ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ՎԱԽԸ
Վահրամ ԱԹԱՆԵՍՅԱՆ
Երեւում է, մերձավորարեւելյան զարգացումներից Ադրբեջանը դուրս է մնում։ Այն դեպքում, երբ Հայաստանի արտգործնախարարը գրառում է անում կայունության հաստատման համար գործընկեր ԱՄՆ-ի եւ գործընկեր Իրանի հետ քննարկումների մասին, ինչն, անկասկած, դիվանագիտական աշխատանքի մասին միայն ընդհանուր բնույթի ձեւակերպում է եւ եզրակացությունների մեծ տեղ է թողնում, Բաքվում խիստ անհանգստացած են իրանցի գեներալ Սոլեյմանիի մահը զանգվածաբար սգալու արարողություններից, մի իրողություն, որ, անկասկած, չէր կարող դուրս մնալ ամերիկյան կողմի ուշադրությունից։
Ադրբեջանական մամուլը նույնիսկ իրավիճակի այսպիսի ձեւակերպում է արել. ՙԻրանը սեղմեց կոճակն Ադրբեջանում՚։ Ըստ երեւույթին, Թեհրանում լրջորեն ուսումնասիրում են Սոլեյմանիի շարասյունը խոցած ԱԹՍ-ի կամ հրթիռի արձակման հետագիծը եւ չեն բացառում, որ հարձակումն իրականացվել է Ադրբեջանի տարածքից։ Իրական ռեժիմում, այսպիսով, Իրանի նկատմամբ պաշտոնական Բաքվի եւ Ադրբեջանի հանրության մեծամասնության մոտեցումը տրամագծորեն հակառակ են։
Ադրբեջանցի քաղաքագետ Զարդուշտ Ալիզադեն խնդիրը դիտարկում է այն դիտանկյունից, որ, չնայած ադրբեջանական ռազմա-քաղաքական վերնախավի թուրքամետությանը, հանրությունն Իրանը համարում է եղբայրական երկիր եւ մեծամասամբ՝ իրանական քաղաքակրթության արժեքների կրող։ Սա լրջագույն սպառնալիք է Ադրբեջանի իշխանությունների համար։ Ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ, որ վերջին մեկուկես տասնամյակում պաշտոնական Բաքուն սերտ համագործակցություն է հաստատել Իսրայելի հետ եւ հրեական լոբբիի միջոցով փորձեր ձեռնարկել՝ ԱՄՆ վարչակազմին հակելու ԼՂ հարցում այնպիսի վճռական քայլերի, որոնք կբերեին կարգավորման տրամաբանության կտրուկ փոփոխության։
Բայց բավական էր, որ ԱՄՆ-ը սպանի իրանցի գեներալին, որպեսզի պարզվի, որ ադրբեջանական հանրության մեծամասնությունը նախապատվությունը տալիս է կրոնա-քաղաքակրթական ընդհանրությանը։ Մամուլում տեղեկություններ են հայտնվել, որ ադրբեջանցիները զանգվածային բողոք են արտահայտել հոգեւոր առաջնորդ Փաշազադեի դեմ՝ նրան մեղադրելով վախկոտության մեջ։
Պատճառն այն է, որ ազգությամբ թալիշ, իսլամի շիա աղանդի հետեւորդ Փաշազադեն չի համարձակվել գեներալ Սոլեյմանիին սրբադասել հանուն հավատքի նահատակների շարքում։ Հանրային բողոքը վերածվել է այսպես կոչված ընդհատակյա մզզկիթներում գեներալ Սոլեյմանիի հիշատակի արարողությունների, երեւույթ, ինչի դեմ իշխանությունները չեն համարձակվել հակաքայլ ձեռնարկել։ Դրա փոխարեն պաշտոնական քարոզչությունն անցել է իրավիճակի լիակատար նենգափոխման։
Մամուլում հրապարակումներ են արվում, որ Արցախի տարածքում ՙստեղծվել են թալիշ անջատողականներին Ադրբեջանի դեմ ահաբեկչական պատերազմի նախապատրաստման վարժական կենտրոններ՚։ Իրանից Ադրբեջանի թալիշաբնակ շրջաններում բողոքի զանգվածային ցույցեր կազմակերպելու հավանականության դիմաց, ինչպես տեսնում ենք, Ադրբեջանը վերստին խաղարկում է հանրությունը ՙհայկական սադրանքի սպառնալիքով՚ համախմբելու տարբերակը։
Ադրբեջանում Իրանից վախն այն աստիճան է ահագնացել, որ այլ տարբերակ չի մնացել, քան մարդկանց ներշնչել, որ ՙհայերը նախապատրաստում են երկրի մասնատման ծրագիր՚։ Ի՞նչ զարգացումներ են սպասվում։ Փետրվարի 9-ին Ադրբեջանում նշանակված են արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ։ Մեծ է հավանականությունը, որ քարոզարշավի օրերին Ադրբեջանի հարավային՝ թալիշաբնակ, շրջաններում կարող են ժողովրդական հուզումներ տեղի ունենալ։
Ու թեեւ իսլամական կուսակցության բոլոր առաջնորդները կալանքի տակ են, Սոլեյմանիի հիշատակի ոգեկոչման զանգվածային արարողությունները վկայում են, որ կրոնական ինքնության գործոնն Ադրբեջանի ներքին կյանքում պահպանում է կարեւորությունը։ Շատ բան կախված է լինելու Իրանի վերաբերմունքից։ Եթե Թեհրանում կայացվի Ալիեւին գոնե թեթեւակի պատժելու որոշում, ապա արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունները նրա համար կվերածվեն քաղաքական մղձավանջի։ Բայց կգնա՞ այդ քայլին Իրանը։