ԼՐԱԳՐՈՂԸ, ՈՎ ՄԻՇՏ ՇՈՇԱՓՈՒՄ է ԵՐԿՐԻ ԶԱՐԿԵՐԱԿԸ

Վահ­րամ Ա­թա­նե­սյա­նը 60 տա­րե­կան է։ Ճա­նաչ­ված լրագ­րող, հրա­պա­րա­կա­խոս, քա­ղա­քա­կան վեր­լու­ծա­բան, շր­ջա­նա­յին (ՙՋրա­բերդ՚) և զին­վո­րա­կան (ՙՄար­տիկ՚)թեր­թե­րի նախ­կին խմ­բա­գիր, գր­քե­րի խմ­բա­գիր, Հա­յաս­տա­նի Գե­րա­գույն խոր­հր­դի պատ­գա­մա­վոր (1990-1995թթ.), Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան 3-րդ, 4-րդ, 5-րդ գու­մա­րում­նե­րի Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի պատ­գա­մա­վոր, ար­տա­քին հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի հանձ­նա­ժո­ղո­վի նա­խա­գահ:

Ներկայացնում ենք մեր հարցազրույցը Վ. Աթանեսյանի հետ:

-Դու` ժա­մա­նա­կի մեջ, և ժա­մա­նա­կը` քո մեջ, ժա­մա­նա­կի քո ըն­կա­լու­մը։
-Նախ` շնոր­հա­կալ եմ հան­րա­պե­տա­կան թեր­թին այս ան­հի­շե­ցում հի­շե­լու հա­մար։ Շոյ­ված եմ։ Շեքս­պի­րի հե­րոսն ա­սում էր` ժա­մա­նակն իր շավ­ղից դուրս է սայ­թա­քել, իսկ ռուս բա­նաս­տեղծն` օրհ­նյալ հա­մա­րում նրան, ով աշ­խարհ է ե­կել ճա­կա­տագ­րա­կան ժա­մի։ Իմ ժա­մա­նա­կը, ե­րե­ւի, գոր­բա­չո­վյան ՙպեր­ստ­րոյ­կա­յինն՚ էր լի­նե­լու։ Ես ինձ տես­նում էի նո­րա­ցող Լի­տե­րա­տուր­նա­յա գա­զե­տա­յի, Նո­վի միր, Դրուժ­բա նա­րո­դով, Ի­նոստ­րան­նա­յա լի­տե­րա­տու­րա հան­դես­նե­րի հա­վա­տա­վոր ըն­թեր­ցող, երբ տպագր­վում էին Սոլ­ժե­նի­ցի­նի ՙԿար­միր ա­նի­վը՚ կամ Ա­նա­տո­լի Ռի­բա­կո­վի ՙ33 թվա­կա­նը եւ մյուս տա­րի­նե­րը՚, թարգ­ման­վում էին Ֆոլկ­նե­րը, Վուլ­ֆը, հա­մաշ­խար­հա­յին գրա­կա­նու­թյան մյուս հս­կա­նե­րը, եւ այդ նշագ­րում­նե­րով ի­րա­կա­նու­թյու­նը գնա­հա­տող մար­դուս առ­ջեւ բաց­վում էր սքան­չե­լի մի հո­րի­զոն։ Այն­պես որ նոր հա­յացք էի ու­զում ձգել հայ­րե­նի գրա­կա­նու­թյան դա­սա­կան­նե­րի գոր­ծին` Տե­րյա­նի, Չա­րեն­ցի, բայց այդ փայ­փա­յած հե­ռան­կա­րի վրա­յով ահ­ռե­լիո­րեն ան­ցավ 88 թվա­կա­նը, եւ ա­մեն ինչ ա­ռար­կա­յա­ցավ. կամ տր­վում ես աս­պի­րան­տու­րա­յի, թեկ­նա­ծուա­կա­նի պաշտ­պա­նու­թյան խոս­տում­նա­լի ա­պա­հո­վու­թյա­նը, կամ կանգ­նում քո ՙխե­լա­գար­ված ամ­բոխ­նե­րի՚ հետ` նույն գծի եւ սկզ­բունք­նե­րի վրա, ո­րոնց ստույ­գու­թյու­նը գործ­նա­կա­նում չն­չին, հու­զա­կա­նո­րեն, մինչ­դեռ, թվում էր պատ­մա­կան է­պո­խա­յի միակ ճշգ­րիտ ձե­ւա­կեր­պում։ Ես երկ­րորդն ընտ­րե­ցի։
Եվ իմ ժա­մա­նա­կը ցա­վա­լիո­րեն կիս­վեց եւ դեռ չի ամ­բող­ջա­նում։
Չի էլ ամ­բող­ջա­նա։
-Որ ո­լոր­տում աշ­խա­տել ես, ստեղ­ծա­գոր­ծել ես, նվիր­վել ես։ Կի­սատ-պռա­տու­թյան զգա­ցում չկա։ Ստե­փա­նա­կեր­տի ման­կա­վար­ժա­կան ինս­տի­տուտն ա­վար­տե­լուց հե­տո աշ­խա­տում էիր քո ծնն­դա­վայ­րում` որ­պես հա­յոց լեզ­վի և գրա­կա­նու­թյան ու­սու­ցիչ։ Այդ տա­րի­նե­րին մա­մու­լում հայ­տն­ված քո հոդ­ված­նե­րը գրա­կան-գրա­կա­նա­գի­տա­կան շր­ջա­նակ­նե­րում թարմ խոսք էին։ Բայց ինչ-որ տեղ կար­ծես թե քո ճա­նա­պարհ­նե­րը մինչև վերջ տեղ չեն հաս­նում։ Գու­ցե ՙմեղ­քը՚ քո՞նն է կամ ժա­մա­նակ­նե­րի՞­նը։
-Աս­ված է` մարս մտադրվում է, աստ­ված` տնօ­րի­նում։ Իմ դեպ­քում տնօ­րի­նո­ղը Մաք­սիմ Հով­հան­նի­սյա­նը ե­ղավ։ Չգի­տեմ` հորս հետ ու­նե­ցած մտեր­մու­թյան շնոր­հի՞վ, թե՞ մա­մու­լում տպագր­ված հոդ­ված­նե­րիս, նա ինձ հրա­վի­րեց ՙԽոր­հր­դա­յին Ղա­րա­բա­ղի՚ սե­փա­կան թղ­թակ­ցի աշ­խա­տան­քի։ Եւ ինձ հա­մար ճա­նա­պարհ հար­թեց, որ դեռ շա­րու­նակ­վում է։ Գլ­խա­վո­րը դա է, մյուս­ներն ա­րա­հետ­ներ են, որ ինձ դար­ձյալ բե­րել-բե­րում են ե­լա­կե­տին։
Ու չէի ա­սի, թե բո­լոր աս­պա­րեզ­նե­րին նույն նվի­րու­մը տվել եմ։ Մա­նա­վանդ` ման­կա­վար­ժու­թյա­նը, որ չեմ սի­րել։
Ու­սու­ցա­նո­ղի հա­վակ­նո­տու­թյունն իմ էու­թյա­նը հա­րիր չէ։ Ես ա­վե­լի շատ սո­վո­րող եմ։
Մեր ժա­մա­նա­կը, ցա­վոք, հա­վակ­նո­տու­թյան է, նույ­նիսկ` ամ­բար­տա­վա­նու­թյան։ Եւ դրա­նից է, ե­րե­ւի, որ ինձ լավ չեմ զգում։

-Դու կար­ծես թե մշ­տա­պես վե­րա­դառ­նում ես այն կե­տին, որ­տե­ղից սկս­վել է քո լրագ­րո­ղա­կան գոր­ծու­նեու­թյու­նը, ո­րի 30 տա­րին լրա­ցել է վեր­ջերս։ Ֆեյս­բու­քյան քո է­ջի գրա­ռում­նե­րում անդ­րա­դառ­նում ես քո սկզ­բին, երբ աշ­խա­տան­քի ըն­դուն­վե­ցիր ՙԽոր­հր­դա­յին Ղա­րա­բաղ՚ թեր­թում` որ­պես թղ­թա­կից։ Քո ... ա­նընդ­հատ վե­րա­դարձ­նե­րի մեջ կա հե­տաքր­քիր փաստ. դու միշտ հայ­տն­վում ես այն­տեղ, որ­տեղ քո կա­րի­քը խիստ զգաց­վում է. այս դեպ­քե­րում լրագ­րո­ղա­կան մի­ջա­վայ­րը կա­րիք էր զգում թարմ մտա­ծո­ղու­թյան, թարմ խոս­քի. իսկ քո խոս­քը կշիռ ու­նի։
