ՎԱՇԻՆԳՏՈՆԻ ՈՒՂԵՐՁՆ ԱՆԿԱՐԱՅԻՆ ԵՎ ԲԱՔՎԻՆ
Ռուզան ԻՇԽԱՆՅԱՆ
Սիրիայի հյուսիսում Թուրքիայի հերթական ռազմական ագրեսիան դադարեցնելու նպատակով ԱՄՆ փոխնախագահ Մայք Փենսի և պետքարտուղար Մայք Պոմպեոյի Անկարա ժամանելու նախօրեին արևմտյան աղբյուրները տեղեկացրին, որ ամերիկյան պատվիրակությունը գալիս է՝ հորդորելու Էրդողանին դադարեցնել ռազմական գործողությունները։ Սպիտակ տան ղեկավարը դիվանագիտական լեզվով ասաց, որ իր առաքելությունն է պարզել՝ հնարավո՞ր է հրադադարի հաստատումը, թե՞ ոչ։ Այս հարցականի ենթատեքստում մերձավորարևելյան տարածաշրջանում ստեղծված աշխարհաքաղաքական իրավիճակի արձանագրումն էր, առաջին հերթին այն, որ թուրքական կողմի ագրեսիվ նկրտումներն անհնար են դարձնում կայուն հրադադարի հաստատումը։
Սիրիական հակամարտության գոտում ՙընդմիջում՚ հայտարարելուց մի քանի օր անց Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը բերվեց Կոնգրեսի ներկայացուցիչների պալատի օրակարգ։ Անտարակույս, նախագահ Թրամփի համաձայնությամբ։ Սա շատ կարևոր քայլ էր ԱՄՆ-ի կողմից, որը մշտապես հորդորել է Թուրքիային առերեսվել սեփական պատմությանն ու անցյալին։
ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատում հոկտեմբերի 29-ին տեղի ունեցած քվեարկության արդյունքում՝ 405 կողմ, 11 դեմ, 3 ձեռնպահ, ընդունվեց Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող բանաձև, որը ցույց տվեց քաղաքակիրթ աշխարհի կողմից դավանվող բարձր արժեքների գերակայությունը։ Ընդունված բանաձևում արդարությունը և ճշմարտությունը համախմբվել են, հայտարարել է ՀՀ արտգործնախարար Զոհրաբ Մնացականյանը։ Միջանկյալ նշենք, որ Կոնգրեսի ներկայացուցիչների պալատի կողմից նախկինում էլ (1975թ. ապրիլին և 1984-ի սեպտեմբերին) ընդունվել են Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին բանաձևեր, որոնք, ցավալիորեն, չեն հասել իրենց տրամաբանական ավարտին։
Ինչ վերաբերում է հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավմանը, ապա դա կարող է տեղի ունենալ Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելուց հետո։ Հարց է՝ հակաժողովրդավարական քաղաքականություն իրականացնող ներկայիս թուրքական իշխանությունների օրոք մի՞թե դա հնարավոր է։
Հայկական հարցն, ինչպես նշեցինք, օրակարգ բերվեց Մերձավոր Արևելքում Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի կողմից ձեռնարկված ռազմական ագրեսիայից հետո։ Միջազգային հանրությունն այս անգամ քուրդ ժողովրդի հանդեպ թուրքական վայրագությունների ականատեսը դարձավ։ Թուրքիան ևս մեկ անգամ ահաբեկչի իր համբավը հիշեցրեց, որի մասին աշխարհը վաղուց ձևավորված կարծիք ունի։
Մերձավոր Արևելքում աշխարհաքաղաքական կրքերն ինչ-որ չափով հանդարտվեցին, բայց դրանից հակասությունները չնվազեցին։ Արձանագրենք, որ Էրդողանի պահանջները մասամբ են բավարարվել։ Մինչդեռ նրան թվում էր, թե նախագահ Թրամփի աջակցությամբ իրեն կհաջողվի թուրք-սիրիական սահմանի երկայնքով ստեղծել 30-կիլոմետրանոց անվտանգության գոտի։ Էրդողանի ռազմավարությունը շատ ավելի կոնկրետ է՝ օրակարգից հանել քրդական միասնական պետության կազմավորման հարցը։ Իսկ դա այն հարցն է, որի լուծման համար Էրդողանը չի կարող ապավինել ո՜չ Արևմուտքի, ո՜չ էլ Ռուսաստանի աջակցությանը։ Ի դեպ, նշենք, որ նախքան Պուտին-Էրդողան հանդիպումը Մոսկվայից ազդակ էր հնչել առ այն, որ Թուրքիան պետք է իրավիճակին համահունչ գործի։ Այդ ազդակը նախազգուշացնող տոնայնություն ուներ և նշանակում էր, որ Էրդողանը չի գծելու ՙանվտանգության գոտու՚ սահմանները։
