ԷՐԴՈՂԱՆԻՆ ԿՀԱՐԿԱԴՐԵՆ ՀԵՏԵՎԵԼ ՎԱՇԻՆԳՏՈՆԻ ՑՈՒՑՈՒՄՆԵՐԻՆ
Ռուզան ԻՇԽԱՆՅԱՆ
ԱՄՆ նախագահական ընտրություններում Ջո Բայդենի հաղթանակը կարող է էական փոփոխություններ մտցնել Ռուսաստան-Թուրքիա և Թուրքիա-ԱՄՆ հարաբերություններում։ Վաշինգտոնն այս մասին իրազեկեց ընտրություններից անմիջապես հետո՝ մատնանշելով, որ Ռուսաստանը դիտարկում է որպես ԱՄՆ-ի համար Չինաստանին համարժեք սպառնալիք։ Ազդակները ՌԴ-ի նկատմամբ քաղաքականությունը կոշտացնելու մասին էին։ Վաշինգտոնից հասկանալ են տվել՝ ոչ թե սպասել Թուրքիայի նկատմամբ պատժամիջոցների, այլ ընդունել, որ հենց Բայդենի վարչակազմն է առանցքային դերակատարություն հատկացնելու Թուրքիային՝ պահանջելով հրաժարվել Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև մանևրելու քաղաքականությունից։
Ոչ պաշտոնական մակարդակով տեղեկացվել է, որ նախագահ Էրդողանից կպահանջեն վերանայել իր արտաքին քաղաքականությունը, հակառակ դեպքում նա կկորցնի իշխանությունը։ Տրամաբանությունը հուշում է, որ Էրդողանն իշխանությունից հրաժարվելու մտադրություն չպիտի ունենա, ասել է թե՝ ի վերջո, պետք է հետևի Վաշինգտոնի ցուցումներին։
Թուրք-ամերիկյան դաշնակցային կապերն, իրոք, լավ ժամանակներ չեն ապրում: Անկարայի հետ հարաբերությունների խորացմամբ Ռուսաստանը թուլացնում է ՆԱՏՕ-ի դիրքերը տարբեր տարածաշրջաններում։ Իսկ թուրքական ղեկավարությունն ուղղակի շանտաժի է ենթարկում դաշինքի առաջատար ԱՄՆ-ին՝ նրանից ավելի մեծ օգուտներ քաղելու նպատակով։ Եթե Վաշինգտոն-Անկարա հարաբերություններում խորանում է լարվածությունը, դրանից չի հետևում, որ Թուրքիային վտարելու են ՆԱՏՕ-ից։ Անկարան Վաշինգտոնի հետ պայմանավորվածություններ ունի Սևծովյան տարածաշրջանում, Սիրիայում, Լիբիայում և այլուր։ Այն, որ պայմանավորվածությունները մնում են ուժի մեջ, վկայում են Վաշինգտոնի՝ վերը նշված ազդակները։
Մինչդեռ պատերազմի օրերին քաղաքական-փորձագիտական շրջանակներում տեսակետ էր շրջանառվում, ըստ որի՝ պատերազմից հետո ԱՄՆ-ն պատժամիջոցներ կկիրառի Թուրքիայի նկատմամբ։ Ժամանակը ցույց տվեց, որ խոսքը ոչ այնքան լուրջ պատժամիջոցների մասին է, այսինքն՝ Վաշինգտոնը Թուրքիային և Ռուսաստանին պահում է հակառակ բևեռներում։ Սիրիական հակամարտությունում Անկարան Բաշար ալ-Ասադի դեմ է, Ռուսաստանը՝ նրա կողքին։ Լիբիայում նույն իրավիճակն է. թուրքական իշխանություններն աջակցում են Լիբիայի արևմտյան հատվածում գործող՝ Ֆաիզ ալ-Սարաջի գլխավորած Ազգային համաձայնության կառավարությանը։ Ռուսաստանը սատարում է այդ կառավարությանը հակազդող ուժին՝ Լիբիայի ազգային բանակին։ Թուրքիան չպատժվեց նույնիսկ Արևելյան Միջերկրականում ցուցաբերած դիրքորոշման համար, չնայած քանիցս արժանացավ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի խիստ քննադատությանը։ Պատմական փաստերը նույնքան խոսուն են։ Քանի՞ անգամ են Ռուսաստանն ու Թուրքիան պատերազմել։ Ճշգրիտ թիվը եթե չասենք, կարող ենք ասել՝ 10-ից ավելի անգամ։ Ներկայիս Թուրքիան չի մոռացել, որ բոլոր պատերազմներից պարտված է դուրս եկել։
Չենք կարող շրջանցել Ղրիմի շուրջ ռուս-թուրքական հակասությունները։ Ամեն անգամ թեմային անդրադառնալիս Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը շեշտում է Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությունը։ Մարտի 10-ին ՌԴ նախագահի խոսնակ Դմիտրի Պեսկովը հայտարարեց. ՙՄենք չենք ընդունում Ղրիմի հարցում Թուրքիայի դիրքորոշումը։ Դրա հետ մեկտեղ, համբերատար շարունակում ենք բացատրել մեր դիրքորոշումը և վստահ ենք, որ մեր թուրք գործընկերները, վաղ թե ուշ, կհասկանան ՌԴ դիրքորոշման ճշտությունն ու հիմնավորվածությունը՚։ Պեսկովն այնուհետև հավելել է, որ ռուսական իշխանությունների համար Ղրիմի հարց, որպես այդպիսին, գոյություն չունի։
Արդյո՞ք միայն՝ ՙհամբերատար աշխատանք՚։ Օրերս ՌԴ պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն, խոսելով ռուս-թուրքական հարաբերությունների մասին, ընդգծեց, որ դրանք ընթանում են ոչ հեշտ, համատեղ աշխատանքը բարդ է, խանգարում է այն հանգամանքը, որ Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի անդամ է։ Դա ինքնին բացառիկ փորձ է, երբ մի կողմից ՆԱՏՕ-ի անդամ է, մյուս կողմից՝ ոչ, ասել է Շոյգուն։ Պաշտպանության նախարարի հայտարարության ենթատեքստն արդեն իսկ հուշում է, որ Արևմուտքը Թուրքիայի նկատմամբ ուժեղացնում է քաղաքական ճնշումները՝ կանգնեցնելով նրան ընտրության առաջ։ Թուրքիայի նախագահն ԱՄՆ-ի հետ ներքին խնդիր էլ ունի. Փենսիլվանիա նահանգում բնակվող քարոզիչ, իսլամական հասարակական գործիչ Ֆեթուլլահ Գյուլենի արտահանձնման՝ Էրդողանի խնդրանքը մշտապես մնում է անպատասխան։ 2016թ. հուլիսին Թուրքիայում պետական հեղաշրջման ձախողված փորձը ցույց տվեց, որ Էրդողանի իշխանության պահպանումը նաև կախված է Վաշինգտոնի տրամադրվածությունից։ Սա ևս Էրդողանին զգաստացնելու կարևոր լծակ է։
Վերը շարադրվածի համատեքստում անդրադառնանք հայ-թուրքական հարաբերություններին, որոնք այսօր այն նույն մակարդակի վրա են, ինչ հարյուր տարի առաջ։ Մարտի 11-ին արտգործնախարար Մևլութ Չավուշօղլուն Ղրղըզստան կատարած այցի ընթացքում թուրք-ղրղըզական համալսարանում հանդիպում է ունեցել ուսանողության հետ և անդրադարձել արցախյան զարգացումներին։ Նրա կարծիքով՝ այժմ հնարավոր է փոխել տարածաշրջանի ճակատագիրը և մշտական խաղաղություն ու կայունություն հաստատել։ Հակադարձենք Չավուշօղլուին՝ Հարավային Կովկասում Թուրքիայի վարած քաղաքականությունը ոչնչով չի նպաստել խաղաղության ու կայունության հաստատմանը, իսկ տարածաշրջանի ճակատագիրը փոխելու մասին դատողությունները միակողմանի են: