ՉԻ Ե­ՂԵԼ ԳԻ­ՇԵՐ, ՈՐ ՉԻ ԼՈՒ­ՍԱ­ՑԵԼ…

 Ռե­ժի­սոր Ջի­վան Ա­վե­տի­սյա­նը ծն­վել է Գյում­րիում: Նա 88-ի երկ­րա­շար­ժի և Ար­ցա­խյան պա­տե­րազ­մի մոր­մոքն իր մեջ կրողն է: Նկա­րա­հա­նել է մի շարք կար­ճա­մետ­րաժ ֆիլ­մեր, լիա­մետ­րաժ ե­րեք ֆիլմ` ՙԹևա­նիկ՚, ՙՎեր­ջին բնա­կի­չը՚, ՙԴրախ­տի դար­պա­սը՚, այժմ էլ ըն­թա­նում է նոր ՙՎե­րածն­վա­ծը՚ ֆիլ­մի նկա­րա­հան­ման աշ­խա­տանք­նե­րը: Իր ֆիլ­մե­րի հա­մար ար­ժա­նա­ցել է բազ­մա­թիվ մր­ցա­նակ­նե­րի:

Ինձ հա­մար շատ հու­զա­կան, շատ հե­տաքր­քիր պահ է, որ փաս­տա­ցի հի­մա հար­ցազ­րույց եմ տա­լիս մի մար­դու, ով, լի­նե­լով իմ հարևա­նը, եր­կար տա­րի­ներ կողք-կող­քի ապ­րել ենք, շատ դժ­վա­րու­թյուն­ներ ենք կրել միա­սին: Եվ շատ ու­րախ եմ, որ այ­սօր ա­զատ և ան­կախ Ար­ցա­խում կա­րող ենք նս­տել ու խո­սել ան­ցյա­լից, ա­պա­գա­յից և, առ­հա­սա­րակ, տար­բեր դիպ­ված­նե­րից: Սա ինձ հա­մար իս­կա­պես մի գե­ղե­ցիկ զգա­ցո­ղու­թյուն է: Շնոր­հա­կալ եմ հնա­րա­վո­րու­թյան հա­մար:
Հի­շո­ղու­թյուն­ներ կան, ո­րոնք շատ ա­վե­լի խորն են միշտ մնում մար­դու մեջ: Դրանք քեզ հետ գա­լիս են մինչև վերջ: Դրանք այն հի­շո­ղու­թյուն­ներ են, ո­րոնք այլևս չես կա­րող պար­զա­պես հի­շո­ղու­թյուն­ներ ա­սել, դրանք սկ­սում են քո կյան­քի ան­բա­ժա­նե­լի մա­սը կազ­մել, ո­րով­հետև նրանց ազ­դե­ցու­թյունն ա­մեն հնա­րա­վոր հա­ջորդ օր­վա հետ մե­ծա­նում է: Դու որ­քան էլ որ ապ­րում ես շատ ա­վե­լի ան­կաշ­կանդ կյան­քով, իսկ ես հի­մա կա­րող եմ ինձ թույլ տալ ա­սե­լու, որ շատ ա­վե­լի ան­կաշ­կանդ կյան­քով եմ ապ­րում, ա­զատ եմ ու մասն եմ հայ ժո­ղովր­դի պատ­մու­թյան վեր­ջին շր­ջա­նի, և կա­րող եմ իմ այդ փոք­րիկ հա­ջո­ղու­թյան մա­սին խո­սել իմ ար­վես­տով: Ինձ եր­ջա­նիկ մարդ եմ հա­մա­րում, որ կա­տա­րում եմ իմ սի­րած աշ­խա­տան­քը: Աշ­խարհն այն­քան քաո­սա­յին է հի­մա դար­ձել: Մար­դիկ ապ­րում են ֆեյք կյան­քով, այ­սինքն` ե­թե մար­դը պա­հանջ ու­նի դի­մա­ցի­նին վի­րա­վո­րե­լու, ա­պա ես նրան կո­րու­սյալ հո­գի եմ ան­վա­նում: Ես եր­ջա­նիկ եմ, որ ստեղ­ծա­գոր­ծում եմ, և իմ ա­սե­լի­քը փոր­ձում եմ ա­սել ֆիլ­մե­րի մի­ջո­ցով: Ֆիլմն իմ ար­տա­հայտ­չա­մի­ջոցն է: Սի­րում ու հպար­տա­նում եմ նրա­նով, ինչ ու­նեմ: Պա­տե­րազ­մի չեմ մաս­նակ­ցել, բայց ես նրա լուռ վկան եմ ե­ղել: Տե­սել եմ շատ ան­քուն գի­շեր­ներ կամ մո­մի