ԴԱՎՈՍՅԱՆ ԱԿՆԱՐԿՆԵՐ՝ ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ՆԱԽԱԳԱՀԻՆ
Ռուզան ԻՇԽԱՆՅԱՆ
Շվեյցարիայի Դավոս քաղաքում հունվարի 20-24-ն անցկացվեց Համաշխարհային տնտեսական համաժողով՝ ՙՇահագրգիռ կողմերը՝ հանուն աշխարհի համախմբման և կայունության՚ խորագրի ներքո։ Ավանդական դարձած ամենամյա համաժողովին այս անգամ մասնակցեցին աշխարհի տարբեր երկրներից ժամանած շուրջ 700 բանախոսներ և ավելի քան 3000 մասնակիցներ։ Համաշխարհային տնտեսական համաժողովի հիմնադիր և նախագահ՝ պրոֆեսոր Կլաուս Շվաբը հրավեր էր ուղարկել ՀՀ նախագահին՝ նրանում նշելով, որ Սարգսյանը եղել է Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի էներգետիկ անվտանգության հարցերով գլոբալ օրակարգի խորհրդի առաջին նախագահը։ Շվաբն ակնկալում էր լսել Հայաստանի նախագահի տեսլականը չորրորդ արդյունաբերական հեղափոխության, նոր քվանտային տեխնոլոգիաների, քվանտային քաղաքականության և ժամանակակից աշխարհի զարգացման ուղղությունների և միտումների վերաբերյալ։
Հիմնադրման հինգ տասնամյակի ընթացքում Դավոսի ամենամյա համաժողովը դարձել է աշխարհի ամենաազդեցիկ հարթակներից մեկը, որը մի հարկի տակ համախմբում է պետությունների, կառավարությունների, միջազգային կազմակերպությունների և գործարար աշխարհի ներկայացուցիչների, հեղինակավոր փորձագետների՝ քննարկելու գլոբալ և տարածաշրջանային օրակարգեր, ինչպես նաև լուծումներ առաջարկելու առկա խնդիրների և մարտահրավերների վերաբերյալ։ Այս տարվա բանախոսների թվում էր նաև ՀՀ նախագահը։ Պրոֆեսոր Կլաուս Շվաբն իր ողջույնի խոսքում հատկապես կարևորել է երիտասարդների դերը գլոբալ գործընթացներում, որոնք պատրաստ են իրենց համատեղ գործունեությամբ փոխել աշխարհը, դարձնել այն ավելի կայուն և զարգացած։
Նախագահ Սարգսյանը, ով նաև միջազգային ասպարեզում ֆիզիկոս-գիտնականի մեծ հռչակ ունի, խոսել է ժամանակակից տեխնիկական հեղափոխության և նորարարական մտքի մասին։ Հայաստանի ապագայի համար կանխատեսելով գիտատեխնիկական մեծ առաջընթաց՝ մասնավորապես ասել է. ՙՀայաստանը դեպի ծով ելք չունի, բայց ես մտածում եմ Հայաստանում նավահանգիստ ստեղծել, միջազգային խոշոր ՙնավահանգիստ՚ համաշխարհային տեղեկատվության օվկիանոսում՚։ Նրա համոզմամբ՝ մեր ժամանակներում գաղափարն է դառնում ամենահզոր զենքը։
Դավոսում Ադրբեջանի նախագահին նման պատվի չեն արժանացրել։ Ուղիղ հակառակը. նրան տրվել են հարցեր, որոնցում թափանցիկ ակնարկներ կային տարածաշրջանի խաղաղությունը հարցականի տակ դնող՝ ագրեսիվ, ավտորիտար վարչակարգի, վերջինիս հակաժողովրդական քաղաքականության և այդ վարչակարգի դեմ ընդվզող քաղաքացիների իրավունքների մասին։
Դա տեղի ունեցավ հունվարի 22-ին, երբ Իլհամ Ալիևը համաժողովի շրջանակում մասնակցեց ՙԵվրասիա. ռազմավարական հայացք՚ թեմայով պանելային նիստին։ Վկայակոչենք մոդերատորի հարցերից մեկը՝ մեր տարածաշրջանում ստեղծված իրավիճակի հետ կապված՝ նախագահ Ալիևն ի՞նչ հույսեր ու մտահոգություններ ունի։ Պատասխանի բովանդակությունն այն էր, որ Ադրբեջանում ներքին ռիսկեր չկան՝ ո՜չ քաղաքական, ո՜չ էլ տնտեսական, երկիրը կայուն զարգացում է ապրում։ Ալիևի ամենամեծ անհանգստությունը երկրի սահմաններից դուրս աճող լարվածությունն է, որը, նրա կարծիքով, գերտերությունների միջև փոխհամաձայնության բացակայության հետևանք է։ Որ Նախիջևանը դարձել է թուրք-ադրբեջանական ռազմական հենակետ, որտեղ պարբերաբար լայնամասշտաբ զորավարժություններ են անցկացնում եղբայրական պետությունները, բնավ, անհանգստացնող չէ։ Որ Իսրայելը պահի թելադրանքով ադրբեջանական տարածքից Իրանի դեմ ռազմական գործողություններ կարող է վարել, նույնպես անհանգստացնող չէ։ Ադրբեջանի նախագահի պատասխանում պետք է նկատել նրա խուսափողական պահվածքը։ Ինչո՞ւ Իլհամ Ալիևն սկսեց նրանից, թե իր երկրում ներքին ռիսկեր չկան։ Փաստն այն է, որ միջազգային հեղինակավոր կառույցները պարբերաբար մատնացույց են անում այդ ռիսկերը՝ կապելով դրանք բռնապետական վարչակարգի վարած քաղաքականության հետ։ Մոդերատորի կողմից հարցի վերոհիշյալ ձևակերպումն ամենևին պատահական չէր. նկատի է առնվել ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացում Ադրբեջանի իշխանությունների դիրքորոշումը։ Հայաստանի և Ադրբեջանի, Արցախի և Ադրբեջանի պետական սահմաններին պարբերաբար կրկնվող սրացումների պատասխանատուն ալիևյան վարչակազմն է, մինչդեռ, նախագահը մեղքն իրենից հեռացրեց ու բարդեց գերտերությունների վրա։
Քանի որ Ալիևն ակնհայտորեն շրջանցել է հարցը, մոդերատորը փորձել է նրա ուշադրությունը սևեռել կարևորի վրա՝ ևս մեկ հարց առաջադրելով՝ ո՞ր լարվածությունը, աճի միտում ունենալու դեպքում, ավելի շատ կանհանգստացնի նախագահին։ Ալիևը ևս մեկ անգամ կրկնեց, որ լարվածություն տեսնում է միայն իր սահմաններից դուրս. առաջին հերթին մատնանշեց Աֆղանստանում ստեղծված իրավիճակը, որը չկարգավորված հակամարտության հետևանք է։ Ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտությունը նա Հայաստանի ՙօկուպացիոն՚ քաղաքականության հետ կապեց, որից հետո խոսեց ամերիկա-իրանական հարաբերություններում լարվածության աճի մասին։ Նրա պատասխանից պարզ է դառնում, որ այդ ամենն իրեն անհանգստացնում է, քանի որ սպառնում է տարածաշրջանի կայունությանը և բացասաբար անդրադառնում Ադրբեջանի սոցիալ-տնտեսական կացության վրա։ Ուրեմն, Ադրբեջանը խաղաղասեր, արարող երկիր է, իսկ չարիքը նրանից հեռու է, չկարգավորված հակամարտություններն էլ խոչընդոտում են իր երկրի առաջընթացին։ Տարածաշրջանի ապակայունացման, ռազմական էսկալացիայի պատճառներն անտեսվեցին։ Թե ո՞րն է ստեղծված իրավիճակում պատասխանատվության իր բաժինը, հարևան երկրի ղեկավարն այդ մասով ոչինչ չասաց։
Մեկ ուրիշ հարց. ի՞նչ է մտածում Ալիևը՝ արդյո՞ք ադրբեջանական երիտասարդությունը կցանկանար տարածաշրջանային կազմակերպության մաս դառնալ և իր ինքնուրույնությունը դնել այդպիսի կազմակերպության վրա։ Նման գաղափարն աջակցության կարժանանա՞ Ադրբեջանում։ Մոդերատորի հարցի ենթատեքստում ժողովրդավարությունն էր, որն ադրբեջանական երիտասարդության համար առայսօր մնում է անհասանելի։ Ալիևի պատասխանը նույն ոճով էր. ո՜չ, նա այդպես չի մտածում. իր նպատակներից մեկն Ադրբեջանն ինքնաբավ, որևէ մեկից կախվածություն չունեցող երկիր դարձնելն է։ Նրա խոսքով՝ Ադրբեջանը գործնական մոտեցում է ցուցաբերում ցանկացած հարցի նկատմամբ, որը վերաբերում է այս կամ այն միջազգային կառույցում ներկայացված լինելուն։ Կարծում ենք, կարիք չկա մեկնաբանել Ալիևի գործնական մոտեցումները, ուղղակի հիշեցնենք, որ խոսքը վերաբերում է իրավապաշտպանների, լրագրողների, միջազգային կառույցների հետ համագործակցող հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչների նկատմամբ իրականացվող ճնշումներին ու բռնարարքներին, երկրի ճակատագրով մտահոգ մարդկանց բանտարկելուն, նրանց ընտանիքների անդամներին ահաբեկելուն։ Նախագահն, անտարակույս, չէր ցանկանա Ադրբեջանի երիտասարդությանը տարածաշրջանային գործընթացներում ներգրավված տեսնել, որովհետև դա, ի վերջո, կնշանակեր իշխանության դեմ դժգոհության ավելի հուժկու ալիքի բարձրացում։ Անշուշտ, նախընտրելին ՙինքնաբավ, անկախ՚ պետությունն է, որի քաղաքացիները հնարավորություն չունեն համագործակցել մարդու իրավունքների հարցերով զբաղվող միջազգային կազմակերպությունների հետ։
Դավոսն իր հերթին արձանագրեց, որ Հարավային Կովկասի երեք պետություններից երկուսի՝ Հայաստանի և Վրաստանի կողքին մեր օրերում գոյատևում է բռնապետական մի վարչակարգ՝ Իլհամ Ալիևի գլխավորությամբ, որը շարունակում է մնալ տարածաշրջանի խաղաղությանն ու կայունությանը սպառնացող հիմնական վտանգը։