ԲԱՔ­ՎՈՒՄ ԹԵ­ՄԱՆ ՓՈ­ԽԵ­ՑԻՆ, ԱՐ­ԴՅՈՒՆ­ՔԸ ՉՓՈԽ­ՎԵՑ

Մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյան ու­շադ­րու­թյու­նը վեր­ջին շա­բաթ­վա ըն­թաց­քում սևեռ­ված է Լի­բա­նա­նում տե­ղի ու­նե­ցած հզոր պայ­թյու­նի վրա, ո­րի ող­բեր­գա­կան հետևանք­ներն ու դրա հետ կապ­ված տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին զար­գա­ցում­նե­րը դար­ձել են քա­ղա­քա­կան շր­ջա­նակ­նե­րի և մի­ջազ­գա­յին մա­մու­լի քն­նարկ­ման թե­մա։ Բեյ­րու­թի նա­վա­հան­գս­տի տա­րած­քում օ­գոս­տո­սի 4-ին հզոր պայ­թյուն է ե­ղել, ո­րի հետևան­քով կան զո­հեր, հա­զա­րա­վոր մար­դիկ վի­րա­վոր­վել են, տաս­նյակ հա­զա­րա­վոր­նե­րը՝ զրկ­վել տա­նի­քից։ Հայ­կա­կան հա­մայն­քը նույն­պես կո­րուստ­ներ ու­նի. պաշ­տո­նա­կան հա­ղոր­դագ­րու­թյան հա­մա­ձայն՝ զոհ­վել է 13 մարդ, վի­րա­վոր­վել՝ 300-ը։
Պայ­թյու­նի պատ­ճա­ռը, ըստ լի­բա­նա­նյան իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի հայ­տա­րա­րու­թյան, երկ­րի մաք­սա­յին ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի կող­մից վեց տա­րի ա­ռաջ առգ­րավ­ված և պա­հես­տում պահ­ված 2750 տոն­նա ա­մո­նիու­մի նիտ­րատն էր։ Վեր­ջինս, ա­մե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ, ար­տադր­վել է Վրաս­տա­նում՝ Ռուս­թա­վիի ՙԱ­զոտ՚ գոր­ծա­րա­նում։ Հիմք ըն­դու­նե­լով գոր­ծա­րա­նի տնօ­րի­նու­թյան տե­ղե­կու­թյուն­նե­րը, ՙԷ­խո Կավ­կա­զի՚ կայ­քը տե­ղե­կաց­րեց, որ նշ­ված քի­միա­կան նյութն ար­տադր­վել է 2013 թվա­կա­նին, իսկ ար­տադ­րան­քի պահ­պան­ման ժամ­կետն ըն­դա­մե­նը 6 ա­միս է։
Ռուս­թա­վիի ՙԱ­զոտ՚-ն իր ար­տադ­րան­քը ար­տա­հա­նում է տաս­նյակ եր­կր­ներ, այդ թվում՝ Ի­տա­լիա, Ֆրան­սիա, Մեծ Բրի­տա­նիա, Ուկ­րաի­նա, Հա­րա­վա­յին Ա­մե­րի­կա­յի եր­կր­ներ։
Ո­րոնք են պայ­թյու­նի պատ­ճառ­նե­րը և ով­քեր են մե­ղա­վոր­նե­րը՝ կո­րո­շի երկ­րի ռազ­մա­կան դա­տա­րա­նը։ Այս մա­սին օ­գոս­տո­սի 8-ին ի­րա­զե­կեց Լի­բա­նա­նի ար­տա­քին գոր­ծե­րի նա­խա­րար Շար­բել Վեհ­բեն։ Ա­վե­լի վաղ Լի­բա­նա­նի նա­խա­գահ Մի­շել Աու­նը խո­սել է ե­րեք հնա­րա­վոր վար­կա­ծի մա­սին. ա­ռա­ջին՝ ար­տա­քին մի­ջամ­տու­թյան հա­վա­նա­կա­նու­թյու­նը, այս դեպ­քում են­թադր­վում է, որ պայ­թյու­նի պատ­ճառ կա­րող էին դառ­նալ ռում­բը կամ հր­թի­ռը։ Մյուս եր­կու վար­կած­նե­րը են­թադ­րում են ան­փու­թու­թյուն կամ դժ­բախտ պա­տա­հար։