-Որ­քա­նով իմ խոս­քը կշիռ ու­նի` ըն­թեր­ցո­ղի ի­մա­նա­լիքն է։ Ես իմ խոս­քը սի­րում եմ։ Եւ ա­մեն տո­ղի հան­դեպ վե­րա­բեր­մունքս նույն գուր­գու­րոտն է, ինչ­պես` երբ դեռ նոր էի սկ­սում։ Հի­մա կար­ծես այդ ջեր­մու­թյու­նը պա­կա­սել է կամ չկա։
Հի­մա գրում են` ինչ պահն է թե­լադ­րում։ Տպա­գիր մա­մու­լի հա­մար դժ­վար ժա­մա­նակ­ներ են։ Մեղ­քը, գու­ցե թե, նաեւ իմ սերն­դինն է, որ ե­սա­սեր գտն­վեց, նո­րեր չփնտ­րեց, չփո­խան­ցեց այն, ինչ ստա­ցել էր ա­վագ­նե­րից։ Խզ­ման, Տե­րյա­նի ա­սած` ՙկրի­զի­սի՚ ժա­մա­նակ­ներ են։ Մի կող­մում տրա­ֆա­րե­տա­յին հայ­րե­նա­սի­րու­թյունն է, մյու­սում` մո­դեռ­նիզ­մը` ֆեյս­բու­քյան բա­ցե­րա­խու­թյամբ։
Չգի­տեմ, գու­ցե պահ­պա­նո­ղա­կան եմ, ու­շա­ցած։ Բայց ե­թե մարդ բա­ռի վրա չի դո­ղում, վրի­պած է։ Քո գոր­ծը պի­տի փայ­փա­յես` ինչ­պես ե­րե­խա­յիդ եւ նրա վրա դո­ղաս։ Այդ­ժամ նա գե­ղե­ցիկ կլի­նի, ամ­բող­ջա­կան։ Ինչ­պես որ ա­նընդ­մեջ վե­րա­դառ­նում ես ման­կու­թյանդ, ու­զում ես քո զա­վա­կի մեջ տես­նել քեզ` ա­հա դրա­նից է, ե­րե­ւի, քո ա­սած… իմ ան­վերջ վե­րա­դար­ձը։ Ստույգ չեմ կա­րող ձե­ւա­կեր­պել։
-Քո գրա­կան ա­ռա­ջին փոր­ձե­րի և հրա­տա­րա­կած ա­ռա­ջին գոր­ծի` ՙԵրկ­րի ժա­մա­նա­կը՚ վե­պի միջև գրե­թե դար է ձգ­վում։ Դու սպա­սում էիր քո ժա­մա­նա­կի՞ն։
-Դու ա­սա­ցիր` վե՞պ։ Ես այդ­քան հա­վակ­նոտ չեմ, որ ինձ վի­պա­սան հա­մա­րեմ։
-Ե՜ս չեմ ա­սում։ Լևոն Խե­չո­յանն ան­վա­նել է` Էս­սե-վա­վե­րագ­րու­թյուն-վեպ…
-Լե­ւոն Խե­չո­յա­նի հետ ծա­նո­թու­թյանս հա­մար պար­տա­կան եմ Կիմ Գաբ­րիե­լյա­նին։ Իմ գոր­ծի մա­սին, ա­յո, նրա­նից այդ բնու­թագ­րումն ար­վել է, բայց ես այն­քան թե­րուս չեմ, որ չհաս­կա­նամ? Լե­ւոնն Ար­ցա­խի խոսքն է գնա­հա­տել, ե­րե­ւույ­թը, ո­րով­հե­տեւ կու­զե­նար ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան կա­յա­ցա­ծու­թյա­նը զու­գա­հեռ, գու­ցե՞ դրա­նից ա­ռաջ ու մի փոքր էլ՝ վեր, գրա­կան-ի­մա­ցա­բա­նա­կան ինք­նու­թյուն հայտ­նա­գոր­ծեր այս­տեղ? որ­պես ազ­գա­յին վե­րագտ­նու­մի նշագ­րում։ Չգի­տեմ, ես նրան այդ­պես եմ հաս­կա­ցել, իսկ գե­ղար­վես­տա­կան վե­պը գրա­կան ճար­տա­րա­պե­տու­թյան ի­մա­ցու­թյուն է պա­հան­ջում։ Դա բարդ կոն­ստ­րուկ­ցիա է։ Ի­մը քրո­նի­կոն է, ժա­մա­նա­կագ­րու­թյուն, որ­տեղ գե­ղար­վես­տա­կան կտոր­ներ ե­թե կան էլ, ա­պա` միայն որ­պես բուն ա­սե­լի­քի աբ­ստ­րա­հում, երբ ի­րա­կան ճշ­մար­տու­թյան դեմ ան­զոր եմ ե­ղել։ Դա իմ ժա­մա­նա­կը չէ։ Այդ հյուս­ված­քի է­պո­խան սին­թե­տիկ է։ Այն­տեղ եւ Ստա­լին կա, եւ Գոր­բա­չով ու Լե­ւոն Տեր-Պետ­րո­սյան։ Փոր­ձել եմ երկ­րի ըն­թաց­քը տես­նել այդ ա­ռաջ­նորդ­նե­րի եւ ի­րա­կա­նու­թյան մեջ նրանց ՙա­ռա­քյալ­նե­րի՚ վար­քով։ Եւ ե­թե կա­րո­ղա­ցել եմ ինձ էլ ինչ-որ բա­նի կոչ­ված հաս­կա­նալ ու ներ­կա­յաց­նել, ե­թե ըն­թեր­ցողն այն­տեղ ճա­նա­չում է ինչ-որ հա­վա­քա­կա­նու­թյուն, ու­րեմն ստաց­ված աշ­խա­տանք է։
-Ինչ­պե՞ս ես հաղ­թա­հա­րում դժ­վա­րու­թյուն­նե­րը, երբ հայ­տն­վում ես դրանց մեջ։
-Իսկ ոչ դժ­վա­րու­թյուն լի­նու՞մ է։ Կյան­քը գե­ղե­ցիկ տա­ռա­պանք է։ Լի­նում է այն, ինչ լի­նե­լու է։ Պի­տի կա­րո­ղա­նաս հաշտ լի­նել։ Ես վա­ղուց չեմ զար­մա­նում, չեմ զայ­րա­նում, չեմ հիաս­թափ­վում, չեմ հու­սա­վառ­վում։ Եւ փր­կու­թյուն եմ հա­մա­րում գի­րը, խոս­քը։ Փր­կու­թյուն՝ այս ա­պե­րա­սան ազ­գայ­նա­կա­նու­թյու­նից, ան­ճա­շա­կու­թյու­նից, անկ­րթ­վա­ծու­թյու­նից, ինք­նա­մե­ծա­րում­նե­րից եւ զա­ռան­ցա­կան ֆու­տու­րիզ­մից։
-Կա՞ ինչ-որ բան, որ կի­սատ ես թո­ղել քո գրա­կան-հա­սա­րա­կա­կան գոր­ծու­նեու­թյան ճա­նա­պար­հին, ո­րին այ­սօր ափ­սո­սան­քով ես վե­րա­բեր­վում։
-Ոչ։ Ես ա­պա­գա­յի հա­վա­տա­վորն եմ եւ ան­ցյա­լը չեմ փայ­փա­յում, թեեւ այն­տեղ շատ գե­ղե­ցիկ, սի­րե­լի բա­ներ կան։ Ան­ցյալն` ան­ցյա­լին։ Դա իմ սկզ­բունքն է, ան­հի­շա­չա­րու­թյան աղ­բյու­րը, որ մղում է նո­րի։
-Վահ­րամ Ա­թա­նե­սյանն այ­սօր զբաղ­վում է ին­տեն­սիվ լրագ­րու­թյամբ։
-Ոչ միայն։ Մտա­դիր եմ իս­կա­կան, կա­ռու­ցիկ, ամ­բող­ջա­կան վեպ գրել, նույ­նիսկ վեր­նա­գիրն եմ ընտ­րել` ՙ93 թվա­կա­նը՚։ Մի քա­նի էջ սե­ւագ­րել եմ։ Տես­նենք։
-Շնոր­հա­վո­րենք քո հո­բե­լյա­նը, ցան­կա­նանք հա­ջո­ղու­թյուն քո ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ըն­թաց­քին։