ԿՈՇՏ ԴԻՐՔՈՐՈՇՈՒՄ` Ի ՊԱՏԱՍԽԱՆ ՊԱՏԺԱՄԻՋՈՑՆԵՐԻ
Ռուզան ԻՇԽԱՆՅԱՆ
Հունիսի 18-ին Իրանի Իսլամական Հանրապետությունում տեղի ունեցան նախագահական ընտրություններ։ Իրանի ժողովուրդն իր նախագահին ընտրեց մի այնպիսի ժամանակահատվածում, երբ երկիրը միջազգային ասպարեզում հայտնվել է ոչ բարենպաստ իրավիճակում, և Վիեննայի հարթակում իրանական միջուկային գործարքի շուրջ բանակցությունները շարունակում են մնալ անարդյունք։ Խոսքը Թեհրանի և Վաշինգտոնի միջև ընթացող անուղղակի բանակցությունների մասին է, որի նպատակը 2015 թվականի միջուկային համաձայնագրին վերադառնալն է։ Բանակցություններին գլխավորապես խոչընդոտում են ամերիկյան պատժամիջոցները, որոնք ծանր կացության մեջ են դրել Իրանին։ Նման իրավիճակում երկրի շահերը կարող է առաջ տանել իր արդարամտությամբ և կոշտ դիրքորոշմամբ քաղաքացիների համակրանքը շահած Էբրահիմ Ռայիսին, ում համարում են նաև երկրի հոգևոր առաջնորդ այաթոլլահ Ալի Խամենեիի հավանական հետնորդ։
Ընտրարշավի ընթացքում Ռայիսիի հաղթանակի մասին խոսում էին՝ վկայակոչելով Իրանի դատական համակարգը ղեկավարելու տարիներին նրա բարի համբավն ու հանրության շրջանում ունեցած հեղինակությունը։ Դա հաստատվեց նախագահի թեկնածուների՝ երեք ժամ տևած առաջին հեռուստաբանավեճի ժամանակ, որը ծավալվեց երկու հիմնական թեկնածուների՝ Իրանի կենտրոնական բանկի նախագահ, չափավոր բարեփոխիչ Աբդոլնասեր Հեմաթիի և ծայրահեղ պահպանողական Էբրահիմ Ռայիսիի միջև։ Երկու թեկնածուներն էլ իրենց ուշադրությունը կենտրոնացրել էին երկրում ստեղծված սոցիալ-տնտեսական ծանր իրավիճակի վրա և խոսել ճգնաժամից դուրս գալու ուղիների մասին։ Ուշագրավն այն է, որ Կենտրոնական բանկի նախագահը, քննադատելով կարծր դիրքորոշում ունեցող քաղաքական գործիչներին, ասել է, թե նրանց հայտարարությունները և քայլերը նպաստել են Արևմուտքի հետ լարվածության աճին, ինչն ավելի է խորացրել սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամը։ Ռայիսին դիվանագիտորեն է արտահայտվել` ընդգծելով տնտեսական խնդիրները կարգավորելու և քաղաքացիների կենսամակարդակը բարձրացնելու՝ իր ստանձնած պարտավորությունը, այդկերպ խուսափելով բարեփոխումների ջատագովների հետ առճակատումից։
Նախագահական ընտրությունների վերաբերյալ Ռուսաստանն ու Միացյալ Նահանգները արտահայտել են տրամագծորեն հակառակ տեսակետներ։ ՌԴ-ում ԻԻՀ դեսպան Քյազեմ Ջալալիի բնորոշմամբ՝ ՌԴ նախագահի շնորհավորանքն ուղերձ էր Թեհրանի հետ հարաբերությունները խորացնելու՝ Ռուսաստանի լուրջ մտադրությունների մասին։ Իրազեկելով այս մասին՝ IRAN.ru կայքը մեջբերել է Վլադիմիր Պուտինի խոսքն առ այն, որ ապագայում երկկողմ հարաբերություններն ու ամենատարբեր ոլորտներում համագործակցությունը, ինչպես նաև միջազգային հարցերում փոխգործակցությունն ավելի կխորանան։ Նույն աղբյուրի տեղեկություններով՝ Իրանի պաշտոնական ներկայացուցիչ Ալի Ռաբինը քննադատել է ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի պաշտոնական ներկայացուցիչ Նեդ Փրայսին այն դիրքորոշման համար, ըստ որի՝ ԱՄՆ-ը չի կարող մեկնաբանել այլ երկրներում ոչ լիարժեք ժողովրդավարության պայմաններում անցկացված ընտրությունները։