Լի­բա­նա­նի ժո­ղովր­դին պա­տու­հա­սած դժ­բախ­տու­թյանն ար­ձա­գան­քե­ցին աշ­խար­հի մի շարք եր­կր­ներ և մի­ջազ­գա­յին կա­ռույց­ներ։ Ող­բեր­գա­կան ի­րա­դար­ձու­թյան հետևանք­նե­րի վե­րաց­ման նպա­տա­կով ա­վե­լի քան 33 մլն եվ­րո տրա­մադ­րե­լու պատ­րաս­տա­կա­մու­թյուն հայտ­նեց Եվ­րա­հանձ­նա­ժո­ղո­վը։
Նման ի­րա­վի­ճակ­նե­րում մար­դա­սի­րա­կան օգ­նու­թյունն ու­նե­նում է նաև քա­ղա­քա­կան են­թա­տեքստ, իսկ Մեր­ձա­վոր Արևելքն այն տա­րա­ծաշր­ջանն է, ո­րի հետ Եվ­րո­պա­կան միու­թյան եր­կր­նե­րը սերտ առն­չու­թյուն­ներ ու­նեն։ Այս հան­գա­ման­քը վե­րա­հաս­տա­տեց Ֆրան­սիա­յի նա­խա­գահ Է­մա­նուել Մակ­րո­նի՝ Լի­բա­նան կա­տա­րած այ­ցը։ Նրա ար­տա­հայ­տու­թյու­նը, որ Բեյ­րու­թի նա­վա­հան­գս­տում տե­ղի ու­նե­ցած պայ­թյու­նը պետք է նոր ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի սկիզբ դառ­նա, ար­դեն իսկ տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին նոր զար­գա­ցում­ներ է են­թադ­րում։ Մի­ջան­կյալ նշենք, որ Լի­բա­նա­նը ե­ղել է Ֆրան­սիա­յի գա­ղու­թը, ո­րից ան­կա­խա­ցել է 1943 թվա­կա­նին։ ՙԱլ-Ջա­զի­րա՚ հե­ռուս­տաա­լի­քի փո­խանց­մամբ՝ Ֆրան­սիա­յի նա­խա­գա­հը շր­ջել է Բեյ­րու­թի փո­ղոց­նե­րով, զրու­ցել մարդ­կանց հետ։ Մակ­րո­նին ող­ջու­նել են ու նաև խնդ­րել նրա օգ­նու­թյու­նը՝ վերջ տա­լու լի­բա­նա­նյան կո­ռուպ­ցիոն ռե­ժի­մին։ Նաև հույս են հայտ­նել,որ Ֆրան­սիա­յի տրա­մադ­րած մար­դա­սի­րա­կան օգ­նու­թյու­նը կհաս­նի ժո­ղովր­դին և ոչ թե կո­ռում­պաց­ված իշ­խա­նա­վոր­նե­րին։ Մի խոս­քով՝ Ֆրան­սիա­յի նա­խա­գա­հը ոտ­քի վրա, ժա­մե­րի ըն­թաց­քում հե­ղա­փո­խա­կան ի­րադ­րու­թյուն է ստեղ­ծել։ Ա­սել է, որ ին­քը Լի­բա­նա­նում է՝ ղե­կա­վա­րու­թյա­նը նոր քա­ղա­քա­կան պայ­մա­նա­գիր ա­ռա­ջար­կե­լու հա­մար։ Օ­գոս­տո­սի 10-ին Լի­բա­նա­նի կա­ռա­վա­րու­թյան հրա­ժա­րա­կա­նի լու­րը տա­րած­վեց լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րով։

Ե­թե Բեյ­րու­թում տե­ղի ու­նե­ցած պայ­թյու­նը Ֆրան­սիա­յի նման երկ­րին Լի­բա­նա­նում իր ազ­դե­ցու­թյու­նը տա­րա­ծե­լու նոր հնա­րա­վո­րու­թյուն է տվել, միան­գա­մայն ըն­կա­լե­լի է։ Բայց որ Ադր­բե­ջանն է նման քա­ղա­քա­կան նպա­տակ հե­տապն­դում, ար­դեն զվար­ճա­լի պատ­մու­թյան է նման­վում։ Օ­գոս­տո­սի 5-ին Ադր­բե­ջա­նի նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լիևը Լի­բա­նա­նի իր պաշ­տո­նակ­ցի հետ հե­ռա­խո­սազ­րույ­ցում ֆի­նան­սա­կան ա­ջակ­ցու­թյան խոս­տում տվեց։ Օր­վա վեր­ջին