ՍՈՒՏ ԵԽԽՎ-Ի ՊԱՏԵՐԻ ՆԵՐՍՈՒՄ. ԱԼԻԵՎԻՆ ՇՏԱՊ ՆՈՐ ՍԱՖԱՐՈՎ Է ՊԵՏՔ
Մարինա ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
Ստրասբուրգում ԵԽԽՎ ամառային նստաշրջանի շրջանակներում ադրբեջանական պատվիրակությունը, չսահմանափակվելով պաշտոնական ամբիոնով, հատուկ միջոցառումներ է կազմակերպել: Նրանցից մեկը նվիրված էր Շուշիի բանտում դատարանի կողմից սահմանված պատիժը կրող Քարվաճառի երկու դիվերսանտներին: Բաքվի ԶԼՄ-ների համաձայն` ՙմիջոցառմանը տեղեկատվություն է ներկայացվել ադրբեջանցի պատանդներին անտանելի պայմաններում պահելու, նրանց կյանքին սպառնացող վտանգի, առողջական խնդիրների մասին՚: Միջոցառման մասնակիցները նրանց ազատելու կոչով դիմել են Եվրոպայի խորհրդի գլխավոր քարտուղարին, Խորհրդարանական վեհաժողովին և մարդու իրավունքների հանձնակատարին:
Հատուկ նշենք, որ այս գործում ակտիվություն է ցուցաբերում այդ նույն ԵԽԽՎ-ում իր կոռուպցիոն կապերի պատճառով արատավորված` խավիարային դիվանագիտության հայտնի գործիչ Սամեդ Սեիդովը: Հիշեցնենք, որ մարդասպանների ու դիվերսանտների ներկայիս մոլի պաշտպանն անցյալ տարի պատժամիջոցների ենթարկվեց վեհաժողովի կողմից և Ալիևը նրան աչքից հեռու պահելու համար հեռացրեց ադրբեջանական պատվիրակության ղեկավարի պաշտոնից: Մեղանչած Սեիդովն էլ կաշվից դուրս է գալիս հովանավորի ներմանը և բարեհաճությանն արժանանալու համար, թեպետ ջանասիրաբար էր կատարում նրա իսկ առաջադրանքները:
Այնուամենայնիվ, դիվերսանտների արդացմանն ուղղված արշավը և նրանց տուն վերադարձնելու փորձերը շարունակվում են արդեն շուրջ 5 տարի` գործնականում 2014թ. հուլիսին նրանց ձերբակալվելու պահից ի վեր: Եվ այդ արշավի նպատակը ցանկացած միջոցներով հայի կյանքը խլած մարդասպանին վերադարձնելն է` նրան հերոսացնելու, փառաբանելու և պարգևների արժանացնելու համար: Եվ դրանով իսկ բավարարելու ամբոխի ստոր բնազդները և բարձրացնելու հանցագործների հովանավոր Իլհամ Ալիևի` վաղուց սնուցում պահանջող հեղինակությունը: Ինչպես նաև ուղերձ հղել ադրբեջանցի պոտենցիալ դիվերսանտներին ու մարդասպաններին առ այն, որ ինչքան ծանր հանցագործություններ էլ նրանք կատարեն, ժամանակի հետ տուն կվերադարձվեն և կպարգևատրվեն:
Քարվաճառի դիվերսանտների կատարած հանցագործությունների մասին շատ է գրվել, և դժվար թե կրկնելու կարիք լինի: Հիշեցնենք միայն նրանց ամենահրեշավոր արարքների մասին. երկու հայի, այդ թվում 17-ամյա պատանի Սմբատ Ցականյանի սպանությունը և մի կնոջ վիրավորելը:
Հենց այդ հանցագործը, որի որդուն մարդասպանների ադրբեջանցի պաշտպաններն այսօր տանում են Եվրոպայով մեկ` փորձելով խղճահարություն առաջացնել, սառնասրտորեն, առանց ձեռքը դողալու ինքնաձիգից կրակահերթ արձակեց երեխայի վրա, որին դիվերսանտներն առևանգել էին, որպեսզի չմոլորվեն լեռնային դժվարանցանելի տարածքում: Իսկ հետո նույնքան սառնասրտորեն, առանց երկար մտածելու, մարմինը ձորը նետել` այնտեղ, որտեղ նրան երբեք չէին գտնի, եթե երկրորդ դիվերսանտն անհերքելի փաստերի ճնշման տակ ցույց չտար տեղը:
Հայկական կողմը կատարված հանցագործությունները փաստող բոլոր ապացույցներն ունի, և Ստեփանակերտում բաց և միջազգային իրավական բոլոր նորմերի պահպանմամբ անցած դատավարության ժամանակ նրանք համոզիչ կերպով ներկայացվել են: Ի թիվս այլ ապացույցների, մարդասպան Դիլհամ Ասկերովի ձեռքով արված տեսակադրեր կան, որոնց վրա երևում է` ինչպես է Սմբատն անտառով գնում իրեն առևանգողների հետ միասին: Դիվերսանտների տեսախցիկում նաև քաղաքացիական և ռազմական օբյեկտների բազմաթիվ կադրեր կան, որոնք ապացուցում են Արցախի տարածք նրանց ապօրինի մուտք գործելու իրական նպատակը: Այս ամենը, հուսով ենք, կներկայացվի Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում, որը, ինչպես Բաքուն է պնդում, քննության է առել Ասկերովի հարազատների հայցը:
Մինչդեռ շատ հետաքրքիր տվյալների կարելի է հանդիպել հենց ադրբեջանական աղբյուրներում` պաշտոնաթող զինվորական Զիյադին Իսմաիլովի ՙՄիայնակ Քելբաջար մի գնա, հայր՚ սրտաճմլիկ վերնագրով գրքում, որի գլխավոր հերոսը հենց Դիլհամ Ասկերովն է: Ի թիվս ամենի, գրքում նկարագրվում են պատերազմի տարիներին այսօրվա դիվերսանտի կատարած ռազմական ՙսխրանքները՚, ինչպես նաև Արցախի Հանրապետության տարածքում իրականացրած առաջին արտագրոհները` արդեն պատերազմն ավարտվելուց հետո: Գիրքն անհերքելիորեն վկայում է մեկ հանգամանքի մասին. բացի 2014թ. կատարած հանցագործություններից, Ասկերովը նաև ռազմական հանցագործ է, ով աչքի է ընկել հայերի, այդ թվում` խաղաղ բնակիչների սպանությամբ` դեռևս 1991-1994թթ.: Դեռ ավելին, Իսմաիլովը հաստատում է, որ իր հերոսն արհեստավարժ զինվորական է, որի Արցախ կատարած արտագրոհների նպատակը ոչ թե ՙհարազատների շիրիմներին այցելելն է՚, ինչպես լկտիաբար ստում են սեիդովները, այլ հենց լրտեսելը և հայկական հանրապետությանն առավելագույն վնաս հասցնելը:
Ահա համապատասխան մեջբերումը: ՙԱռաջին այցը Քելբաջար՚ գլխում հեղինակը հաստատում է, որ Ասկերովը հատուկ պատրաստություն անցած փորձառու հետախույզ է. ՙԴիլհամը 773 արշավային ջոկատի հետախուզական խմբի ղեկավարն էր, որը ռազմական պատրաստություն էր անցնում Բաքվի մոտակայքում գտնվող Գարահեյբաթ ուսումնական կենտրոնում՚: Այնուհետև պատմվածքի հերոսն է վերհիշում իր երբեմնի ՙսխրանքները՚:
ՙՋոկատը Սուլեյմանլի գյուղի տարածքով հասավ անտառում տեղակայված նախկին պիոներական ճամբար: Այնտեղ մինչև երեկո սպասեցինք, հետո Հինթաղլար գյուղ անցանք ու Զիարաթ լեռան ուղղությամբ շարժվեցինք: Հետախուզական խումբն այնքան լուռ էր շարժվում, որ հայկական դիրքերն անցնելիս մեզ անգամ շները չնկատեցին: Ջոկատն ականապատեց Հադրութ տանող ավտոճանապարհը: Վերադարձի ճանապարհին ջոկատը բախվեց հինգհոգանոց հայկական խմբի: Հայ հեծյալների խմբի հետ փոխհրաձգությունը, խումբ, որում մի կին կար, երկար չտևեց, նրանք բոլորը զոհվեցին, մերոնցից երկուսը վիրավորվեց: Մի խոսքով, ռազմագործողությունը հաջող անցավ…՚:
Հետաքրքիր է` քանի՞ նման ՙռազմագործողություններ՚ է Ասկերովն անցկացրել` սպանելով հայերի, այթ թվում կանանց:
Այնուհետև Իսմաիլովն անցնում է Ասկերովի և նրա գործակիցների կողմից Արցախի սահմանն ապօրինի հատելու դեպքերի նկարագրությանը, որոնցից առաջինը տեղի ունեցավ 1998թ.: Այնտեղ նաև խիստ ուշագրավ մի դրվագի մասին է խոսվում:
ՙՀասանք Բոյուրբինա գյուղ, բլուրը բարձրացանք, հեռադիտակով նայում էինք: Գյուղը նույնպես ամբողջովին հրկիզվել ու թալանվել է: Դիլհամը մի քանի նկարներ է արել: Հեռադիտակով նայելիս նա մեղվափեթակներ է տեսնում ու մտածում, որ իրենց գործերը վատ չեն ընթանում, այսինքն` քաղցած չեն մնա: Չլինի թե այնտեղ շատ մարդ, զենք կա, գուցե, չարժե ռիսկի դիմել: Մեղվափեթակներից մի փոքր ցած կապույտ գույնի վագոն-տնակ կար: Հետաքրքիր է` այնտեղ քանի հոգի կա: Դատելով տնակի չափերից` երկուսից ոչ ավել: Նրանք թփուտներում թաքնվեցին ու սկսեցին հետևել վագոն-տնակին:
Տարեց հայը քայլում էր մեղվափեթակների արանքով ու հանկարծ տնակի կողմն ինչ-որ բան գոռաց: Այնտեղից մի պատանի դուրս եկավ` ինչ-որ տարողություն ձեռքին: Ծերունին գրպանից հանեց դանակը, փեթակից մեղրահացը դուրս բերեց ու դրեց ամանի մեջ: Դիլհամը պայուսակից մի բարակ պարան հանեց, երեք մասի բաժանեց և, Գիդայաթին փոխանցելով, ասաց. ՙՁեռքերը կկապես, իսկ ես գնամ տեսնեմ, էլի ինչ-որ մեկը կա, արդյո՞ք զինված են: Եթե ինձ ինչ-որ բան պատահի, գրպանումս Քյուրդյուի (Քյուրդօղլու-ավագ որդին) ծննդականն է և փող: Սեպտեմբերի 1-ին նա առաջին դասարան կգնա, փողը վերցրել եմ, որ նրա համար կոշիկ գնեմ՚: Գիդայաթը պատասխանեց. ՙՉհամարձակվես նման բան ասել: Ի՞նչ կարող են այս հայերը մեզ անել՚:
Դիլհամը սողեսող մոտեցավ տնակին, այդ պահին տնակի տակից դուրս եկավ շունը և վնգստալով շարժվեց Դիլհամի ուղղությամբ: Նրան ուշադրություն չդարձնելով` Դիլհամը ցատկեց տնակի աստիճանների վրա ու ոտքի հարվածով դուռը բացեց: Այնտեղ ոչ ոք չկար: Նա ճարպկորեն շրջվեց և հրացանը հայերի կողմն ուղղեց: Նրանք շփոթվեցին: Վազելով մոտեցավ նաև Գիդայաթը, նրանց ձեռքերը կապեց: Դիլհամը Գիդայաթին ուղարկեց տնակ ուտելիք բերելու և կարգադրեց այնտեղ ոչնչի ձեռք չտալ, իսկ ինքը, անվտանգության նկատառումներից ելնելով` նրանց բերանը փակեց, քանի որ լեռների խուլ լռության մեջ խոսակցություններն արձագանքի պես հեռուներ էին հասնում՚:
Այնուհետև ներկայացվում է երկու հայերի հարցաքննության նկարագրությունը, որի ընթացքում դիվերսանտները փորձում են պարզել, որտեղ են ադրբեջանցի գերիները պահվում: Երիտասարդ գյուղացուն հաջողվում է դիվերսանտներին խաբել ու փախչել, իսկ տարեց մեղվաբույծին Գիդայաթը սպանում է` ստանալով Ասկերովի թույլտվությունը. ՙՎրեժխնդիր եղիր որդուդ համար, թող սիրտդ փոքր-ինչ հանգստանա՚:
Ահա թե ինչով են զբաղվել դիվերսանտները, որոնք այսօր ներկայացվում են որպես ՙհարազատների գերեզմանների կարոտից տանջվող՚ և այդ պատճառով Արցախի սահմանը բազմիցս հատած խեղճ պատանդներ: ՙԱնմեղ պատանդների՚ ինչի՞ն էր պետք տեսանկարահանում անել, նրանց ինչի՞ն էր պետք փաստացի հայ գյուղացիների գերեվարել ու նրանցից տեղեկություններ կորզել: Մի՞թե ՙմոր գերեզմանին այցելելը՚ նման գործողություններ է ենթադրում:
Կրկնեմ` սրանք մեջբերումներ են ադրբեջանցի գրողի գրքից, ում նպատակը Դիլհամ Ասկերովին հերոսացնելն է: Եվ նրա ներկայացրած վկայությունները լիովին բավարար են հասկանալու համար` ինչ է իրականում իրենից ներկայացնում իր գործում հմտացած հետախույզ, լրտես ու մարդասպան Դիլհամ Ասկերովը, որն այդքան սրտառուչ կերպով հոգ է տանում իր որդու մասին, բայց անողոքաբար ու առանց վարանելու սպանում ուրիշի զավակին` այլևս անպետք վկային: Եվ հիմա նա իր տերերի կողմից որպես անմեղ զոհ է ներկայացվում:
Նրա պաշտպանների հայտարարություններում հնչած յուրաքանչյուր բառը, ինչպես յուր ժամանակ Սաֆարովի պաշտպանների պարագայում էր, լկտի սուտ է: Դատապարտյալները բանտում օգտվում են միջազգային կոնվենցիաների շրջանակներում նախատեսվող բոլոր իրավունքներից. նրանց պարբերաբար այցելում են Կարմիր խաչի ներկայացուցիչները, նրանց անհրաժեշտ բուժօգնություն է ցուցաբերվում, նրանք անգամ Skype ծրագրի միջոցով հարազատների հետ շփվելու հնարավորություն ունեն: Իսկ Սմբատ Ցականյանի ծնողները մինչ օրս տանջվում են իրենց տղայի անսփոփ կարոտից, ով ընդամենը 17 տարի ապրեց ու դաժան մարդասպանի և նրա հանցակիցների զոհը դարձավ:
Դատելով մամուլում տեղ գտած հրապարակումներից` հայկական պատվիրակության անդամները փորձեր են ձեռնարկել` կանխելու ադրբեջանական պատվիրակության կողմից տիրաժավորվող սուտն ու սադրանքները: Սակայն այս հարցում պետք է զգոն լինել ոչ միայն ԵԽԽՎ-ում, այլ նաև ՄԻԵԴ-ում, որտեղ Ադրբեջանը հուսահատ ջանքեր է գործադրում իրեն անհրաժեշտ որոշման հասնելու համար:
Արցախի ու Հայաստանի իշխանությունները բազմիցս հայտարարել են Քարվաճառի երկու դիվերսանտներին վերադարձնելու անթույլատրելիության մասին` ընդգծելով, որ խոսքը հանցագործների է վերաբերում, որոնց նկատմամբ կիրառելի չեն միջազգային հումանիտար իրավունքի նորմերը: Իսկ նրանց, ովքեր այս կամ այն ձևով պայքարում են Ասկերովին և Գուլիևին արտահանձնելու համար, խորհուրդ կտանք ծանոթանալ և՜ նշյալ գրքի, և՜ դիվերսանտների տեսախցիկում հայտնաբերված կադրերի, և՜ դատավարության ընթացում նրանց տված ցուցմունքների հետ: Ինչպես նաև Արցախի Նոր Էրքեջ գյուղ գնալ և ուժ գտնել նայելու Սմբատ Ցականյանի ծնողների աչքերին:
www.golosarmenii.am