Հայկական քաղաքական-փորձագիտական շրջանակներում կարևոր նշանակություն էր տրվում Ռայիսիի հաղթանակին, որովհետև այդ դեպքում ավելի շատ հեռանկարներ կբացվեն Հայաստանի տարածաշրջանային համագործակցության համար՝ թե՜ տնտեսության և թե՜ անվտանգության ոլորտներում։ Հայ-ադրբեջանական սահմանին ստեղծված իրավիճակի առնչությամբ Թեհրանից ստացված ազդակներն այդ տեսակետն ավելի ամբողջական են դարձնում։ Խոսքն այն մասին է, որ իրանական կողմն անընդունելի է համարել սահմանային որևէ փոփոխություն, ինչը կնշանակի Իրանին ու նրա տարածքային ամբողջականությանն ուղղված սպառնալիք։ Իրանագետ Գարիկ Միսակյանն այն կարծիքին է, որ Իրանի ղեկավարությանը մեծապես անհանգստացրել են Հարավային Կովկասում վերջին ժամանակներս տեղի ունեցած իրադարձությունները և գլխավորապես Արցախյան պատերազմն ու դրան հաջորդած զարգացումները։ Թուրքիայի ազդեցության այդ աստիճան աճը հակասում է Իրանի շահերին, որը համարվում է տարածաշրջանի կարևոր դերակատարներից մեկը։ Իլհամ Ալիևի, այսպես կոչված, ՙԶանգեզուրի միջանցքի՚ գաղափարը Թեհրանում համարում են թուրքական ծրագիր, հայ-իրանական ցամաքային սահմանի ընդհատման փորձ։ Իրանը, բնականաբար, կխոչընդոտի այդ ծրագրի իրականացմանը՝ գործելով նախևառաջ տնտեսական հարթությունում, ձգտելով տնտեսապես ակտիվանալ Սյունիքում, ներգրավվածություն ապահովելով ՙՀյուսիս-Հարավ՚ ճանապարհի շինարարության գործում։ Իրանի հետ համագործակցության լայն դաշտ կա, որին Հայաստանի իշխանությունները պետք է պատշաճ ուշադրություն դարձնեն, հավելել է իրանագետը։
ՙՌոսիյսկայա գազետա՚-ն (RG.ru) ներկայացրել է 2001-2005թթ. Իրանում ՌԴ դեսպան Ալեքսանդր Մարյասովի վերլուծությունը նախագահական ընտրությունների վերաբերյալ։ Նրա դիտարկմամբ՝ Իրանի միջուկային գործարքի հետ կապված՝ Հասան Ռոուհանիի անհաջողությունը միայն ուժեղացրեց պահպանողականների դիրքերը, միաժամանակ, հարուցելով պրագմատիկների հիասթափությունը։ Ռայիսին այժմ քննադատում է իր նախորդին քաղաքականության և տնտեսության ոլորտներում արձանագրված անհաջողությունների համար։ Արդյո՞ք ինքը կարող է լուծել այդ խնդիրները, հարցնում է նախկին դեսպանը։ Միջուկային ծրագրում հաջողություն չունենալու դեպքում հազիվ թե հաջողվի առաջընթաց արձանագրել տնտեսության մեջ, մանավանդ պատժամիջոցների պահպանման պարագայում։ Դրա համար էլ Ռայիսին կշարունակի միջուկային գործարքի շուրջ բանակցությունները Վիեննայում, ինչում շահագրգռված է նաև Իրանի հոգևոր առաջնորդ Ալի Խամենեին։ Հնարավոր է, որ իրանական կողմը բանակցությունների ընթացքում որդեգրի կոշտ դիրքորոշում։ Ինչ վերաբերում է նորընտիր նախագահի հայացքներին, շարունակել է Մարյասովը, ապա նա, լինելով պահպանողական և ոչ ռադիկալ, պետք է միջանկյալ դիրք զբաղեցնի պահպանողականների և պրագմատիկների միջև։ Հարկ է նկատի ունենալ նաև, որ Ռայիսին ամեն ինչում հետևելու է հոգևոր առաջնորդի կամքին, չհամարձակվելով նույնիսկ ակնարկներ անել նրա դիրքորոշման դեմ, ինչպես մի ժամանակ Ռոուհանին էր անում։