ՀԱՅ ԺՈ­ՂՈՎՐ­ԴԻ ՀԵՏ ՈՒ­ԺԻ ԴԻՐ­ՔԻՑ ԽՈ­ՍԵԼՆ Ա­ՆԻ­ՄԱՍՏ Է

 Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի պե­տա­կան մար­մին­նե­րի միջև հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյունն ու երկ­խո­սու­թյու­նը կրում են հա­մա­կարգ­ված բնույթ և կոչ­ված են ա­պա­հո­վե­լու տա­րա­ծաշր­ջա­նում հայ ժո­ղովր­դի հա­մա­պար­փակ անվ­տան­գու­թյու­նը։ Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը նախ­կի­նում, ի գի­տու­թյուն մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյան, հայ­տա­րա­րել և ներ­կա­յում էլ հայ­տա­րա­րում են, որ ՀՀ-ն կշա­րու­նա­կի հան­դես գալ որ­պես Ար­ցա­խի անվ­տան­գու­թյան ե­րաշ­խա­վոր։ Հեր­թա­կան ան­գամ այս մա­սին ար­տա­հայտ­վեց Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան վար­չա­պետ Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նը՝ դեկ­տեմ­բե­րի 23-ին Երևա­նում նրա և Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան նա­խա­գահ Բա­կո Սա­հա­կյա­նի հա­մա­նա­խա­գա­հու­թյամբ կա­յա­ցած եր­կու հայ­կա­կան պե­տու­թյուն­նե­րի Անվ­տան­գու­թյան խոր­հուրդ­նե­րի հա­մա­տեղ նիս­տում։ Նիս­տին ներ­կա են ե­ղել ՀՀ նա­խա­գահ Ար­մեն Սարգ­սյա­նը, եր­կու խոր­հր­դա­րան­նե­րի նա­խա­գահ­ներ՝ Ա­րա­րատ Միր­զո­յա­նը և Ա­շոտ Ղու­լյա­նը։

Անվ­տան­գու­թյան խոր­հուրդ­նե­րի ա­ռա­ջին հա­մա­տեղ նիս­տը տե­ղի է ու­նե­ցել 2019թ. մար­տի 12-ին, Ստե­փա­նա­կեր­տում։ Հի­շեց­նե­լով այս մա­սին՝ ՀՀ վար­չա­պետն իր ե­լույ­թում նշեց, որ մի շատ կարևոր ա­վան­դույ­թի սկիզբ է դր­վում, ո­րը նաև գործ­նա­կան կարևոր նշա­նա­կու­թյուն ու­նի՝ հա­մադ­րել եր­կու հան­րա­պե­տու­թյուն­նե­րի դիր­քո­րո­շում­նե­րը և ա­նե­լիք­նե­րը հա­մա­տեղ օ­րա­կար­գի հար­ցե­րի վե­րա­բե­րյալ։ Հա­մա­տեղ օ­րա­կար­գի ա­ռանց­քա­յին խն­դիրն ադր­բե­ջա­նա-ար­ցա­խյան հա­կա­մար­տու­թյան խա­ղաղ կար­գա­վո­րումն է։ Վար­չա­պե­տի ու­ղերձն այս­պի­սին էր. հա­կա­մար­տու­թյու­նը ռազ­մա­կան լու­ծում չու­նի, նման փոր­ձերն ա­ղե­տա­լի հետևանք­ներ կու­նե­նան ա­ռա­ջին հեր­թին Ադր­բե­ջա­նի հա­մար, մա­նա­վանդ որ, վեր­ջին մե­կու­կես տար­վա ըն­թաց­քում Հա­յաս­տանն ան­նա­խա­դեպ քա­նա­կի և ո­րա­կի զենք ու զի­նամ­թերք է ձեռք բե­րել։ Ու­ժի դիր­քից Հա­յաս­տա­նի, Ար­ցա­խի և, ընդ­հան­րա­պես, հայ ժո­ղովր­դի հետ խո­սե­լու բո­լոր փոր­ձերն ա­նի­մաստ են։
Գնա­հա­տա­կան տր­վեց նաև Ադր­բե­ջա­նի ա­ռա­վե­լա­պաշ­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյա­նը։ Այն մո­տե­ցու­մը, որ հա­կա­մար­տու­թյան կար­գա­վո­րու­մը կոչ­ված է բա­վա­րա­րել միայն մեկ կող­մի ա­ռա­վե­լա­գույն պա­հանջ­նե­րը և կա­րիք­նե­րը՝ փա­կու­ղա­յին է։ Այդ մո­տեց­ման հետևան­քով է, որ չնա­յած հայ­կա­կան կող­մի և հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րի ջան­քե­րին, ան­ցած 25 տա­րում հնա­րա­վոր չի լի­նում կար­գա­վո­րել հա­կա­մար­տու­թյու­նը։ Վար­չա­պե­տի մյուս ու­ղեր­ձը՝ 1986-87 թվա­կան­նե­րի ստա­տուս քվո­յին կամ դրա որևէ մո­դի­ֆի­կա­ցիա­յի վե­րա­դառ­նա­լը, այն որ­պես հա­կա­մար­տու­թյան կար­գա­վոր­ման ձգ­տում ներ­կա­յաց­նե­լու փոր­ձերն ան­տե­ղի են և չեն բխում հա­կա­մար­տու­թյան էու­թյու­նից ու բո­վան­դա­կու­թյու­նից։
Խա­ղաղ կար­գա­վո­րումն անհ­նար է ա­ռանց բա­նակ­ցա­յին լիար­ժեք ձևա­չա­փի վե­րա­կան­գն­ման։ Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան նա­խա­գահ Բա­կո Սա­հա­կյա­նը, որ­պես հայ­կա­կան դի­վա­նա­գի­տու­թյան կարևո­րա­գույն ա­ռա­ջադ­րանք, մատ­նան­շեց Ար­ցա­խի՝ որ­պես աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ինք­նիշ­խան գոր­ծո­նի և սու­բյեկ­տի, կար­գա­վի­ճա­կի պահ­պան­ման անհ­րա­ժեշ­տու­թյու­նը, ինչն, իր հեր­թին, ընդ­լայ­նում է ճկուն քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն վա­րե­լու մեր հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը։ Այս ա­մե­նը գի­տակ­ցում է մեր հա­կա­ռա­կոր­դը և դի­մում տար­բեր մա­նի­պու­լյա­տիվ հնարք­նե­րի։ Այդ շար­քին են դաս­վում, մաս­նա­վո­րա­պես, այս­պես կոչ­ված, ադր­բե­ջա­նա­կան հա­մայն­քի, որ­պես ա­ռան­ձին սու­բյեկ­տի շա­հար­կու­մը և այն բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցի մեջ խց­կե­լու չդա­դա­րող քայ­լե­րը։ Դրա­նով նրանք փոր­ձում են խո­չըն­դո­տել լիար­ժեք ձևա­չա­փի վե­րա­կան­գն­մա­նը և զու­գա­հեռ՝ Ար­ցա­խի ան­կախ ու կա­յա­ցած պե­տու­թյուն լի­նե­լու փաստն ի­րա­կա­նու­թյու­նից տե­ղա­փո­խել վիր­տուալ տի­րույթ։ Սա­հա­կյա­նի խոս­քով՝ այդ բո­լոր փոր­ձե­րը մենք պետք է չե­զո­քաց­նենք՝ փո­խա­դար­ձա­բար ի­րար լրաց­նե­լով և ա­նե­լիք­նե­րը ճիշտ բաշ­խե­լով։ Դի­վա­նա­գի­տա­կան ճա­կա­տում և բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րում, հա­վե­լել է ԱՀ նա­խա­գա­հը, մեր հա­ջո­ղու­թյուն­նե­րի հիմ­նա­կան գրա­վա­կան­նե­րից է ու­ժեղ և մար­տու­նակ զին­ված ու­ժե­րի առ­կա­յու­թյու­նը, մեր ռազ­մա­վա­րա­կան գոր­ծըն­կեր­նե­րի հետ բա­րե­կա­մա­կան կա­պե­րի ընդ­լայ­նումն ու խո­րա­ցու­մը, փոխլ­րաց­ման ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն վա­րե­լը:

Հարկ ենք հա­մա­րում նաև անդ­րա­դառ­նալ Անվ­տան­գու­թյան խոր­հուրդ­նե­րի՝ ստե­փա­նա­կեր­տյան նիս­տում Փա­շի­նյա­նի ար­տա­հայ­տած այն մտ­քին, ըստ ո­րի՝ իր ղե­կա­վա­րած դա­շին­քը Հա­յաս­տա­նի ժո­ղովր­դից ու­ժեղ ման­դատ է ստա­ցել Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան սու­բյեկ­տու­թյան մա­կար­դա­կը բարձ­րաց­նե­լու և բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցում Ար­ցա­խի՝ որ­պես հիմ­նա­կան կող­մի, ներգ­րավ­վա­ծու­թյանն ուղղ­ված քայ­լեր ա­նե­լու հա­մար։ Այդ ու­ղեր­ձով ՀՀ ղե­կա­վա­րու­թյու­նը նոր մա­կար­դա­կի բարձ­րաց­րեց խա­ղաղ կար­գա­վոր­ման գոր­ծըն­թա­ցին Ար­ցա­խի ներգ­րավ­վա­ծու­թյան հար­ցը։ Դա այն հարցն է, որն Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան ղե­կա­վա­րու­թյու­նը մշ­տա­պես և միան­գա­մայն հս­տակ դնում է Մինս­կի խմ­բի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րի առջև։
Մար­տի 12-ի նիս­տում հայ­կա­կան եր­կու պե­տու­թյուն­նե­րի ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան ղե­կա­վա­րու­թյան կող­մից նաև գնա­հա­տա­կան տր­վեց Ար­ցա­խի անվ­տան­գու­թյան մա­կար­դա­կին. պաշտ­պա­նու­թյան ա­պա­հով­ման կա­րո­ղու­թյուն­նե­րը ե­րաշ­խա­վոր­ված են և գտն­վում են բարձր մա­կար­դա­կի վրա։
Ընդ­հա­նուր առ­մամբ, եր­կու հա­մա­տեղ նիս­տե­րը հույժ կարևոր էին՝ թե՜ մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյանն ուղղ­ված ազ­դակ­նե­րի և թե՜ Ադր­բե­ջա­նի ռազ­մա­կան հռե­տո­րա­բա­նու­թյա­նը հա­կա­դար­ձե­լու տե­սան­կյու­նից։ Երևանն ու Ստե­փա­նա­կեր­տը վե­րա­հաս­տա­տե­ցին, որ հա­վա­տա­րիմ են մնում հիմ­նախն­դի­րը ԵԱՀԿ Մինս­կի խմ­բի հա­մա­նա­խա­գա­հու­թյան հո­վա­նու ներ­քո բա­ցա­ռա­պես խա­ղաղ ճա­նա­պար­հով կար­գա­վո­րե­լու ի­րենց հանձ­նա­ռու­թյա­նը։ Դրա հետ մեկ­տեղ, ՀՀ ղե­կա­վա­րու­թյու­նը զգու­շաց­րեց հա­կա­ռա­կորդ պե­տու­թյան ղե­կա­վա­րու­թյա­նը, որ հա­կա­մար­տու­թյու­նը ռազ­մա­կան ճա­նա­պար­հով լու­ծե­լու ադր­բե­ջա­նա­կան փոր­ձերն ա­ղե­տա­լի հետևանք­ներ կու­նե­նան ա­ռա­ջին հեր­թին Ադր­բե­ջա­նի հա­մար։
Ար­ցա­խի անվ­տան­գու­թյան հետ կապ­ված մի հան­գա­մանք, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, չենք կա­րող շր­ջան­ցել։ Այս­տեղ այդ խն­դի­րը մենք նաև դի­տար­կում ենք եր­կու հայ­կա­կան պե­տու­թյուն­նե­րի ի­րա­վա­կան և քա­ղա­քա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի հար­թու­թյու­նում՝ ըն­դգ­ծե­լով առ­կա փոխ­հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի ի­րա­վա­հա­վա­սար բնույ­թը։ Դրան անդ­րա­դառ­նա­լու ա­ռի­թը ԱՀ Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի նա­խա­գահ Ա­շոտ Ղու­լյա­նի տա­րե­վեր­ջյան ամ­փո­փիչ մամ­լո ա­սու­լիսն էր, ո­րի ըն­թաց­քում խոս­վեց Երևա­նում կա­յա­ցած ՀՀ և ԱՀ Անվ­տան­գու­թյան խոր­հուրդ­նե­րի հա­մա­տեղ նիս­տի մա­սին։ Չման­րա­մաս­նե­լով քն­նարկ­ված հար­ցե­րը՝ Ղու­լյա­նը միայն նշեց, որ անդ­րա­դար­ձել են անվ­տան­գու­թյան բո­լոր բա­ղադ­րիչ­նե­րին, ինչ­պես նաև հնա­րա­վո­րու­թյուն են ու­նե­ցել ի­րար հետ ճշ­տել, հա­մադ­րել դիր­քո­րո­շում­նե­րը։ Խոր­հր­դա­րա­նի նա­խա­գա­հին խնդ­րե­ցինք պա­տաս­խա­նել մեր հար­ցին՝ ար­դյո՞ք Անվ­տան­գու­թյան խոր­հուրդ­նե­րի հա­մա­տեղ նիս­տե­րի անց­կա­ցու­մը քայլ է դե­պի ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան դա­շին­քի կն­քում հայ­կա­կան եր­կու հան­րա­պե­տու­թյուն­նե­րի միջև, ո­րի անհ­րա­ժեշ­տու­թյան մա­սին ա­նընդ­հատ խոս­վում է։
Ղու­լյա­նը չցան­կա­ցավ այդ­պի­սի ո­րա­կում տալ՝ ա­սե­լով, որ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան ա­վե­լի բարձր աս­տի­ճա­նի կա­րիք ու­նենք։ Աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ի­րա­վի­ճակն իր բո­լոր մար­տահ­րա­վեր­նե­րով կար­ծես նաև ինք­նու­րույն օ­րա­կարգ է ա­ռա­ջադ­րում։ Ար­ցախն ու Հա­յաս­տանն այ­սօր ո­րա­կա­կա­կան նոր հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի կա­րիք ու­նեն, ո­րով­հետև չենք կա­րող 25-30 տա­րի նույն ի­րա­վա­հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի մեջ լի­նել։ Բո­լոր ո­լորտ­նե­րում հայ­կա­կան եր­կու պե­տու­թյուն­ներն ու­նեն հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան հա­մա­ձայ­նագ­րեր, բայց մեր պե­տա­կա­նու­թյան մեջ հա­սել ենք այն­պի­սի աս­տի­ճա­նի, ո­րը են­թադ­րում է ինս­տի­տու­ցիո­նալ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի ա­վե­լի բարձր մա­կար­դակ։ ԱԺ նա­խա­գա­հի կար­ծի­քով՝ սա հե­տա­գա քն­նար­կում­նե­րի օ­րա­կար­գից է. ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան դա­շին­քը հենց այդ ուղ­ղու­թյուն­նե­րից մե­կը կա­րող է լի­նել, ո­րը կա­րող է մեզ տա­նել ա­վե­լի բարձր աս­տի­ճա­նի, բայց նաև կա­րե­լի է այս փու­լում բա­վա­րար­վել ե­ղա­ծով։
Վե­րա­դառ­նա­լով Հա­յաս­տա­նի և Ար­ցա­խի Անվ­տան­գու­թյան խոր­հուրդ­նե­րի հա­մա­տեղ նիս­տին` անհ­րա­ժեշտ ենք հա­մա­րում որ­պես հա­վե­լում վկա­յա­կո­չել ՀՀ նա­խա­գահ Ար­մեն Սարգ­սյա­նի խոսքն այն մա­սին, որ մեր ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թյան խն­դիր­նե­րը չեն սկս­վում և չեն ա­վարտ­վում ո՜չ ռազ­մա­կան, ո՜չ դի­վա­նա­գի­տա­կան, ո՜չ նաև հա­կա­մար­տու­թյան հան­գու­ցա­լուծ­ման շր­ջա­նա­կում։ Դրանք շատ ա­վե­լի լայն են և նե­րա­ռում են մթերք­նե­րի անվ­տան­գու­թյան խն­դի­րը, կի­բե­րանվ­տան­գու­թյան, նոր տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի, եր­կու հան­րա­պե­տու­թյուն­նե­րի զար­գաց­մանն առ­նչ­վող խն­դիր­նե­րը։ Այս տե­սան­կյու­նից էլ, բնա­կա­նա­բար, ե­րիցս է կարևոր­վում ա­վե­լի ընդ­լայն­ված կազ­մով հա­մա­տեղ նիս­տե­րի հա­ճա­խա­կի անց­կա­ցու­մը։