ՄԱՔՍԻՄ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ. ԽՈՍՔԸ ՄՆԱՑ ԺԱՄԱՆԱԿԻ ՄԵՋ
Նվարդ ՍՈՂՈՄՈՆՅԱՆ
Մեկ տարի առաջ, 2020-ի հունիսի 3-ին կյանքի 87-րդ տարում մահկանացուն կնքեց գրող, հրապարակախոս, քաղաքական-հասարակական գործիչ, Արցախյան Շարժման նվիրյալ Մաքսիմ Հովհաննիսյանը: Դժվար է հավատալ, որ մեզ հետ չէ գրողը, նա, ում համար Շարժումն սկսվել էր 1988-ից դեռ շատ առաջ: Մաքսիմ Հովհաննիսյանն այն մտավորականներից էր, ովքեր պայքարում էին հանուն Մայր Հայաստանի հետ վերամիավորվելու: Գրողը` Արցախի նորագույն պատմության մեջ հայտնի ՙ13-ի նամակ՚-ի ստորագրողներից ու համահեղինակներից էր, երբ սկսվեց ազգային զարթոնքը, նա այն գրողներից էր, ովքեր իրենց գործունեությամբ, իրենց խոսքով, գրչով նվիրվել էին ազատության ու անկախության համար պայքարին:
Հունիսի 18-ին, Ստեփանակերտում, գրողի տանը հավաքվել էին բարեկամներ, հարազատներ, մտավորականներ, գրչակից ընկերներ, մշակույթի աշխատողներ` մասնակցելու նրա ՙԵրկեր՚ (6-րդ հատոր) գրքի շնորհանդեսին: Հատորում ամփոփված են ՙՉաստվածների խնջույքի՚ չորս պրակները, արձակ էջեր, հրապարակախոսական հոդվածներ՝ ՙՄտքեր և նկատառումներ՚ խորագրի ներքո և հեղինակի՝ տարբեր լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցները։ ԱրՊՀ դասախոս, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Սոկրատ Խանյանը մասնավորապես նշեց, որ Մաքսիմ Հովհաննիսյանը ֆիզիկապես չկա, բայց գիրը մնացել է մշտապես հիշատակող։ Նա մեր ազգային այն մշակույթի ներկայացուցիչներից է, ումով կարող է հպարտանալ հայ ժողովուրդը, քանի որ նա հայ մշակույթի մեջ թողել է իր ձեռագիրը։ Առանց վարանելու կարող ենք ասել. այն, ինչ Հրանտ Մաթևոսյանը կատարեց հայ գրականության երևանյան հատվածում, Արցախում նույնն արեց Հովհաննիսյանը։ Շոշափած թեմաները, գեղարվեստական խոսքի առանձնահատկությունները՝ նրա ժառանգությունը բարձրացրել են համահայկական մշակույթի մակարդակին. ՙԿցանկանայի ընդգծել հետևյալ գործոնը,-ասաց Ս. Խանյանը։ -Յուրաքանչյուր մարդ գործից բացի թողնում է ընտանիքի ծիածանը, որն այս դեպքում աղջիկներն են՝ Գոհարը և Լիլիթը։ Գրողի աղջիկ լինելը դժվար է, միաժամանակ՝ պատվաբեր՚։
ՙՄաքսիմ Հովհաննիսյանի երկրային կյանքին հրաժեշտ տալուց հետո այնքան փոփոխություններ են տեղի ունեցել մեր կյանքում, որ դժվար է գտնել գլխավորն ու առանցքայինը, որով կարող ենք բնութագրել մեր առօրյան նրա բացակայությամբ։ -Ասաց ԱՀ ԱԺ նախկին նախագահ Աշոտ Ղուլյանը։ -Տարիքներս առնելով մենք էլ հասկանում ենք, որ մեծերը հեռանալուց ինչ-որ մի բան հետը տանում են. Մաքսիմ Հովհաննիսյանը հեռացավ, և նրա հեռանալուց հետո, կարծես, մեր կյանքում սկսեց ավելի շատ երևալ խաղաղության, համերաշխության, միասնության