լույ­սի տակ լու­սա­ցող գի­շեր­ներ: 88-ից այս կողմ իմ հի­շո­ղու­թյան մեջ մնա­ցել է պա­տե­րազ­մը, դրա­նից ա­վե­լի վաղ երկ­րա­շար­ժը: Այդ ժա­մա­նակ ես շատ փոքր էի, ես ա­վե­լի ուշ եմ սկ­սել խո­րու­թյամբ հաս­կա­նալ կա­տար­վա­ծը: Երկ­րա­շար­ժը հետ­հա­յաց ապ­րե­ցի, իսկ պա­տե­րազ­մը գի­տա­կից էի` պա­տա­նի. 91-ին տա­սը տա­րե­կան էի: Ինձ միշտ հարց­նում են` քո ման­կու­թյու­նից նկար կա՞: Ես ա­սում եմ` ոչ, ո­րով­հետև ես ման­կու­թյուն չեմ ու­նե­ցել: Հի­շում եմ` երբ երկ­րա­շար­ժից ժա­մեր անց եղ­բայրս` Մհերն ինձ գտավ, հե­տո քրոջս` Նա­ռա­յին, և ինչ-որ մեկն ա­սաց, որ ձեր հայ­րը ձեզ է փնտ­րում: Ա­ղոտ հի­շում եմ փլա­տակ­նե­րը, քաո­սա­յին այդ վի­ճա­կը: Հե­տո ե­րե­կո­յան մեզ մոտ բե­րե­ցին վի­րա­կա­պե­րով մի կնոջ` մայրս էր: Երկ­րա­շար­ժից ա­միս­ներ անց տե­ղա­փոխ­վե­ցինք Ար­ցախ: Մեր սե­րուն­դը շատ ա­րագ է մե­ծա­ցել: Այդ հի­շո­ղու­թյուն­նե­րը ընդ­միշտ քեզ ու­ղեկ­ցում են: Այս­տեղ կարևո­րը հս­տակ և ա­զատ նա­յելն է այդ ա­մեն ին­չին, չկաշ­կանդ­վե­լը, ար­տա­հայտ­վե­լը, իմ պա­րա­գա­յում` ֆիլ­մե­րի մի­ջո­ցով: Կա մի ֆիլմ, ո­րը դեռ մշա­կում եմ, այն կոչ­վում է` ՙԵր­կու տոմս դե­պի Ա­րի­զո­նա՚: Մի­գու­ցեև այդ հու­շե­րը այդ ֆիլ­մում ինչ-որ ձևի կընդգրկվեն:
Աշ­խար­հի ա­վե­լի քան 40 երկ­րում եմ ե­ղել, տար­բեր մշա­կույթ­ներ ու սո­վո­րույթ­ներ, տար­բեր ազ­գե­րի ու կրոն­նե­րի մարդ­կանց հետ եմ շփ­վել, գոր­ծակ­ցել, ու ես հաս­կա­ցել եմ, որ այս ա­մե­նի հոր­ձա­նու­տում որ­քան ազ­նիվ ու ճիշտ էինք մենք մեր պայ­քա­րի ժա­մա­նակ: ՙՎեր­ջին բնա­կի­չը՚ ֆիլ­մում մի այս­պի­սի ար­տա­հայ­տու­թյուն կա` դրախ­տա­վայրն այն­տեղ է, որ­տեղ դու ծն­վել ես: Մեր եր­կիրն իս­կա­պես դրախտ է, դի­ցուկ` եր­կր­ներ կան, որ խմե­լու ջուր էլ չկա, իսկ այս­տեղ մար­դիկ ավ­տո­մե­քե­նա­ներն են խմե­լու ջրով լվա­նում: Եր­կր­ներ կան, ո­րոնք օ­դի աղ­տոտ­վա­ծու­թյու­նից մար­դիկ ա­հա­վոր հի­վան­դու­թյուն­ներ են ձեռք բե­րում: Մենք եր­ջա­նիկ ենք, որ այս երկ­րում ենք ծն­վել: Իմ ֆիլ­մե­րում ար­տա­հայ­տում եմ իմ հո­գու ա­մե­նա­խորն ա­սե­լիք­նե­րը, և դա ինձ ա­զատ է ար­ձա­կում: Հի­շո­ղու­թյուն­նե­րը քեզ չեն թող­նում, որ դու ծու­լա­նաս, հան­ձն­վես: Կա հա­վերժ պայ­քար, և այդ պայ­քա­րը կա­վարտ­վի, երբ դու ուղ­ղա­կի հոգ­նես: Ա­մեն ինչ ծրագ­րա­ված այս Google-ի աշ­խար­հում ա­մե­նա­հե­տաքր­քիրն, իմ կար­ծի­քով, մարդն է, ա­վե­լի ճիշտ` մարդն ընտ­րու­թյան մեջ: Երբ մենք մեր հար­մա­րա­վե­տու­թյան մեջ ենք ընտ­րու­թյուն կա­տա­րում, դա ընտ­րու­թյուն է հա­նուն գո­յատևման: Ես հի­շում եմ, երբ ուղ­ղա­թի­ռը եր­կինք էր բարձ­րա­նում Ստե­փա­նա­կեր­տի մար­զա­դաշ­տում, այն­տեղ փախս­տա­կան­ներ կա­յին, և հայ­րը պի­տի ո­րո­շեր, թե ե­րե­խա­նե­րից որ մե­կին պի­տի փր­կի, ո­րին` վտան­գի մեջ պա­հի, քա­նի որ ուղ­ղա­թի­ռում տեղ չկար: Մար­դը ծայ­րա­հեղ և ճա­կա­տագ­րա­կան ո­րոշ­ման մեջ: Այս­պի­սի բա­նե­րը կյան­քում ող­բեր­գու­թյուն են, ֆիլ­մում` ար­վեստ: Իմ հե­րոս­նե­րից բո­լորն էլ ընտ­րու­թյուն են կա­տա­րում: Որևէ մե­կը չգի­տի ինքն ինչ­պես կվար­վի օր­հա­սա­կան ժա­մին: Դու պայ­քա­րե­լու, ապ­րե­լու, ա­րա­րե­լու ժա­մա­նակ ու­նես, պետք է չծու­լա­նաս: Մար­դը չպի­տի մո­ռա­նա, թե ինքն ինչ խմո­րից է: Այ­լա­պես նա պարտ­ված է: Նա ա­նո­րոշ կեր­պար է դառ­նում, նրա ոտ­քե­րը ե­րե­րուն են։ Ես միշտ մտա­ծում եմ՝ ի վեր­ջո մեր ար­մատ­նե­րը մեզ ո՞ւր են տա­նում։ Հաս­կա­նում եմ, որ դրանք մեզ դե­պի Ա­րա­րատն են տա­նում։ Ե­թե մի հայ սա չի կարևո­րում, ու­րեմն նա մո­ռա­ցել է, թե ինքն ինչ խմո­րից է։ Ե­թե հի­շում ես քո ման­կու­թյան տան ճա­նա­պար­հը, ու­րեմն դու չես մո­ռա­ցել՝ ով ես դու։ Իմ նոր ՙՎե­րածն­վա­ծը՚ ֆիլ­մում գլ­խա­վոր հե­րոս­նե­րից մե­կը ո­րո­շում է կա­յաց­նում լքել, թող­նել ու հե­ռա­նալ իր ծնն­դա­վայ­րից։ Մե­կը նրան հարց­նում է՝ ին­չո՞ւ ես հե­ռա­նում, նա պա­տաս­խա­նում է՝ սկ­սել եմ մո­ռա­նալ իմ տան ճա­նա­պար­հը։ Կարևոր չէ` դու որ­տեղ ես ապ­րում՝ մի­գու­ցե Նյու Յոր­քում, մի­գու­ցե Լոն­դո­նում, ան­կախ նրա­նից, թե քո գր­պա­նում որ­քան գու­մար ու­նես, ինչ­քա­նով ես հար­գի քո շր­ջա­պա­տում, չպետք է մո­ռա­նաս քո տան ճա­նա­պար­հը, այ­լա­պես դու կորս­ված ես, ուղ­ղու­թյուն չու­նե­ցող մարդ։ Դու գի­տես որ­տե­ղից ես ե­կել, և որն է քո վեր­ջին հան­գր­վա­նը։ Հի­շո­ղու­թյուն­նե­րիդ հետ պետք է հաշտ ապ­րես և, ի վեր­ջո, դրանք վե­րա­ծես մա­տե­րիա­յի։ Պա­տե­րազ­մից հե­տո կյան­քը մտավ բաց փուլ, այդ շր­ջա­նը ես այդ­պես եմ ան­վա­նում։ Լավ հի­շում եմ, որ այդ ժա­մա­նա­կաըն­թաց­քում շատ դժ­վա­րու­թյուն­նե­րի բախ­վե­ցինք, հի­շում եմ, որ նույ­նիսկ եր­կա­րա­ճիտ կո­շիկ չու­նեի՝ ձմե­ռը հագ­նե­լու հա­մար։ Չեմ կաշ­կանդ­վում դրա մա­սին պատ­մե­լով։ Այդ հի­շո­ղու­թյուն­նե­րը փոր­ձում եմ հնա­րա­վո­րինս կա­ռա­վա­րել։

Ե­րա­նի ես չլի­նեմ, բայց իմ ֆիլ­մե­րը լի­նեն։ Ա­մե­նաեր­կա­րա­կյա­ցը և հա­վեր­ժի ճամ­փոր­դը ար­վես­տի գոր­ծերն են։ Հնա­րա­վոր է նույ­նիսկ ստեղ­ծես մի ֆիլմ, ո­րը հա­րյուր տա­րի էլ չհաս­կա­նան, բայց նա ապ­րի, հե­տո միայն այն սկ­սի ճախ­րել։ Ար­վես­տում կարևոր մի բան կա և, ընդ­հան­րա­պես, ցան­կա­ցած գոր­ծում՝ պետք է նա­խանձ չլի­նես։ Ար­վես­տը նա­խան­ձին չի ըն­դու­նում։ Ա­մեն ա­ռա­վոտ ես սպա­նում եմ իմ մեջ ապ­րող նա­խան­ձին, ծույ­լին. այդ­պես ես կա­րո­ղա­ցել եմ ճա­նա­պարհ հար­թել։ Ա­մեն ա­ռա­վոտ հա­նիր քո մեջ ե­ղած նե­գա­տի­վը ու ա­ռա­ջա­ցիր։ Չպետք է ա­սես՝ նա եր­ջա­նիկ է՝ դրա հա­մար հա­ջո­ղում է։ Ինքդ եր­ջա­նիկ ե­ղիր ու հա­ջո­ղիր։ Սո­վո­րիր ապ­րել։ Ա­ռողջ ու գոր­ծու­նյա մար­դը չի բո­ղո­քում։ Խո­չըն­դոտ­ներ շատ կան, խան­գա­րող­ներ` նույն­պես, բայց կրկ­նա­կի շատ կլի­նեն քեզ քա­ջա­լե­րող­նե­րը։ Ո՞ւմ են քա­ջա­լե­րում. նրան, ով քայ­լեր է ձեռ­նար­կում։
Ես ներշ­նչ­վում եմ իմ ըն­տա­նի­քից, իմ տնից, Խաչ­մաչ գյու­ղի իմ պա­պա­կան տան պատշ­գամ­բից դե­պի ան­վերջ հո­րի­զո­նին նա­յե­լուց, Ստե­փա­նա­կեր­տի փո­ղոց­նե­րով քայ­լե­լիս։
Ֆիլմ ստեղ­ծե­լը պայ­քար է։ Տաս­նյակ կի­նո­շու­կա­նե­րում ֆիլմն ա­ռաջ տա­նելն է պայ­քար, մարդ­կանց քո գա­ղա­փա­րի շուրջ հա­վա­քե­լը, տար­բեր մարդ­կանց ու ֆոն­դե­րի ներգ­րա­վե­լը, բա­ցատ­րե­լը։ Ա­ռան­ձին մար­դիկ ևս ֆի­նան­սա­պես ա­ջակ­ցում են։ Մեր բյու­ջե­ներն, ի­հար­կե, փոքր են, բայց ՀՀ և ԱՀ կա­ռա­վա­րու­թյուն­ներն տրա­մադ­րում են բո­լոր հնա­րա­վոր մի­ջոց­նե­րը, են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րը։
Եր­բեք չպետք է վհատ­վել։ Չի ե­ղել գի­շեր, ո­րը չի լու­սա­ցել։ Խա­վա­րից հե­տո միշտ էլ լույս կա։ Ես ու­րախ եմ իմ ստա­ցած ա­մեն մի մր­ցա­նա­կի հա­մար։ Հպար­տա­նում եմ ա­մեն մե­կով։ Մր­ցա­նա­կը ևս կարևոր է, որ մարդ քա­ջա­լեր­վի, ոգևոր­վի։ Միևնույն ժա­մա­նակ չպետք է նա­յես, թե որ­քան հա­ճախ կամ սա­կա­վա­թիվ ես մր­ցա­նակ­ներ ստա­նում։ Դու պար­զա­պես պետք է քո ա­նե­լիքն ա­նես։ Կարևո­րը քո ա­րա­ծի ար­դյունքն է, մնա­ցա­ծը ա­ծան­ցյալ է, ժա­մա­նա­կավ­րեպ։ Ար­վես­տը պետք է լույս սփ­ռի, ապ­րե­լու ցան­կու­թյուն տա։