ՄԹԵՐՈՒՄ, ՀԱՄՏԵՍ, ՏԱԿԱՌՆԵՐ. «ԿԱՏԱՐՈ»-Ի ՆՈՐ ՀԱՍՑԵՆ ՈՒ ՀԻՆ ԱՎԱՆԴՈՒՅԹՆԵՐԸ
«Կատարո» գինիների գործարանի հիմնադիրն ու աշխատակիցներն այն հազարավոր մարդկանցից են, որոնք 2020 թվականի Արցախյան երրորդ պատերազմի պատճառով կորցրել են ամեն ինչ։ Նրանց համար այժմ վերհուշ են դարձել Տողը, հին «Կատարոն», գինու փառատոնը, խաղողի այգիներն ու իրենց տունը։
Պատերազմից երկու տարի անց, մնացել են միայն «Կատարո»-ի ավանդույթները, դրանք պահողները ու այդ մարդկանց միասին լինելը՝ նոր հասցեում։
Իսկ ապագայում իրենց երազանքներն են ու նոր բարձունքները։
«ՍՏՈՊ-ՄԹԵՐՈՒՄ». ՌԻԹՄ ՈՒՆԵՑՈՂ ԳԻՆՈՒ ԿԱՐԵՎՈՐ ՇՐՋԱՆԸ
«Կատարո» գինիների գործարանում աշխատող կանանցից երկուսը ձեռնոցով են, երկուսը՝ առանց։
Նրանք, ովքեր ձեռնոցով են, արդեն երկու ամիս է, ինչ Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարանից եկել են գործարան՝ պրակտիկայի, դեռ չորս ամիս էլ ունեն, թե դրանից հետո ինչ կանեն՝ չեն որոշել։
«Փոքր գործարան, ընտանեկան միջավայր, դրա համար էլ հենց «Կատարո»-ն ընտրեցինք»,- ասում է ապագա գինեգործ Սաթինե Հովակիմյանը, որ կարմիր ռեզինե ձեռնոցով է։ Այդ կարմիրն էլ ավելի վառ է երեւում բեռնատարից թափվող մուգ, սեւին մոտ խփող արենի տեսակի խաղողի վրա։
Բեռնատարը, որ մոտ են կանգնեցրել այն սարքին, որի միջով առաջինն է խաղողն անցնում, մեծ է։ Այնտեղ տեղավորվում է մինչեւ 7 տոննա խաղող։ Մթերումը գործարանում սկսվում է հենց այս բեռնատարից։ Սովորաբար տղամարդկանցից մեկը կամ երկուսը բարձրանում, մեքենայից արկղ-արկղ դատարկում են խաղողը շարժվող հարթության վրա, որի երկու կողմերում երկու-երկու կանգնած են կանայք։
Սարքը միանում է, թե չէ, բեռնատարից դատարկվում է առաջին արկղ խաղողը, հետո անմիջապես երկրորդը, երրորդն ու այսպես շարունակ։ Կանայք սկսում են մաքրել խաղողը:
«Սունկ բռնածներն ենք հանում, որ հիվանդություն չտա։ Աչքով կարելի է տարբերել, սպիտակած, հոտած, քացախած են լինում»,- ասում է պրակտիկայի եկած ապագա գինեգործը՝ Սիլվի Լազարյանը, որի ձեռնոցը դեղին է ու վառ։ Գործարանի որ ծայրից էլ նայես, մուգ, սեւին խփող արենի խաղողի հետ աշխատող դեղին ռեզինե ձեռնոցով նրա ձեռքերի շարժը կտեսնես։
Հնարավոր է նաեւ արենի խաղողից բացի ուրիշ տեսակ լինի, հնարավոր է մի քանի ճյուղ պատահի, հանում են, որ հետո գինուն համ չտա, բացատրում են ինձ, ու մեկ էլ՝ բարձրաձայն՝ Ստո՜պ-ստո՜պ-ստո՜պ։