Քրդերի վերահսկողության տակ մնացին նավթահորերով հարուստ բավականաչափ մեծ տարածքներ։ ԱՄՆ-ն Սիրիայում շարունակում է պահել իր զինուժը, ըստ ոչ պաշտոնական տեղեկությունների, մի քանի հարյուրի հասնող թվաքանակով։ Ամերիկյան ուժերը հենց քրդերի ձեռքում պահվող նավթահորերի տարածքում են։
Իսկ ի՞նչ տվեց Սոչիում Պուտին-Էրդողան հանդիպումը, որը կայացավ Վաշինգտոնի միջնորդությամբ հաստատված հրադադարի հնգօրյա ժամկետը դեռևս չբոլորած։ Ռուսաստանի և Թուրքիայի նախագահները պայմանավորվեցին Սիրիայի հյուսիս-արևելքում համատեղ ռազմական պարեկության մասին։ Բացի այդ, քուրդ ուժերին այդ շրջանն ազատելու նոր վերջնաժամկետ ներկայացրին։ Ռուս-թուրքական համաձայնության մեջ, սակայն, Սիրիայի համար մի հարցական կա. շփման գիծը չի անցնում Թուրքիայի և Սիրիայի սահմանի միջով։ Այդ գիծը Էրդողանի ՙանվտանգության գոտուց՚ այն կողմ է՝ դեպի արևելք։
Սիրիայի նախագահը կհաշտվի՞ սրա հետ։ Սա մեկ հանգամանք։ Հաջորդը՝ ինչպե՞ս ստացվեց, որ Մերձավոր Արևելքի կարևոր դերակատարներից մեկը՝ Իրանը, դուրս մնաց գործընթացից։ Կարծիք կա, որ Իրանը հեշտությամբ կարող է մոտենալ ՙանվտանգության գոտուն՚։
Իրանի զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ, բրիգադի գեներալ Մեհդի Ռաբանին ТАСС գործակալությանն ասել է, որ այժմ Մերձավոր Արևելքում անվտանգության առումով իրադրությունն այնքան էլ լավ չէ, սակայն վստահություն է հայտնել, որ Իրանի և Ռուսաստանի համագործակցության շնորհիվ այդ իրադրությունը կբարելավվի։ Ռաբանին Թուրքիային պարզ ազդակ է ուղղել՝ հնարավո՞ր է արդյոք Իրանին խաղից դուրս թողնել։
Մեզ համար, թերևս, կարևոր արդյունքը, որքան էլ լիարժեք չլինի, ուժային կենտրոնների փոխհամաձայնությամբ Սիրիայի հայության անվտանգության ապահովումն է։ Այս մասին ֆեյսբուքյան գրառում է արել ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը՝ վերահաստատելով Հայաստանի կողմից հումանիտար առաքելության շարունակումն ու աջակցությունը քաղաքացիական բնակչությանը։
Վերադառնանք ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի ընդունած բանաձևին, որն Անկարային ուղղված հզոր ուղերձ է ցեղասպանության ժխտման դեմ պայքարում։ Թուրքիան եղել և մնում է տարածաշրջանի անվտանգությանը սպառնացող պետությունը։ ՀՀ ԱԳՆ-ի հայտարարության մեջ ընդգծված է այս բանաձևի կարևոր ներդրումը միջազգային հանրության կողմից գործադրվող ջանքերին՝ ուղղված աշխարհի տարբեր անկյուններում նոր ցեղասպանությունների և զանգվածային վայրագությունների կանխարգելմանը, որոնք մեր օրերում շարունակում են ցնցել մարդկության գիտակցությունը։
Իսկ Թուրքիան իր դեմքը չի փոխում. արտգործնախարար Մևլութ Չավուշօղլուի և նրա թիմակիցների համար Ներկայացուցիչների պալատի ընդունած բանաձևը ՙհավասար է զրոյի՚։ Ոչ մի կասկած, մարդասիրության և ժողովուրդների իրավունքների հարգման առումով Թուրքիան գտնվում է զրոյական մակարդակի վրա։
Նկատենք, որ Վաշինգտոնի ուղերձի մյուս հասցեատերը Բաքուն է։ Ամենևին պատահական չէ, որ այս օրերին Վաշինգտոնում է ԱՀ արտգործնախարար Մասիս Մայիլյանի գլխավորած պատվիրակությունը։ Առավել ևս խորհրդանշական է Մայիլյանի՝ որպես գլխավոր բանախոսի, ելույթը Կոնգրեսում Արցախի Հանրապետության անկախությանը նվիրված միջոցառմանը։ Միացյալ Նահանգներից Բաքվին հասկանալ են տալիս, որ ինքնորոշման իրավունք ունեցող ժողովուրդն է հանդիսանում իշխանության սուբյեկտը, իսկ անկախության անհիմն ժխտումը և հատկապես ուժի կիրառումը միայն խորացնում է հակամարտությունը։