հայտ­նի դար­ձավ, որ նա­խա­գա­հը հրա­մա­նա­գիր է ստո­րագ­րել Ադր­բե­ջա­նի կող­մից Լի­բա­նա­նին 1մլն դո­լա­րի ֆի­նան­սա­կան օգ­նու­թյուն ցու­ցա­բե­րե­լու մա­սին։ Նա­խա­գա­հի դիր­քո­րո­շու­մը հա­րու­ցել է ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի դժ­գո­հու­թյու­նը։ Նրան հարց են ուղ­ղել՝ սե­փա­կան ժո­ղովր­դին ե՞րբ եք օգ­նե­լու։ Ա­լիևի վար­չա­կազմն իր քա­րո­զիչ­նե­րի մի­ջո­ցով հա­սա­րա­կու­թյան մեջ տա­րա­ծեց թեզ, ըստ ո­րի՝ Լի­բա­նա­նին օգ­նե­լը կբարձ­րաց­նի Ադր­բե­ջա­նի մի­ջազ­գա­յին հե­ղի­նա­կու­թյու­նը, հնա­րա­վոր կլի­նի փո­խել Լի­բա­նա­նի հա­յե­րի կող­մից Ադր­բե­ջա­նի մա­սին ստեղ­ծած բա­ցա­սա­կան պատ­կե­րա­ցում­նե­րը։ Այդ ա­մե­նի ար­դյուն­քում հա­յե­րի դիր­քե­րը կթու­լա­նան։ Ի­րոք, զվար­ճա­լի է։ Քա­ղա­քա­կիրթ պե­տու­թյունն իր վար­կա­նի­շը բարձր է պա­հում ա­ռա­ջին հեր­թին մի­ջազ­գա­յին պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րը հա­վուր պատ­շա­ճի կա­տա­րե­լու դեպ­քում։ Սա, ի­հար­կե, Ադր­բե­ջա­նին չի վե­րա­բե­րում։
Հարց է ծա­գում՝ ո՞րն է Իլ­համ Ա­լիևի ՙմար­դա­սի­րա­կան ա­ռա­քե­լու­թյան՚ ի­րա­կան դր­դա­պատ­ճա­ռը և, ար­դյո՞ք, Ադր­բե­ջա­նը Լի­բա­նա­նում ազ­դե­ցու­թյուն տա­րա­ծե­լու ի­րա­կան հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նի։ Մեր­ձա­վո­րարևե­լյան այս երկ­րում հայ­կա­կան հա­մայն­քը մեծ հե­ղի­նա­կու­թյուն ու­նի, ա­սել է թե՝ լի­բա­նա­նյան հան­րու­թյան շր­ջա­նում հա­կա­հայ­կա­կան քա­րոզ­չու­թյան ծա­վա­լու­մը հա­զիվ թե որևէ հա­ջո­ղու­թյուն ու­նե­նա։
Բաք­վում, կար­ծես, հաս­կա­ցան և ան­մի­ջա­պես թե­ման փո­խե­ցին։ Ար­դյուն­քը չփոխ­վեց։
Բեյ­րու­թի նա­վա­հան­գս­տում տե­ղի ու­նե­ցա­ծից հե­տո ՀՀ արտ­գործ­նա­խա­րա­րու­թյու­նը հայ­տա­րա­րել էր, որ Լի­բա­նա­նում գտն­վող ՀՀ քա­ղա­քա­ցի­նե­րը, ո­րոնք ա­ղե­տի հետևան­քով կորց­րել են ի­րենց բնա­կա­րան­նե­րը, կտե­ղա­փոխ­վեն Հա­յաս­տան։ Սփյուռ­քի գոր­ծե­րի գլ­խա­վոր հանձ­նա­կա­տար Զա­րեհ Սի­նա­նյանն էլ Բեյ­րութ մեկ­նե­լուց ա­ռաջ լրագ­րող­նե­րի հետ ճե­պազ­րույ­ցում հայ­տա­րա­րեց, որ պայ­թյու­նից հե­տո Հա­յաս­տան մեկ­նե­լու ցան­կու­թյուն ու­նե­ցող­նե­րի թի­վը բա­վա­կա­նին մեծ է։ Սա­կայն խնդ­րի ա­ռաջ են կանգ­նել այն մար­դիկ, ով­քեր քա­ղա­քա­ցիու­թյուն, ինչ­պես նաև կա­ցու­թյան կար­գա­վի­ճակ չու­նեն։ Սի­նա­նյանն ա­սել է, որ պետք է մի­ջոց­ներ գտ­նել՝ այդ մարդ­կանց հայ­րե­նիք բե­րե­լու հա­մար։ Դա բա­ցար­ձակ օ­րի­նա­կան ի­րա­վունք չէ, բայց ցան­կա­ցած հա­յի հա­մար բա­ցար­ձակ բա­րո­յա­կան ի­րա­վունք է։ Հա­յաս­տան ե­կող բո­լոր հա­յե­րի հա­մար կա­պա­հով­վեն անհ­րա­ժեշտ պայ­ման­ներ, հա­վե­լել է գլ­խա­վոր հանձ­նա­կա­տա­րը։