Լռում է սարքի շարժիչը, տղամարդիկ սկսում են ավել եկած խաղողը ձեռքով հանել։ Երեւում է, որ մարդիկ ավելի արագ են աշխատում, իրենց ռիթմը հերիքում է գործը գլուխ բերելուն, սարքինը՝ ոչ։
Այս կարճ դադարների ընթացքում խաղող են ուտում։
«Մթերման առաջին օրերին ավելի շատ ենք խաղող ուտում, հիմա հագեցել ենք»,-ասում է «Կատարո» գինիների գործարանի հիմնադիր Գրիգորի Ավետիսյանի դուստրերից ավագը՝ Լյուդմիլան, ու տալիս ամենալավ ողկույզը, որ ես էլ փորձեմ։
Դրանք քաղցր են, ու ինչքան քաղցր, սպիրտայնությունն այնքան բարձր, սովորեցնում են ինձ, իսկ ես հարցնում եմ, թե հիմնականում ինչից են խոսում, երբ սկսում են աշխատել։
«Տարբեր թեմաներից,- ծիծաղում են ապագա բժիշկ Լյուդմիլան ու տիկին Սվետան, առանց որի գործարանն ուղղակի չեն պատկերացնում,- օրինակ՝ օր կա դետեկտիվ հարցեր ենք տալիս իրար, քննարկում, խոսում ենք կրոնից, Այնշտայնի հարաբերական տեսությունից»։
Իսկ երբ գիտելիքները չեն հերիքում, խոսակցությանը միանում է Լյուդմիլայի պապն ու տալիս բոլոր հարցերի պատասխանները։ Բայց այսօր ե՛ւ խոսակցություններն են քիչ, ե՛ւ պապը գործարանում չէ։
Լավ, խոսակցությունները մի կողմ, բայց գինին ու խաղողը երգ են սիրում, գինին ինքն իրենով հենց երգ է, որ կա, ասում եմ ես ու հարցնում, թե իրենց գործարանում աշխատանքային երգացանկը ո՞րն է։ Չէ՞ որ գինին էներգիա ունի, վերցնում է խոսքը, երաժշտությունն ու անգամ գույնը։
Երգում են, երբ Լյուդմիլայի եղբայրը, որ պրոֆեսիոնալ երգիչ է, գործարանում է լինում։ Սկսում են հայկական ժողովրդականից ու ավարտում ջազով։
Հետո երկրորդ անգամ է լսվում. «Ստո՜պ-ստո՜պ-ստո՜պ»։ Նորից նույն դադարը, նորից նույն գործողությունը։ Արդեն երկրորդ բեռնատարն են մեկ օրվա մեջ մոտենում։ Քիչ-քիչ մթնում է…
ԳԻՆՈՒ ՀԱՄՏԵՍ՝ ՀԱԿԱՌԱԿ ՈՒՂՂՈՒԹՅԱՄԲ
12 համարի տարայում «Կատարո»-ի այս տարվա սպիտակ գինին է։
«Խնդրեմ, Ոսկեհատ խաղողից է, մի հինգ օր առաջ է դարձել գինի»,- համտեսը սկսում է «Կատարո» գործարանի գլխավոր գինեգործ Անդրանիկ Մանվելյանը։
Իսկ գործարանի ներսում թիթեղյա հսկայական տարաներն են, որտեղ տարբեր տեսակի խաղողը խմորվում, դառնում է «Կատարո» գինի։ Թվում է՝ այդ հսկայական տարաների թիվն ավելացել է։ «Չէ,- ասում է Գիրոն՝ Գրիգորի Ավետիսյանը,- ճիշտ նույն քանակի ու ձեւի եմ պատրվիրել։ Ճիշտ նույնն են, ինչ Տողում էր»։
