ՋԱԲՐԱՅԻԼԻ ՊԱՀԱՊԱՆ ՀՐԵՇՏԱԿՆԵՐԸ

 2020թ.-ի սեպ­տեմ­բեր-հոկ­տեմ­բեր ա­միս­ներ. Ադր­բե­ջա­նի և ­Թուր­քիայի սան­ձա­զեր­ծած ցե­ղաս­պան պա­տե­րազ­մի վեր­ջը կար­ծես չի երևում։ Այս պա­տե­րազ­մի մա­սին դեռ շատ կգր­վի ու կխոս­վի տար­բեր ամ­բիոն­նե­րից ու տար­բեր մարդ­կանց կող­մից։ Բայց ես ո­րո­շե­ցի գրել հենց հի­մա՝ պա­տա­հա­կան կարճ դա­դար­նե­րի ժա­մա­նակ, ո­րով­հետև հե­տո էլ ուժ ու հա­մար­ձա­կու­թյուն չեմ ու­նե­նա թղ­թին հանձ­նե­լու իմ մար­տա­կան ըն­կեր­նե­րի և նրանց անձ­նու­րաց պայ­քա­րի ու հե­րո­սա­կան ա­րարք­նե­րի դր­վագ­նե­րը։ 

Պա­տե­րազ­մին մաս­նակ­ցե­լու պա­տիվն ու­նեմ որ­պես պատ­վախն­դիր հայ տղա­մարդ, իսկ մաս­նա­գի­տու­թյունս և ճա­կա­տա­գիրն ինձ հնա­րա­վո­րու­թյուն տվե­ցին հան­դի­պել ռազ­մա­ճա­կա­տա­յին բու­ժանձ­նա­կազ­մի նվի­րյալ­նե­րի հետ, ո­րոնք վի­րա­վոր մար­տի­կին ու­ղեկ­ցում են խրա­մա­տից մինչև մաս­նա­գի­տա­կան բժշ­կա­կան օգ­նու­թյան հան­գր­վան։ Այդ նվի­րյալ­նե­րին ես ան­վա­նե­ցի ռազ­մա­ճա­կա­տի ՙպա­հա­պան հրեշ­տակ­ներ՚։ Նրան­ցից ո­մանք դեռևս 18-20 տա­րե­կան են, կան և բեղ-մո­րու­սա­վոր­ներ. ա­մեն տա­րի­քի ՙհրեշ­տակ­ներ՚ էլ կան։ Հոգ­նած ու փո­շոտ­ված, կարմ­րած աչ­քե­րով, մրոտ ու ճաքճ­քած ձեռ­քե­րով, բզկտ­ված ՈՒԱԶ-իկ­նե­րով, բայց միշտ պատ­րաստ ու պատ­րաս­տա­կամ, ա­կան­ջա­լուր յու­րա­քան­չյուր օգ­նու­թյուն կան­չող ձայ­նի։ Թեև նրանց ձեռ­քե­րը կո­պիտ են ու առ­նա­կան, սա­կայն դրանք… հրեշ­տա­կի ձեռ­քեր են։ Դրանք այն ձեռ­քերն են, որ սր­բում են հու­սա­հատ մոր ար­ցունք­նե­րը։ Դրանք այն ձեռ­քերն են, որ բյու­րա­վոր ե­րե­խա­նե­րի չթո­ղե­ցին՝ ի­րենց ծնո­ղի մա­սին խո­սեն ան­ցյալ ժա­մա­նա­կով։ Դրանք այն ձեռ­քերն են, որ հա­րյու­րա­վոր փե­սա­նե­րի ՙկա­նաչ-կար­մի­րը՚ կա­պո­ղը դար­ձան, սփո­փե­ցին հա­զա­րա­վոր քույ­րե­րի՝ նրանց քն­քուշ սր­տի մեջ վերս­տին արթ­նաց­նե­լով եղ­բայր­նե­րի վե­րա­դար­ձի բաղ­ձան­քը։ Դրանք վա­ռո­դի ծխի ու մրի, ա­րյան ու վի­րա­կա­պի, ար­հա­վիր­քի մի­ջից կյանք կեր­տող ձեռ­քեր են։ Դրանք ՙպա­հա­պան հրեշ­տակ­նե­րի՚ ձեռ­քեր են, մեր դեպ­քում՝ Ջրա­կա­նի (Ջաբ­րա­յի­լի) ՙպա­հա­պան հրեշ­տակ­նե­րի՚։

ՙՀրեշտակների՚
ջոկատը

Ու­զում եմ անդ­րա­դառ­նալ մեր ստո­րա­բա­ժան­մա­նը։ Բու­ժանձ­նա­կազ­մը, սկ­սած շտապ­բու­ժօգ­նու­թյան մե­քե­նա­նե­րի վա­րորդ­նե­րից մինչև կրա­կագ­ծից վի­րա­վո­րին դուրս բե­րո­ղը և հոս­պի­տա­լի ճա­նա­պար­հին ա­ռա­ջին բու­ժօգ­նու­թյուն ցույց տվո­ղը, պետք է աշ­խա­տի շատ ներ­դաշ­նակ ու փոխ­հա­մա­ձայ­նեց­ված: Այդ ա­մենն ի կա­տար է ած­վում հա­մա­րյա ի­դեա­լա­կան՝ շնոր­հիվ մեր հրա­մա­նա­տար Ա­շոտ Գաբ­րիե­լյա­նի։ Ա­սել, որ Ա­շո­տը հմուտ է և իր գոր­ծի գի­տակ, նշա­նա­կում է ո­չինչ չա­սել։ Ա­շոտն աշ­խար­հիս ե­րե­սին ինձ հայտ­նի ա­մե­նազ­գաց­մուն­քա­յին, բայց, միևնույն ժա­մա­նակ, ա­մե­նա­հա­վա­սա­րակ­շիռ մարդ­կան­ցից է։
Յու­րա­տե­սակ հե­տաքր­քիր են մեր եր­կա­թյա նժույգ­նե­րի վա­րորդ­նե­րը։ Աշ­խար­հիս ե­րե­սին ա­մե­նաու­րախ, ա­մե­նաճ­կուն, ոչն­չից ա­մեն ինչ ստեղ­ծող ա­մե­նա­զիլ տղերքն են, ո­րոնք ա­մեն Աստ­ծո օր, ա­ռանց գույ­նե­րը խտաց­նե­լու, թերևս մի քա­նի տաս­նյակ ան­գամ խա­բում են մահ­վա­նը։ Ա­յո՜, խա­բում են մահ­վա­նը, երբ հա­կա­ռա­կոր­դի կող­մից մեր կողմն ուղղ­ված ա­մեն տրա­մա­չա­փի հրե­տա­նուց արկ ու բո­ցի, ոռ­նա­ցող կրա­կի մի­ջով հաս­նում են խրա­մատ­ներ և, վի­րա­վո­րին վերց­րած, ետ դառ­նում։ Ա­հա Սեր­գոն, մեր Սեր­գոն. Աստ­ծո կա­մոք՝ Սեր­գոն շու­տով պա­պիկ կդառ­նա։ Նա իր կար­ծի­քը միան­գա­մից չի ա­սում, ծանր ու մեծ լռե­լով, գցել-բռ­նե­լով։ Ար­տա­հայտ­վում է բռնկ­ված վա­ռո­դի պես, միան­գա­մից, ա­ռար­կու­թյուն չվերց­նող տո­նով. կար­ծես ան­տե­սա­նե­լի ինչ-որ մար­դու հետ լեզ­վակ­ռիվ լի­նի։ Չգի­տեմ, թե Սեր­գոն կյան­քում ինչ­պի­սի պա­պիկ կլի­նի, բայց մար­տա­կան կյան­քում ան­զու­գա­կան պա­պիկ է։ Տա­րի­քի հա­մե­մատ՝ Սեր­գոն մեծ է երևում։ Չի ա­սում, չի խո­սում այդ մա­սին, լռում է, բայց զգում եմ, որ բարդ կյանք է տե­սել Սեր­գոն։ Նրա հո­գու վե­հու­թյու­նը նաև այն է, որ այդ բար­դու­թյուն­նե­րը չեն թու­նա­վո­րել, չեն ա­պա­կա­նել նրա պարզ ու ա­նեղծ հո­գին։ Մեր Մա­յի­սը... Դժ­վար թե աշ­խար­հում գտն­վի մի մարդ, որ Մա­յի­սին անտ­րա­մա­դիր տե­սած լի­նի։ Մա­յի­սը միշտ կեն­սու­րախ է, ա­նընդ­հատ շարժ­ման մեջ և ա­նընդ­հատ զա­վեշ­տա­լի որևէ պատ­մու­թյուն է պատ­մում։ Մա­յի­սի հետ մե­քե­նա­յով կա­րե­լի է ողջ երկ­րագն­դով շր­ջել ա­ռանց հոգ­նե­լու, ա­ռանց լար­վե­լու և ... ա­ռանց քնե­լու ցան­կու­թյան։ Մա­յի­սը մեր անձ­նա­կազ­մի մա­յիս ա­միսն է։ Հա­ջոր­դը Յու­րան է կամ, ինչ­պես տղա­ներն են ա­սում, Յու­կան։ Նա իմ մար­տա­կան ՙկն­քա­հայրն՚ է, ո­րով­հետև հենց նրա հետ եմ ա­ռա­ջին վի­րա­վո­րին դուրս բե­րել դիր­քե­րից։ Զար­մա­նա­լի տղա է Յու­կան. պոե­տի հո­գի ու­նի և մար­տի­կի խառն­վածք։ Միշտ հան­գիստ ու հա­վա­սա­րակ­շռ­ված է նա, վս­տա­հե­լի խոր­հր­դա­տու, բայց երբ բռնկ­վում է, նրա բա­րի աչ­քե­րից պող­պատ-կայ­ծեր են շան­թում։ Մեր վա­րորդ­նե­րից, ա­վե­լի ճիշտ՝ մեր անձ­նա­կազմ-ըն­տա­նի­քից Ա­շո­տի մա­սին կս­կի­ծով և ցա­վով ար­դեն պի­տի ան­ցյալ ժա­մա­նա­կով գրեմ։ Ա­շո՜­տը։ Ե՜վ բալ­լադ էր, և՜ ռո­մանս էր Ա­շո­տը։ Ապ­րում էր, որ շր­ջա­պա­տում գե­ղե­ցիկն ա­վե­լի շատ ու շուտ զգա­յինք..., և գնաց... որ ապ­րենք։ Աշ­նա­նա­յին մի ե­րե­կո Կար­միր Շու­կա գյու­ղում կտր­վեց նրա կյան­քի թե­լը։ Լու­սապ­սակ­վեց ու միա­ցավ մեր նա­հա­տակ ըն­կեր­նե­րին։ Մեր անձ­նա­կազմ-ըն­տա­նի­քում կան և՜ ռազ­մա­կան, և՜ պար­տա­դիր ժամ­կե­տա­յին ծա­ռա­յու­թյան մեջ գտն­վող, և՜ կա­մա­վոր բժիշկ­ներ` վնաս­ված­քա­բան, սր­տա­բան-վի­րա­բույժ, դե­ղա­գետ, ընդ­հա­նուր պրո­ֆի­լի բժիշկ, ստո­մա­տո­լոգ։ Անձ­նա­կազ­մի հրա­մա­նա­տա­րը՝ Ա­շոտ Գաբ­րիե­լյա­նը, ընդ­հա­նուր պրո­ֆի­լի բժիշկ է։ Ա­շո­տը պա­տե­րազ­մա­կան ի­րա­վի­ճա­կում բու­ժանձ­նա­կազ­մի անգ­նա­հա­տե­լի ու ան­փո­խա­րի­նե­լի ադ­մի­նիստ­րա­տոր է։ Այս դժ­վար ու խառ­նակ օ­րե­րին նա ա­մեն ինչ հասց­նում է ա­րագ ու ի­դեա­լա­կան կազ­մա­կեր­պել, ա­մեն ինչ հայ­թայ­թել՝ սկ­սած վի­րա­կա­պա­կան ու ան­տի­սեպ­տիկ նյու­թե­րից, ՈՒԱԶ-իկ­նե­րի ան­վա­դո­ղե­րից, ձմե­ռա­յին հան­դեր­ձան­քից մինչև, ա­սենք, ա­տա­մի մա­ծուկ։ Չգի­տեմ՝ ինչ­պե՞ս, ու՞մ է դի­մում, ինչ­պե՞ս է լե­զու գտ­նում, ե՞րբ է հասց­նում, բայց... ճա­րում է ու ա­պա­հո­վում։ Այս տե­սա­կե­տից նա, ինչ­պես ա­սում են, ՙԲա­զումք են կո­չե­ցեալք և սա­կավ՝ ընտ­րեալք՚։ Ե­թե ինչ-որ հրաշ­քով շվեյ­ցա­րա­կան գերճ­շգ­րիտ աշ­խա­տող ժա­մա­ցույ­ցը վե­րած­վեր մար­դու, նրան ուղ­ղա­կի