Ստեղծ­ված ի­րա­վի­ճա­կում միան­գա­մայն տրա­մա­բա­նա­կան էր Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյու­նում լի­բա­նա­նա­հա­յե­րին վե­րաբ­նա­կեց­նե­լու հար­ցի շուրջ ակ­տիվ քն­նար­կում­նե­րի ծա­վա­լու­մը։ Ադր­բե­ջա­նում նոր հայ­տա­րա­րու­թյուն գրե­ցին։ ԱԳՆ մամ­լո ծա­ռա­յու­թյան ղե­կա­վար Լեյ­լա Աբ­դու­լաևան ա­սաց, որ Հա­յաս­տա­նը քայ­լեր է ձեռ­նար­կում Մեր­ձա­վոր Արևել­քի ո­րոշ եր­կր­նե­րի հա­յե­րի Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղում և հա­րա­կից շր­ջան­նե­րում վե­րաբ­նա­կեց­նե­լու ուղ­ղու­թյամբ, ո­րոնք, ըստ Ադր­բե­ջա­նի ԱԳՆ-ի, հա­մար­վում են մի­ջազ­գա­յին մա­կար­դա­կով ճա­նաչ­ված ադր­բե­ջա­նա­կան տա­րածք­ներ։ Բա­քուն ցու­ցադ­րեց իր տագ­նա­պը՝ լի­բա­նա­նա­հա­յե­րի վե­րաբ­նա­կեց­ման ար­դյուն­քում Ար­ցա­խի հայ բնակ­չու­թյան թի­վը կա­ճի։
Նո­րու­թյուն չէ, որ Ա­լիևի վար­չա­խում­բը ֆո­բիա ու­նի Ար­ցա­խում ի­րա­կա­նաց­վող վե­րաբ­նա­կեց­ման քա­ղա­քա­կա­նու­թյան, ընդ­հան­րա­պես, ժո­ղովր­դագ­րա­կան ի­րա­վի­ճա­կի փո­փո­խու­թյա­նը միտ­ված գոր­ծըն­թաց­նե­րի հան­դեպ, ո­րով­հետև դրանք վկա­յում են հայ­կա­կան երկ­րորդ պե­տու­թյան ան­շեղ զար­գաց­ման, իր ա­պա­գա­յի հան­դեպ Ար­ցա­խի ժո­ղովր­դի վս­տա­հու­թյան մա­սին։ Ադր­բե­ջա­նում նման բա­նե­րին չեն կա­րող հան­գիստ վե­րա­բեր­վել։ Հի­շում ենք, նույն­պի­սի վե­րա­բեր­մունք ար­տա­հայ­տե­ցին նաև սի­րիա­հա­յե­րի՝ Ար­ցա­խում վե­րաբ­նակ­վե­լու հետ կապ­ված։ Դա, ի­հար­կե, ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի խն­դիրն է։
Ար­ցա­խի իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով հայ­տա­րա­րել են, որ բնակ­չու­թյան թվա­քա­նա­կի աճն այս­տեղ պայ­մա­նա­վո­րում են ծնե­լիու­թյան խթան­մամբ և հայ­րե­նա­դար­ձու­թյու­նը խրա­խու­սե­լով։ Եր­կու ուղ­ղու­թյուն­նե­րով ԱՀ ղե­կա­վա­րու­թյու­նը ձեռ­նար­կել, ձեռ­նար­կում է գործ­նա­կան քայ­լեր։ Ներ­կա դրու­թյամբ Ար­ցա­խում վե­րաբ­նա­կու­թյուն հաս­տա­տած մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րի կեն­սա­գոր­ծու­նեու­թյունն այդ քա­ղա­քա­կա­նու­թյան հա­ջող ի­րա­կա­նաց­ման վառ ա­պա­ցույցն է։