Ու այնպես, ինչպես Տողում էր, սկսվում է գինու համտեսը։ «Կատարո»-ի բոլոր գինիներն իրենց յուրահատուկ ու արդեն ծանոթ համն ունեին, այնպիսին, որ որեւէ այլ գինու հետ չէիր շփոթի։ Առաջին գինու, առաջին կումն անելուց հետո հասկացա, որ նոր է ոչ միայն գործարանի հասցեն ու տեղը, այլեւ հենց առաջին հերթին գինին։
«Տողում եղած ժամանակ էլ համարվել էինք, որ սպիտակն ամենալավը ստացվում է Վայոց ձորի Աղավնաձոր գյուղի «Ոսկեհատ»-ից»,- ասում է Գիրոն։
Դեռ հինգ օրական սպիտակ «Կատարո»-ն մի տեսակ պղտոր է, առաջին հայացքից նման է լիմոնադի, բայց բաժակը մոտեցնելուց, միանգամից համը զգում ես։ Այստեղ ես փորձառու եմ, գինին մինչեւ վերջ չեմ խմում, գիտեմ՝ առջեւում նոր համտեսներ են։
Գործարանի հատակով մեկ ջրահեռացման ու գինեհեռացման ցանցեր են, բաժակիս մեջ մնացած սպիտակը դատարկում եմ։ Հերթը կարմիր մաճառինն է։
«Նոր-նոր խմորումն սկսվել է, Արենի է»,- ասում է Անդրանիկը։
Մաճառից էլ ավելի զգույշ է պետք լինել։ Սրա առաջին կումը կարծես մաքրում է նախորդած սպիտակի մի փոքր դառնահամը։
«Հակառակ ուղղությամբ սկսեցինք համտեսը։ Պատկերացրու,- ասում է Անդրանիկը,- տունը հիմքից, հողից են սկսում սարքել, նախագիծ են անում, հետո փոս փորում, պատերը բարձրացնում ու նոր հասնում տանիքին։ Մենք տանիքից սկսեցինք. սպիտակն արդեն պատրաստ էր, մաճառը նոր-նոր էր սկսվում խմորվել, իսկ հիմա վերջում՝ «Ռոզե»-ի համար Արենիից հյութ եմ քամում, էկոլոգիապես մաքուր, դա ենք փորձելու»։
Արենիի՞ց՝ «Ռոզե», հարցնում եմ ես՝ հիշելով, որ մինչեւ պատերազմը «Կատարո»-ի «Ռոզե»-ն Արցախի Խնդողնուց էր։
«Խնդողնուց ու Ոսկեհատից էինք սարքում,- հիշում է Գիրոն,- հիմա արդեն մեզ չենք կարողանում թույլ տալ խնդողնուց «Ռոզե» ստանալ, քանակ չունենք։ Խնդողնին միայն կարմիրի համար ենք պահում»։
2020 թվականի ամռանը «Կատարո»-ի «Ռոզե»-ն նոր էր շուկա մտել, ու իմ՝ «Ռոզե» չնախընտրողիս համար դարձել էր լավագույն համը։
Նոր «Ռոզե»-ի առաջին կումն անում եմ արդեն լաբորատոր սենյակում՝ սեղանի շուրջ։ Խմելով հասկանում եմ, որ չեմ փորձում ճանաչել, զգալ նոր համը, այլ համեմատում եմ «Կատարո»-ի նախկին համերի հետ, որոնք այնքա՜ն հարազատ էին։
Ու այդ համեմատությունից դուրս նոր գործարանը չեմ տեսնում։ Ես համեմատում եմ Գիրոյին իր նոր գործարանում, այն Գիրոյի հետ, ով Տողում էր։ Համեմատում եմ գինիները, ու հասկանում, որ դրանք լավ են, բայց ուրիշ։
«ԿԱՏԱՐՈ»-Ն ՆՈՐԻՑ ԽՈՍՈՂ ՏԱԿԱՌՆԵՐ ՈՒՆԻ
«Կատարո»-ի Գիրոյին Ձորաղբյուրում դեռ չգիտեն։
Պատերազմից հետո Գիրոյի մոտ՝ գործարան, գնում եմ երկրորդ անգամ։
Գործարան, որի հասցեն, պարզվում է՝ չգիտեմ։ Տարօրինակ է ու մի տեսակ չի տեղավորվում այն «սովորականի» մեջ, որը ես գիտեմ։ Ճանապարհ ընկնելուց հիշում եմ, որ պիտի հասցեն ճշտեմ։ Դեռ չի տպավորվել։
- Գյուղ Ձորաղբյուր, Լուսավորության 22,- պատասխանում է Գիրոն շատ կարճ, հստակ ու արագ։ Հետո միաժամանակ երկուսով ասում ենք. «Ոչինչ, այս նոր հասցեն էլ անգիր կսովորենք»։
Գիրոյի հետ հանդիպում ենք «Կատարո» գինիների նոր գործարանի մեծ դարպասների մոտ, այնպես, ինչպես Տողում էր։
Ու այնպես, ինչպես Տողում էր, սկսվում է մեր ճանապարհը նոր գործարանով։
«Նախկինում էստեղ «Մետաքս» գործարանն է եղել։ Երկար էի մտածում՝ խելքի կկարողանա՞մ բերել, թե՞ չէ։ Բայց ստացվեց»։
Գործարան մտնելիս, կարծես, հանդիպեի մեկին, ում շատ լավ գիտեմ, չեմ տեսել հազար տարի ու ինձ թվում է այնքան է փոխվել, որ չեմ ճանաչի։ Նույն զգացողությունն էր։
Պատերազմից հետո Գիրոյին հանդիպելիս խոսում էինք իր, «Կատարո»-ի ու Արցախի ավանդույթների մասին, հարցրի՝ դրանք կշարունակվե՞ն, եթե գործարանի հասցեն փոխվի։ Այն ժամանակ ասաց, որ չգիտի։
Ես էլ չգիտեի, բայց նոր «Կատարո»-ում աշխատում են բոլոր նրանք, ովքեր Գիրոյի հետ էին նաեւ Տողում։ Նրանք են, որ պահում են ավանդույթները։
Տողի գործարանի մեծ սրահից ուղիղ ու հետո դեպի ձախ, մի փոքր առաջ ու հետո էլի ձախ դռնով գնում էինք տակառների ստորգետնյա սրահ. Գիրոյի «հատուկ» հյուրերն այդտեղ անվանական տակառներ ունեին՝ վրան գրված այն, ինչ կամեցել են։ Ես էլ իմն ունեի։ Վերջին անգամ՝ 2020 թվականի սեպտեմբերի կեսին, երբ այնտեղ էի, ես էլ անվանական տակառ ունեցա՝ վրան նկարած գինու բաժակ ու ռադիո ու գրված. «Ձեր համը՝ մեր ձայնով»։
Նոր գործարանում նախորդ անգամ տակառների սրահը դեռ չկար։ Ասում եմ դեռ, որովհետեւ Գիրոն անակնկալ ուներ։
«Միայն թե ռադիո չնկարես անցած անգամվա պես»,- ասում է Գիրոն։ Ու ես չեմ էլ հարցնում, թե ինչու։
Ձեռքով հպվում եմ տակառներից մի քանիսին, ընտրում իմը։ Չգիտեմ՝ ինչ գրել, հետո հասկանում եմ, որ կարեւորը գրածը չէ, այլ այն պահն ու հիշողությունները, որոնք ինձ հետ են լինելու անկախ ամեն ինչից։ Երկար եմ մտածում ու գրում. «Վերադարձի հավատով ու նոր տեղի շնորհավորանքով։ Թող ամենուր «Կատարո» լինի»։
Անի ՄԻՆԱՍՅԱՆ
Լուսանկարները՝
Վաղինակ ՂԱԶԱՐՅԱՆԻ