պակասը, և վերջապես մենք բախվեցինք այս ազգային աղետին՝ 44-օրյա պատերազմին, և սկսում ենք վերհիշել, թե մեծերը ինչ են ասել, ինչ են թողել, և ավելի լավ առիթ, քան նրա ՙԵրկերի՚ 6-րդ հատորի հրատարակությունը, չէր կարելի մտածել, և ես ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել նրանց, ովքեր հավաքել, դասավորել, պատրաստել, հրատարակել են, և բավարարություն զգացի հիշելով, որ երբ տարիներ առաջ գիրք տպագրելը այնքան էլ հեշտ չէր, մի առիթով մենք հանդիպեցինք և օգնեցինք նրան հրատարակել ՙՉաստվածների խնջույքի՚ առաջին պրակը։ Այն ամենը, ինչը մենք ապրել ենք, ինչն ամեն օր տեսել ենք, զգացել ենք, այդ ամենը գրողը խտացրած ձևով հավաքել է, և նրա մեջ կարելի է տեսնել մեր բոլորի մանկությունը, պատանեկությունը, դժվարին կյանքը, մեր ծնողների՝ ավագ սերնդի անցած դժվարին ճանապարհը։ Այն, ինչը Մաքսիմ Հովհաննիսյանը գրել է, ավելացնելով արցախյան համն ու հոտը, կոլորիտը, այդ ժառանգությունը օգնել և օգնելու է շարունակել մեր կյանքը՝ ներկայիս ավելի դժվար պայմաններում, և ես ուզում եմ, որ նրա մասին խոսենք որպես մեկը, որ մեզ հետ է, և շնորհակալություն հայտնենք ճակատագրին, որ մենք նրա ժամանակակիցն ենք՚։
ՙՄաքսիմ Հովհաննիսյանի հետ ես աշխատել եմ, ինձ համար նա կյանքի դպրոց է, իսկ եթե փորձենք խոսել նրա թողած ժառանգության մասին, կցանկանայի մեջբերել Հրանտ Մաթևոսյանի՝ անվանի գրողի մասին ասված արտահայտությունը՝ ՙբանի գեներալը՚: -Ասաց ԱՀ ԿԳՄՍ նախարար Լուսինե Ղարախանյանը։ -Մենք պետք է աշակերտության, ուսանողության շրջանում կազմակերպենք ընթերցումներ, քանի որ Հովհաննիսյան գրողը մեր օրերում արդիական ու պահանջված է, և այն հոգեբանական նրբերանգները, վավերագրականությունը, բազմաշերտությունը, որ կա, ազնվացնում է։ Պատիվ է, որ թեկուզ փոքր ժամանակահատված շփվել եմ նրա հետ, ինչ որ- բան իմն եմ դարձրել, և հպարտ եմ, որ հայ արձակում կա նման մեծություն։ Կարդանք նրան և ազնվանանք՚։
ԱՀ պետնախարար Արտակ Բեգլարյանը նշեց, որ ընթերցել է, բայց ամբողջությամբ ծանոթ չէ գրողի ժառանգությանը, որ առիթ չի եղել նրա հետ շփվելու, սովորելու, բայց համոզված է, որ ստեղծագործությունները կարդալով երիտասարդ սերունդը կարող է հաղորդակից լինել Մաքսիմ Հովհաննիսյանի փիլիսոփայությանը, աշխարհայացքին։
Գրող, հրապարակախոս Վարդգես Բաղրյանն իր ելույթում մասնավորապես նշեց, որ Մաքսիմ Հովհաննիսյանը գրող լինելուց զատ՝ Արցախի ժուռնալիստիկայի ՙկնքահայրն է՚։ Խստապահանջ էր, և՜ իր, և՜ ուրիշների խոսքի նկատմամբ, և եթե այսօր մենք լրագրողական դաշտում ինչ-որ բան ենք թողել և թողնում ենք, պարտական ենք անվանի գրողին։
Նշվեց, որ դստեր՝ Գոհար Հովհաննիսյանի ջանքերով տպագրության է պատրաստվում գրողի մասին հուշերի գիրքը: