ՄԵՐՁԱՎՈՐ ԱՐԵՎԵԼՔԸ՝ ՏՐԱՆՍՖՈՐՄԱՑԻԱՅԻ ՇԵՄԻՆ

 Մեր­ձա­վոր Ա­րե­ւել­քում ու­շագ­րավ զար­գա­ցում­ներ են սպաս­վում։ Հու­նի­սի 18-ին Ի­րա­նում կկա­յա­նան նա­խա­գա­հա­կան ընտ­րու­թյուն­ներ։ Երկ­րի հո­գե­ւոր ա­ռաջ­նոր­դին կից խոր­հուր­դը դե­ռեւս վերջ­նա­կա­նա­պես չի հաս­տա­տել նա­խա­գա­հի թեկ­նա­ծու­նե­րի ցան­կը։ Հայտ­նի է միայն, որ ընտ­րա­պայ­քա­րին չի մաս­նակ­ցի նախ­կին նա­խա­գահ Ահ­մե­դի­նե­ջա­դը, ինչ­պես նաեւ Ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թյան խոր­հր­դի քար­տու­ղար Լա­րի­ջա­նին։ Բա­ցառ­ված չէ, որ վեր­ջին պա­հին ո­րո­շում ըն­դուն­վի, որ իշ­խա­նու­թյու­նը կփո­խանց­վի այս­պես կոչ­ված բա­րե­փո­խիչ­նե­րի թի­մի ներ­կա­յա­ցուց­չին։

Ի­րա­նի ներ­քա­ղա­քա­կան ի­րա­վի­ճա­կի այս հնա­րա­վոր տրանս­ֆոր­մա­ցիան, ան­շուշտ, պայ­մա­նա­վոր­ված է մի­ջու­կա­յին ծրագ­րի շուրջ ԱՄՆ-ի հետ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րով, որ միջ­նոր­դա­վոր­ված են, բայց հա­մա­ձայ­նու­թյան հան­գե­լու մեծ հա­վա­նա­կա­նու­թյուն ու­նեն։ Զու­գա­հե­ռա­բար, կար­ծես, եզ­րագ­ծին է մո­տե­նում Իս­րա­յե­լում քա­ղա­քա­կան ճգ­նա­ժա­մի հաղ­թա­հա­րու­մը։ Իշ­խող տե­սա­կետ է, որ մոտ ա­պա­գա­յում կձե­ւա­վոր­վի նոր կա­ռա­վա­րու­թյուն, որ­տեղ գոր­ծող վար­չա­պետ Նե­թա­նյա­հուն ներ­կա­յաց­ված չի լի­նի։
Ան­կաս­կած է, որ Նե­թա­նյա­հուի քա­ղա­քա­կան դա­րաշր­ջա­նի ա­վար­տը պայ­մա­նա­վոր­ված է Իս­րա­յե­լի նկատ­մամբ ԱՄՆ նոր նա­խա­գա­հի կեց­ված­քից։ Բայ­դե­նը ոչ միայն չի շա­րու­նա­կում նա­խոր­դի քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը, այ­լեւ շատ սկզ­բուն­քա­յին՝ Պա­ղես­տի­նի հար­ցում ցու­ցա­բե­րում է հա­վա­սա­րակ­շռ­ված մո­տե­ցում՝ հիմք ըն­դու­նե­լով ՄԱԿ-ի հա­մա­պա­տաս­խան բա­նա­ձե­ւը, ո­րի հա­մա­ձայն պա­ղես­տին­ցի ա­րաբ­նե­րը ու­նեն ան­կախ պե­տու­թյան ի­րա­վունք։
Բայ­դե­նի այս մո­տե­ցու­մը, բնա­կա­նա­բար, իս­լա­մա­կան աշ­խար­հում ըն­կալ­վում է որ­պես սիո­նիզ­մի զս­պան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան դր­սե­ւո­րում։ Խնդ­րի նկատ­մամբ շատ նր­բազ­գաց է մա­նա­վանդ Ի­րա­նը, հան­գա­մանք, որ ԱՄՆ-ի հետ այդ երկ­րի հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րում լար­վա­ծու­թյան հաղ­թա­հար­ման լրա­ցու­ցիչ խթան կա­րող է լի­նել։ Ըստ ե­րե­ւույ­թին, տե­սա­նե­լի ա­պա­գա­յում Ի­րա­նը կհաղ­թա­հա­րի մե­կու­սա­ցու­մը։ Մի­ջազ­գա­յին մա­մու­լում սեն­սա­ցիոն տե­ղե­կու­թյուն է հայ­տն­վել, որ մարտ-ապ­րիլ ա­միս­նե­րին Միա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րը մեկ մի­լիոն բա­րել նավթ է գնել Ի­րա­նից։
Ե­րե­ւում է, Իս­րա­յե­լում նա­խա­պատ­րաստ­վում են ի­րա­վի­ճա­կի հա­վա­նա­կան փո­փո­խու­թյա­նը։ Մո­սա­դի նախ­կին տնօ­րեն Կոե­նը հայ­տա­րա­րել է, որ Սի­րիա­յում ռու­սա­կան ներ­կա­յու­թյու­նը մշ­տա­դի­տարկ­ման տակ է պա­հում իս­րա­յե­լա­կան կող­մի ցան­կա­ցած քայլ։ Ի պա­տաս­խան՝ փոր­ձա­գետ­նե­րը Մո­սա­դի տնօ­րե­նի ու­շադ­րու­թյու­նը հրա­վի­րել են փաս­տին, որ Սի­րիա­յում ռազ­մա­կան ծա­վա­լում ի­րա­կա­նաց­նե­լուց ա­ռաջ ՌԴ նա­խա­գահ Պու­տի­նը ՙբո­լոր ման­րա­մաս­նու­թյուն­նե­րը քն­նար­կել է Իս­րա­հե­լի վար­չա­պետ Նե­թա­նյա­հուի հետ՚։
Ա­վե­լին, իս­րա­յել­ցի մի շարք փոր­ձա­գետ­ներ ան­կեղ­ծո­րեն խոս­տո­վա­նել են, որ ե­թե Սի­րիա­յում Ռու­սաս­տա­նը չծա­վալ­վեր, ա­պա հրեա­կան պե­տու­թյու­նը գործ կու­նե­նար այդ երկ­րում Ի­րա­նի ա­վե­լի մեծ ներ­կա­յու­թյան հետ, իսկ դա ՙուղ­ղա­կի սպառ­նա­լիք կլի­ներ՚։ Ըստ այդմ, ուր­վագծ­վում է տե­սա­կան մի հե­ռան­կար, երբ ի­րա­նա-ա­մե­րի­կյան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րում լար­վա­ծու­թյան թու­լաց­մա­նը զու­գա­հեռ Սի­րիա­յում կա­րող է ա­ճել ի­րա­նա­կան ազ­դե­ցու­թյու­նը՝ որ­պես ռուս-թուր­քա­կան հա­մա­տեղ ՙպա­րե­կու­թյան՚ հա­կակ­շիռ։
Ժա­մա­նակ ա­ռաջ Ղա­զախս­տա­նի մայ­րա­քա­ղաք Աս­տա­նա­յում ձե­ւա­վոր­ված ե­ռա­կողմ՝ Ռու­սաս­տան-Ի­րան-Թուր­քիա ձե­ւա­չա­փը, որ կոչ­ված էր հաս­նել սի­րիա­կան կար­գա­վոր­ման, փաս­տա­ցի այ­լեւս չի գոր­ծում։ Վեր­ջին շր­ջա­նում ԱՄՆ պե­տա­կան դե­պար­տա­մեն­տի պաշ­տո­նյա­ներ են այ­ցե­լել Սի­րիա­յի հյու­սիս-ա­րեեւ­լյան շր­ջան­ներ, որ­տեղ վե­րահս­կո­ղու­թյուն են ի­րա­կա­նաց­նում քր­դա­կան խմ­բա­վո­րում­նե­րը։ Վա­շինգ­տո­նը, կար­ծես, վե­րա­դառ­նում է Սի­րիա։
Ոչ հե­ռա­վոր ան­ցյա­լում Սի­րիա­յի նա­խա­գա­հի դեմ ԱՄՆ-ը հա­մե­րաշխ­ված էր Թուր­քիա­յի հետ։ Ներ­կա­յումս Թուր­քիան չի վս­տա­հում ԱՄՆ-ին՝ լուրջ կաս­կած­ներ ու­նե­նա­լով, որ Վա­շինգ­տո­նը Թուր­քիա­յի հետ Սի­րիա­յի սահ­մա­նա­մերձ գո­տում ՙստեղ­ծում է բու­ֆե­րա­յին քր­դա­կան ինք­նա­վա­րու­թյուն՚։ Այս հար­ցում ԱՄՆ-ը, հա­վա­նա­բար, չի ու­նե­նա նաեւ Ի­րա­նի վս­տա­հու­թյու­նը։ Թեհ­րա­նը սե­փա­կան քր­դա­կան խն­դիրն ու­նի։
Ե­թե Իս­րա­յե­լում կա­ռա­վա­րու­թյան փո­փո­խու­թյու­նը լի­նի ոչ թե տեխ­նիա­կա­կան, այլ՝ քա­ղա­քա­կան, եւ Պա­ղես­տի­նի հար­ցը մտ­նի ա­րա­բա-իս­րա­յե­լա­կան սուբս­տան­տիվ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի դաշտ, ա­պա Թուր­քիա­յի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը մե­ծա­պես կտու­ժի։ Փո­խա­րե­նը, ե­րե­ւի, ի­րա­նա-ա­մե­րի­կյան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան հե­ռան­կար կբաց­վի։ Դա կա­րող է դրա­կան ազ­դե­ցու­թյուն ու­նե­նալ Հա­րա­վա­յին Կով­կա­սի անվ­տան­գու­թյան եւ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան կոն­ստ­րուկ­ցիա­նե­րի դի­վեր­սի­ֆի­կաց­վաց­ման վրա։