կան­վա­նա­կո­չեին Ղահ­րա­մա­նյան Ար­թուր և վերջ։ Ար­թուրն ա­մեն ինչ ա­նում է խիստ կենտ­րո­նա­ցած։ Նա կենտ­րո­նա­ցած է մտ­նում դիր­քե­րը՝ վի­րա­վոր դուրս բե­րե­լու, կենտ­րո­նա­ցած կանգ­նեց­նում է զար­կե­րա­կա­յին ա­րյու­նա­հո­սու­թյու­նը, կենտ­րո­նա­ցած կար է դնում, ճա­շե­լիս կենտ­րո­նա­ցած է ծա­մում, կենտ­րո­նա­ցած էլ… հայ­հո­յում է թշ­նա­մուն։ Ճիշտ է, այս դեպ­քում ես նրա կենտ­րո­նա­ցու­մի մեջ խի՜ստ ար­տա­հայտ­ված ոգևո­րու­թյան ե­րանգ­ներ եմ լսում։ Ար­թու­րը քիչ է խո­սում. նա կենտ­րո­նա­ցած լռո՜ւմ է։ Ըստ երևույ­թին, մե­խա­նի­կա­յի օ­րենք­նե­րին հայտ­նի ու ան­հայտ բո­լոր կենտ­րո­նա­խույս ու­ժե­րը նրա մոտ վե­րա­ցել են՝ թող­նե­լով միայն կենտ­րո­նա­ձիգ­նե­րին։ Այս սու­սիկ-փու­սիկ և գերճ­շգ­րիտ տղա­յին եր­բեք չտե­սա, որ թե­կուզ շատ հոգ­նած ու քնա­թա­թախ, հրա­ժար­վեր մար­տա­կան հեր­թա­պա­հու­թյու­նից, չտե­սա, որ վի­րա­վոր­նե­րի հեր­թա­կան խում­բը հոս­պի­տալ ճա­նա­պար­հե­լուց հե­տո, գրե­թե մինչև ար­մունկ­ներն ա­րյու­նա­թա­թախ, Ար­թու­րը հրա­ժար­վեր վա­րորդ­նե­րից մեկ­նու­մե­կին օգ­նել ան­վա­դո­ղը փո­խե­լիս։
Չտե­սա՜...
Ոչ ոք չտե­սա՜վ։ Թե իր մեծ սր­տի ո՞ր ան­կյու­նում էր ամ­բա­րում այդ ան­հա­տակ դառ­նու­թյու­նը, չի­մա­ցա... Չի­մա­ցանք...
Կար­միր Շու­կա և Կար­միր գյու­ղե­րում մեր անձ­նա­կազմն ու­նե­ցավ ա­ռա­ջին զո­հերն ու վի­րա­վոր­նե­րը։
2020թ. սև ա­շու­նը բժիշկ­նե­րից ա­ռա­ջի­նը Մա­նու­կյան Գա­րի­կի գա­րուն կյան­քը տա­րավ։ Գա­րի­կը ռազ­մա­կան բժիշկ էր։ Աչ­քե­րիս ա­ռաջ են նրա ա­րիս­տոկ­րատ, կա­նո­նա­վոր դի­մագ­ծե­րը, նուրբ, բայց կտ­րուկ շար­ժում­նե­րը։ Ե­թե դուք ծա­նոթ եք Դյու­մա­յի ՙԵ­րեք հրա­ցա­նա­կիր­նե­րը՚ վե­պին, ու­րեմն հս­տակ կպատ­կե­րաց­նեիք Գա­րի­կին՝ Ա­թո­սի ազն­վա­գույն զսպ­վա­ծու­թյամբ ու ինք­նա­տի­րա­պետ­մամբ, Ա­րա­մի­սի ան­հո­րի­զոն ռո­ման­տի­կա­յով։ Ե­թե պոե­զիա­յի սի­րա­հար եք, ու­րեմն Գա­րի­կի մեջ կտես­նեիք Չա­րեն­ցի բո­սո­րա­գույն, ցաս­կոտ մայ­րա­մուտ­նե­րը և Տե­րյա­նի թախ­ծոտ ու քն­քուշ ա­շուն­նե­րը։ Եվ աշ­նանն էլ գնաց` բո­սո­րա­գույն մայ­րա­մու­տին։ Նվի­րու­մով լու­սապ­սակ­վեց ու ե­րա­զա­խա­ռը գնաց՝ եր­կի՜ն­քը հարս­տաց­նե­լու...