ԱՇԽԱՐՀԸ ՎԵՐԱԴԱՌՆՈՒՄ Է 19-ՐԴ ԴԱՐԻ ԴԱՇԻՆՔԱՅԻՆ ՄՈԴԵԼԻ՞Ն
Վահրամ ԱԹԱՆԵՍՅԱՆ
Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Լավրովի Պեկին կատարած այցից հետո ՉԺՀ արտաքին քաղաքական գերատեսչության ղեկավարը դիվանագիտական ուղեւորություն կատարեց Իրան, Թուրքիայի եւ Պարսից ծոցի արաբական մի քանի երկրներ։ Չինաստանը, երեւում է, ԱՄՆ հետ գլոբալ մրցակցության մեջ շեշտը դնում է եվրասիական տնտեսական-կոմունիկացիոն ինտեգրացիայի ծրագրի վրա։ Այդ մասին փորձագիտական հեղինակավոր աղբյուրները խոսում են 2010-ական թվականներից, բայց նախագիծը քաղաքական առումով ամբողջական տեսքի է եկել 2019թ. գարնանը։
Որքանո՞վ է մեծ այն իրականություն դարձնելու հավանականությունը։ Չինաստանը քսանհինգամյա համագործակցության համաձայնագիր է ստորագրել Իրանի հետ, քննարկվում է թուրք-չինական տնտեսական ինտեգրացիայի հեռանկարը։ ՉԺՀ-ն մեծ ներդրումներ է կատարում Կենտրոնական Ասիայի երկրներում։ Չինական ապրանքների առջեւ բաց է Եվրամիության եւ Ռուսաստանի շուկան։ Տնտեսական-կոմունիկացիոն այդ համագործակցությունը կարող է վերաճել ռազմաքաղաքական ինտեգրացիայի։
Փորձագետները նման ենթադրություն անում են՝ արձանագրելով, որ ռուս-չինական եւ չին-իրականական ու թուրք-չինական բանակցություններից անմիջապես հետո ԱՄՆ Ռազմածովային ուժերի ակադեմիայում տեղի է ունեցել ազգային անվտանգության հարցերով նախագահ Բայդենի գլխավոր խորհրդական Ջեյք Սելիվանի հանդիպումը նրա ճապոնացի եւ հարավկորեացի պաշտոնակիցներ Սիգերու Կիտամուրայի եւ Սուհ Հունի միջեւ։
Վերլուծաբանները հատկապես կարեւորել են, որ ԱՄՆ-ին հաջողվել է անվտանգային հարցերում բանակցությունների սեղանի շուրջ բերել Ճապոնիայի եւ Հարավային Կորեայի համապատասխան կառույցների ղեկավարներին, քանի որ, չնայած արտաքին քաղաքական հարցերում համընկնող դիրքորոշումներին, երկու երկրները պատմականորեն վիճելի սուր հարցեր ունեն։ Մասնավորապես, Հարավային Կորեան տասնամյակներ ի վեր Ճապոնիայից նյութական եւ բարոյական փոխհատուցում է պահանջում Կորեական թերակղզու օկուպացիայի շրջանում կորեացի ժողովրդի շահագործման, նրա դեմ բռնությունների համար։
Երեւում է, սակայն, որ տարածաշրջանում Չինաստանի ազդեցության դեմ միասնական ալյանս ձեւավորելու անհրաժեշտությունը Ճապոնիային եւ Հարավային Կորեային ստիպել է առժամանակ մի կողմ թողնել տարաձայնությունները։ Քննարկումների մասին պաշտոնական տեղեկատվության մեջ սլաքներն ուղղված են Հյուսիսային Կորեայի դեմ, իսկ խնդիրը ներկայացված է այնպես, որ ԱՄՆ-ը, Ճապոնիան եւ Հարավային Կորեան մտադրված են ջանքեր համատեղել Կորեական թերակղզին միջուկազերծելու ուղղությամբ։
Միջազգային մամուլը, մինչդեռ, համարում է, որ Հյուսիսային Կորեայի միջուկային ծրագրի թեման միայն արտաքին ֆոն է։ Այդ կերպ Միացյալ Նահանգները ձգտում է անհրաժեշտության դեպքում ՄԱԿ-ից եւ ՄԱԳԱՏԷ-ից քաղաքական աջակցություն ստանալ, բայց իրականում քննարկվում է Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում ԱՄՆ-Ճապոնիա-Հարավային Կորեա ռազմաքաղաքական ալյանսի ձեւավորման հարցը՝ հեռահար նպատակ ունենալով ընդգրկել նաեւ այլ երկրների։
Ըստ երեւույթին, այդ նույն ուղղությամբ է աշխատում նաեւ Չինաստանը։ Սկզբունքորեն դա է Թուրքիայի հետ հարաբերությունները խորացնելու ուղեգծի իրական շարժառիթը։ Թուրքիան ամուր կապեր ունի տարածաշրջանի ազդեցիկ երկրներից Պակիստանի հետ։ Թուրքիան փորձում է ազդեցություն հաստատել նաեւ Աֆղանստանում եւ, կարծես, որոշակի քայլեր արդեն ձեռնարկում է։ Աֆղանստանի վիճակագրական ծառայությունը երկրի էթնիկ խմբերի պաշտոնական ռեեստր է ներառել նաեւ թաթարներին, որ թյուրքական ծագման փոքրամասնություն են։
Եթե Չինաստանին հաջողվի Թուրքիայի միջոցով շահել Պակիստանի եւ Աֆղանստանի համաձայնությունը, ապա ՙՄեկ գոտի՝ մեկ ուղի՚ մեգանախագծի իրականացումն ավելի առարկայական հեռանկար կունենա՝ Չինաստանի համար ապահովելով ոչ միայն ցամաքային ուղղակի ելք Եվրոպա, այլեւ ծովային ավելի հարմար հաղորդակցություն։ Այս իմաստով ԱՄՆ-Ճապոնիա-Հարավային Կորեա ռազմաքաղաքական ալյանսի ձեւավորումը նաեւ ամերիկյան տնտեսական շահերի պաշտպանության նպատակ է հետապնդում։
Միաժամանակ ԱՄՆ-ը հետեւողականորեն մեծացնում է ազդեցությունը Եվրամիության անդամ երկրների վրա։ Վաշինգտոնը նպատակադրվել է միավորել Եվրոպան՝ որպես Ռուսաստանին ՙզսպելու ծրագրի՚ գործիքակազմ։ Արեւելյան Եվրոպայի պոստկոմունիստական եւ պոստխորհրդային երկրներում ԱՄՆ-ը բավարար ազդեցություն ունի եւ ամրապնդվում է, իսկ Արեւմտյան Եվրոպայում նրա նախաձեռնություններն առայժմ բախվում են Գերմանիայի եւ, մասամբ, Ֆրանսիայի դիմադրությանը։
Կանխատեսումները, որ ԱՄՆ-ում դեմոկրատական կուսակցության թեկնածուի հաղթանակի դեպքում միջազգային իրավիճակը սրվելու է, կարծես իրականանում են։ Ռուսաստանի համար լուրջ փորձություն կլինի Ուկրաինայի արեեւլքում ճգնաժամը, ինչին, ամենայն հավանականությամբ, ձգտում է ԱՄՆ-ը՝ հակամարտության դրդելով Ուկրաինայի իշխանություններին։ Չինաստանի պարագայում հնարավոր են անկարգություններ ույղուրաբնակ ինքնավարության տարածքում։
Միջազգային հարաբերությունների համատեքստն, այսպիսով, գնում է բեւեռացման։ Մի կողմում ԱՄՆ-ն է՝ Եվրամիության դաշնակիցների, մասմամբ՝ Իսրայելի եւ Պարսից ծոցի արաբական միապետությունների հետ, մյուսում՝ Ռուսաստանը եւ Չինաստանը։ Թուրքիան դեռեւս ՙճոճանակ՚ է։ Դժվար է կանխատեսել նաեւ Իրանի ընտրությունը։ Մեր տարածաշրջանը չինական ՙՄետաքսի ճանապարհի՚ գոտում է։ Այս կտրվածքով են գնահատվում Հայաստանով անցնող կոմունիկացիաները։