87-ՐԴ ԹԱՏԵՐԱՇՐՋԱՆՆ ՍԿՍՎԵՑ Ալ. ՄԱՆԱՍՅԱՆԻ ՙԱՐԱ ՊԱ ՍՏԻ ՊԵՆ ԿԻՆԻ՚ ՆԵՐԿԱՅԱՑՄԱՄԲ
Սուսաննա ԲԱԼԱՅԱՆ
Ստեփանակերտի Վահրամ Փափազյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնն իր 87-րդ թատերաշրջանն սկսեց Ալեքսանդր Մանասյանի ՙԱրցախյան սիրո հեքիաթ՚ կամ` ՙԱրա պա ստի պեն կինի՚ պոեմի հիման վրա դրված բեմադրությամբ: Առաջնախաղը տեղի ունեցավ հոկտեմբերի 14-15-ին: Ներկա էին ԱԺ նախագահ Աշոտ Ղուլյանը տիկնոջ հետ, Մշակույթի, երիտասարդության հարցերի և զբոսաշրջության նախարար Լեռնիկ Հովհաննիսյանը, պաշտոնատար այլ անձինք: Ներկա էր նաև պոեմի հեղինակը` փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, քաղաքագետ Ալեքսանդր Մանասյանն ընտանիքի հետ:
Նշենք` հանրության մեծ մասը Ալեքսանդր Մանասյանին ճանաչում է որպես ակտիվ քաղաքական գործիչ, դասախոս: Սակայն քաղաքագետը մեծ սեր ունի հարազատ արցախյան բարբառի հանդեպ, հրաշալի տիրապետում է նրան և ազատ ժամանակ ստեղծագործում է, այն էլ բարբառով, այլ ոչ թե գրական հայերենով: Ավելի փոքր լսարանին նա հայտնի է որպես բանաստեղծությունների, երգերի հեղինակ: Իսկ 2008 թվականին գրած ՙԱրցախյան սիրո հեքիաթ՚ կամ` ՙԱրա պա ստի պեն կինի՚ պոեմը բավականին մեծ լսարան հավաքեց: ՙYoutube՚ տեսահոլովակների կայքէջում տեղադրած այս պոեմը, հեղինակի կատարմամբ, հավաքել է մոտ 65000 դիտումներ: Համաձայնեք, արցախյան բարբառին տիրապետող զանգվածի համար այս թիվը բավականին ազդեցիկ է: Համոզված ենք, որ հենց այս հանգամանքով կարելի է բացատրել այն, որ առաջնախաղի` երկու օրվա համար նախատեսած տոմսերը դեռ մի քանի օր առաջ էին վաճառվել:
Ներկայացնելով բեմադրությունը` թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար և ռեժիսոր Ռուզաննա Խաչատրյանը բացել է Ստեփանակերտի Վահրամ Փափազյանի անվան պետական դրամատիկական թատրոնի հերթական` 87-րդ թատերաշրջանը` այն համարելով խորհրդանշական, քանի որ համոզված է, որ բարբառով ներկայացումները և՜ նոր հանդիսատեսներ կբերի թատրոն, և՜ մեծ հետաքրքրություն կառաջացնի մեր իսկ բարբառի հանդեպ:
Անշուշտ, 10 րոպե հնչող պոեմի բեմադրումը հեշտ գործ չէ, խոստովանում է ներկայացման ռեժիսոր Մարատ Դավթյանը: Ստեղծագործական կազմին օգնության եկան թե՜ հեղինակի այլ ստեղծագործությունները և՜ թե բարբառագետների հավաքած նյութերը, մասնավորապես` բանասիրական գիտությունների թեկնածու, ԱրՊՀ դասախոս Արմեն Սարգսյանի ՙԱրցախի բանահյուսությունը՚ գիրքը: Օգտագործելով հավաքագրած ասացվածքները, մաղթանքները, անեծքները, խաղիկները, երգերը` ռեժիսորը ձգտեց բեմում ստեղծել մեր ժամանակաշրջանում ապրող արցախյան գյուղը ոչ միայն իր դրական, այլև բացասական կողմերով: Ահա թե ինչու
պոեմի հերոսի` ազնիվ ու համեստ, աշխատասեր ու արժանապատիվ, հոգատար ու բոլորին օգնության հասնող Լևոնի հետ միասին բեմում մարմնավորված են վերջին տասնյակ տարիներին հաճախ հանդիպող հարազատ լեզուն գրեթե մոռացած, հայ մարդուն բնորոշ արժանիքներն աղավաղված կերպարներ: Ճիշտ է, նրանք ձգտում են գյուղում ապրող աղջիկների հետ շփվել հայաշունչ ու խորիմաստ բարբառով, և, նրանց հետ զույգեր կազմելով, վերադառնալ արմատներին: Բեմում Լևոնի ծնողները մշտապես իրար հետ կռվում են, ինչպես Հ. Թումանյանի ՙԲարեկենդան՚ հեքիաթում մարդն ու կնիկը: Ռեժիսորն այսպիսի զավեշտական երանգների մեջ է տեսնում արցախյան ամուսնական զույգին: Ներկայացումը` սկզբից մինչև վերջ, հանդիսատեսը հետաքրքրությամբ էր նայում` զուգահեռներ փնտրելով բեմում կատարվող և կյանքում տեղի ունեցող երևույթների, կերպարների միջև` չնկատելով, թե ինչպես ներկայացումն իր բարի ու խորիմաստ ավարտին հասավ: Նոր զույգ ծնվեց` իրար սիրող, իրար հավատարիմ, և այդ սերն ու հավատարմությունը նրանց ուժ կտան նոր կյանք ստեղծելու, նոր մարդ ծնելու: ՙՊապունց տանը կնանեք` հըրսանեք ա, հըրսանեք՚,- կյանքի հավիտենությունը խորհդանշող այս խոսքերով է ավարտվում և՜ պոեմը, և՜ ներկայացումը:
Շնորհավորելով ռեժիսոր Մարատ Դավթյանին, ողջ ստեղծագործական կազմին` Ալեքսանդր Մանասյանը շնորհակալություն հայտնեց հաջողված աշխատանքի համար: ՙԵրևում է,որ հսկայական գործ է կատարված: Երևում է, որ դերասանները մտել են դերի մեջ, ապրում են հերոսների կյանքով: Դա նկատելի է և գովելի: Կարծում եմ` աստիճանաբար դեռ նոր դրվագներ` պոեմի ոգուն համապատասխան, կհայտնվեն ներկայացման մեջ, եթե կա ձգտում` սյուժեն ընդլայնելու, ասելիքը հարստացնելու արցախյան դիպուկ բառ ու բանով: Շատ գոհ էի, բավականին մեծ հաճույք ստացա: Ուրախ եմ, որ երիտասարդ դերասանները զգում են արցախյան բարբառի համն ու հոտը: Շնորհավորում եմ սրտանց և նոր հաջողություններ ցանկանում: Համոզված եմ, եթե այս կարգի մտահղացումներ ծնվեն, նրանք կկարողանան իրականացնել դրանք: Առաջին փորձից հետո նոր գաղափարներ են ծնվում թե՜ սյուժե առաջադրողների կողմից, թե՜ դերասանների մոտ: Եվ ես կարծում եմ, որ այս փորձը մի այդպիսի մեկնակետ է՚:
Իսկ թե ինչպես ծնվեց նման պոեմ գրելու գաղափարը, պարոն Մանասյանը միանգամից անկեղծացավ: ՙԹոռս սիրում է ամառն անցկացնել մեր գյուղում (Ավետարանոցում` խմբ.): Մի անգամ գյուղից վերադառնում է ու զարմանքով ասում. ՙԳյուղում րոպեն մեկ ասում են` արա պա ստի պեն կինի, հըմ…՚: Ու այստեղից ծնվեց բուն գաղափարը, որ դա կարելի է ներկայացնել: Այնպես որ, համահեղինակն իմ աղջկաթոռ Գևորգն է: Անշուշտ, մինչ այդ կային մեր բարբառով գրված բանաստեղծություններ: Մորական տատս` Խանումը, ժողովրդական բանահյուսության նմուշներ նախահեղափոխական շրջանից դեռ գիտեր: Իրենից ինձ հասած մի քառատող հնչեց ներկայացման մեջ: Դա ՙՄթեն ա, մթեն ա, մեր տռանը ճոխտ թութեն ա, էն շան տղեն ըսեցեք, կյա կուրցրածը քթենա՚ տողերն են: Ես դա շարունակել եմ և դարձրել զուգերգ: Ասեմ ձեզ, այնքան թեմաներ է տրամադրում մեր բարբառը, որ կարելի է այդ ուղղությամբ անվերջ աշխատել՚:
Արդյո՞ք նոր սերունդը կրողն է մեր բարբառի հարցին պարոն Մանասյանը մտահոգված, բայց հավատով ասաց. ՙՆոր սերունդը պետք է սիրի բարբառը: Վստահ եմ` նորամուծությունները գալիս-գնում են, բայց խորքը, պատմական հիշողությունը, որ մեր ժայռերի պես նստած է բարբառում, մեծ հարստություններ ունի: Եվ դա պետք է պահպանել: Պոեմը դրա համեստ փորձերից մեկն է՚:
Բեմադրության ռեժիսոր Մարատ Դավթյանի հավաստմամբ` ներկայացման վրա աշխատանքը շարունակական է, կերպարները տեղ ունեն հղկվելու, էլ ավելի մշակվելու: Եվ դրա արդյունքը թատերասեր արցախցիները հնարավորություն կունենան դիտելու հոկտեմբերի 26-ին և 27-ին: