։ Տար­բեր չա­փե­րի։ Մե­ծը՝ պա­յու­սա­կում, փոք­րը՝ գր­պա­նում։ Եվ միայն դրա­նից հե­տո սկս­վեց թուր­քի, հորս ա­սած, այդ պը­պըլ-պա­պա­լը։ Քծ­նան­քը։ Քսմս­վե­լը։ Մեզ հետ «եղ­բայ­րու­թյուն» ա­նե­լը։ Միայն հայրս էր գու­շա­կել այդ «խա­ղա­ղու­թյուն» ա­ռեղծ­վա­ծը՝ կա­րո­ղա՞ հըն­գե­րոցդ ծեռ­քին էլ տե­նակ կա… Իսկ ես հենց ման­կու­թյու­նից պար­զե­ցի մի քա­նի կարևոր բան, ո­րը հե­տա­գա­յում ինձ օգ­նում էր ապ­րել, դի­մադ­րել, պաշտ­պան­վել, իսկ, ե­թե պա­հանջ­վում էր՝ նաև հար­ձակ­վել.
ա. Իմ հա­սա­կա­կից թուր­քը, ինչ­պես նաև հորս հա­սա­կա­կից թուր­քը, այ­սինքն՝ մեծ ու փոքր թուր­քը, զենք ու­նե­ցո­ղից սար­սա­փում է։
բ. Իմ հա­սա­կա­կից թուր­քը, ինչ­պես նաև հորս հա­սա­կա­կից թուր­քը, եր­բեք մե­նակ կամ եր­կու­սով, ան­գամ չորս-հինգ հո­գով մե­կի վրա չի գնում։ Նրա հար­ձակ­ման հա­վա­նա­կա­նու­թյու­նը ՈՀ­ՄԱԿՆ է։
գ. Իմ հա­սա­կա­կից թուր­քը, ինչ­պես նաև հորս հա­սա­կա­կից թուր­քը հար­ձա­կու­մից ա­ռաջ խո­սում է հա­վեր­ժա­կան, ան­գամ դա­րա­վոր բա­րե­կա­մու­թյու­նից ու եղ­բայ­րու­թյու­նից։
դ. Իմ հա­սա­կա­կից թուր­քը, ինչ­պես նաև հորս հա­սա­կա­կից թուր­քը, հար­ձակ­վում է, երբ դու սկ­սում ես հա­վա­տալ այդ եղ­բայ­րու­թյանն ու բա­րե­կա­մու­թյա­նը։
ե. Իմ հա­սա­կա­կից թուր­քը, ինչ­պես նաև հորս հա­սա­կա­կից թուր­քը, ու­նի մտա­վոր խն­դիր­ներ, վախ­կոտ է, ստոր, գող, քա­ղա­քակր­թու­թյան տա­րած­քից դուրս։
զ. Իմ հա­սա­կա­կից թուր­քը, ինչ­պես նաև հորս հա­սա­կա­կից թուր­քը, ինձ հա­մա­րում է աշ­խար­հի ե­րե­սին իր միակ, ե­զա­կի, ո­խե­րիմ թշ­նա­մին։
է. Իմ հա­սա­կա­կից թուր­քը, ինչ­պես նաև հորս հա­սա­կա­կից թուր­քը, ա­մեն օր, ա­մեն ժամ, ա­մեն վայր­կյան ու­զում է սպա­նել ինձ։
Իսկ ե՞ս… ես պաշ­տում եմ խա­ղա­ղու­թյու­նը, չեմ կաս­կա­ծում, որ քա­ղա­քակր­թու­թյունն ա­ռանց ինձ կլի­ներ պռատ ու ան­հաս­կա­նա­լի: Ես գիրք գրող եմ, ե­կե­ղե­ցի շի­նող, ծաղ­կող, կա­րող եմ նե­րել իմ թշ­նա­մի­նե­րին ու ա­ղո­թել նրանց հա­մար, ես թշ­նա­մու կա­նանց ողջ և ա­ռողջ վե­րա­դարձ­նում եմ ի­րենց տի­րո­ջը, ես չեմ գնում ու­րի­շի երկ­րի վրա, ես միշտ փոր­ձում եմ պաշտ­պան­վել, իմ պար­տու­թյուն­նե­րի մեջ մե­ղադ­րել բո­լո­րին, բա­ցի ինձ­նից՝ չկաս­կա­ծե­լով ան­գամ, որ կորց­րել եմ դա­նակս, որ պա­հում էի իմ դպ­րո­ցա­կան պա­յու­սա­կում՝ գր­քե­րիս ու տետ­րե­րիս կող­քին…
Չեմ կար­ծում, որ շա­րու­նա­կե­լը տրա­մա­բա­նա­կան է… Ո­րով­հետև… ո­րով­հետև չէի հաս­կա­նում, որ քա­ղա­քակր­թու­թյան այ­բու­բե­նի ա­ռա­ջին տա­ռը զենքն է… նետ ու ա­ղե­ղը… թի­վան­գը… դա­նա­կը… քա­րից, եր­կա­թից… չգի­տեմ էլ ին­չից… Ե­թե ու­րիշ կար­ծիք կա՝ խնդ­րեմ… Պատ­րաստ եմ լսել, դա նույ­նիսկ հե­տաքր­քիր է…
Իսկ 88-ին մենք հաս­կա­ցել էինք, որ մեր քա­ղա­քակր­թու­թյու­նը զեն­քի կա­րիք ու­նի, զին­վո­րի, հրա­մա­նա­տա­րի, ռազ­մա­կան գործ­չի, որ քա­ղա­քակր­թու­թյու­նը նաև բա­նակ է… Եվ հաղ­թե­ցի՞նք, չէ՞, հա­մո­զե­ցի՞նք, չէ՞, որ կա­րող ենք, որ ու­ժեղ ենք, որ մեզ­նից վա­խե­նում են… ա­պա­ցու­ցե­ցի՞նք, չէ՞, որ թուր­քը նույն թուրքն է, ոհ­մա­կի, վայ­րե­նու տրա­մա­բա­նու­թյան մեջ…
Հի­շո՞ւմ եք, աս­կյա­րը զին­վոր չէ… զին­վո­րը մեծ բան է, շա՜տ մեծ…
Ինձ իր հա­վեր­ժա­կան թշ­նա­մին հա­մա­րո­ղը աս­կյարն է… փոքր թուրքն էլ, մեծն էլ, մե­ռածն էլ… Եվ ես ի­րա­վունք ու­նե՞մ, չէ՞, ա­սել, որ թուր­քն իմ թշ­նա­մին է… որ նրա հետ հարևա­նու­թյուն-ըն­կե­րու­թյուն ա­նելն ուղ­ղա­կի կոր­ծան­ման տա­նող ճա­նա­պարհն է, որ նրա կող­քին ան­զեն ապ­րե­լը ինքդ քեզ մահ­վան դա­տավ­ճիռն է, և խա­ղա­ղու­թյունն էլ ա­մե­նաան­գույն ու ձանձ­րա­լի հե­քիաթն է… երբևէ հո­րին­ված ա­մե­նա­մեծ սու­տը…
Ե­զա­կի ճիշ­տը, ինչ­քան մտա­ծում եմ, և տա­րի­ներն էլ ան­դա­դար հա­մո­զում են, հորս ա­սածն է՝ շանտ­ղա էլ կա, շանտ­ղա էլ, բայց տա­հանք ըշ­խար­քես ա­մե­նա­փիս շանտ­ղեք­նըն…

Նորեկ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