ԱՐ­ՑԱ­ԽԻ ԺՈ­ՂՈ­ՎՈՒՐ­ԴԸ՝ ԷՔ­ԶԻՍ­ՏԵՆ­ՑԻԱԼ ԱՆՎ­ՏԱՆ­ԳՈՒ­ԹՅԱՆ ԽՆԴ­ՐԻ Ա­ՌԱՋ

Ռու­սաս­տա­նի, Ադր­բե­ջա­նի և Հա­յաս­տա­նի ղե­կա­վար­նե­րի կող­մից 2020 թվա­կա­նի նո­յեմ­բե­րի 9-ին ստո­րագր­ված ե­ռա­կողմ հայ­տա­րա­րու­թյան մե­կա­մյա­կի կա­պակ­ցու­թյամբ Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան ար­տա­քին գոր­ծե­րի նա­խա­րա­րու­թյու­նը հան­դես ե­կավ հայ­տա­րա­րու­թյամբ։ Նրա­նում մաս­նա­վո­րա­պես նշ­ված էր, որ մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վուն­քի նոր­մերն ար­գե­լում են ճա­նա­չել ու­ժի սպառ­նա­լի­քի կամ ու­ժի կի­րառ­ման ար­դյունք հան­դի­սա­ցող ցան­կա­ցած տա­րած­քա­յին նվա­ճում։ Ա­վե­լին՝ ու­ժի կի­րա­ռու­մը չի կա­րող չե­ղար­կել մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վուն­քի հիմ­նա­րար սկզ­բունք­նե­րից մե­կը՝ ժո­ղո­վուրդ­նե­րի ի­րա­վա­հա­վա­սա­րու­թյունն ու ինք­նո­րո­շու­մը, որն ամ­րագր­ված է ՄԱԿ-ի կա­նո­նադ­րու­թյան մեջ և այլ հիմ­նա­րար մի­ջազ­գա­յին փաս­տաթղ­թե­րում։

Ու­ժի կի­րառ­մամբ Ադր­բե­ջանն ա­հա­բեկ­չա­կան Թուր­քիա­յի և մեր­ձա­վո­րարևե­լյան վարձ­կան­նե­րի ա­ջակ­ցու­թյամբ օ­կու­պաց­րեց Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան տա­րած­քի զգա­լի մա­սը, զավթ­ված տա­րածք­նե­րում ոչն­չաց­րեց հայ­կա­կան պատ­մամ­շա­կու­թա­յին ժա­ռան­գու­թյու­նը։ Պա­տե­րազ­մից մեկ տա­րի անց էլ, հա­կա­ռակ մի­ջազ­գա­յին մար­դա­սի­րա­կան ի­րա­վուն­քի նոր­մե­րի, շա­րու­նա­կում է ադր­բե­ջա­նա­կան բան­տե­րում խոշ­տան­գել, կտ­տանք­նե­րի են­թար­կել հայ ռազ­մա­գե­րի­նե­րին ու քա­ղա­քա­ցիա­կան ան­ձանց։ Շա­րու­նա­կում է թի­րա­խա­վո­րել ու կյան­քից զր­կել խա­ղաղ աշ­խա­տան­քով զբաղ­ված ար­ցախ­ցի­նե­րին, ո­րոնք ի­րենց հայ­րե­նի­քում ապ­րե­լու և ա­րա­րե­լու վճ­ռա­կան կամք ու­նեն։ Ար­ցա­խի հա­յա­թափ­ման քա­ղա­քա­կա­նու­թյան ֆո­նին Բա­քուն հայ­տա­րա­րում է, թե հա­կա­մար­տու­թյունն ան­ցյա­լում է, մնում է Ադր­բե­ջա­նի և Հա­յաս­տա­նի միջև խա­ղաղ հա­մա­ձայ­նագ­րի ստո­րագ­րու­մը։ Խա­ղա­ղու­թյան ու հաշ­տու­թյան մա­սին հայ­տա­րա­րու­թյուն­ներն էլ ու­ղեկց­վում են նոր հան­ցա­գոր­ծու­թյուն­նե­րով։ Մեկ ա­միս ա­ռաջ սե­փա­կան հո­ղակ­տո­րում աշ­խա­տե­լիս, ռուս խա­ղա­ղա­պա­հի ներ­կա­յու­թյամբ, Ադր­բե­ջա­նի զին­ված ու­ժե­րի դի­պու­կա­հա­րի կրա­կո­ցից զոհ­վեց Մար­տա­կերտ քա­ղա­քի բնա­կի­չը։ Քա­ղա­քա­ցիա­կան ան­ձանց թի­րա­խա­վո­րե­լու ևս մեկ դեպք ար­ձա­նագ­րե­ցինք նո­յեմ­բե­րի 8-ին, Շու­շիի մեր­ձա­կայ­քում։ Ադր­բե­ջան­ցի զին­ծա­ռա­յո­ղը կրա­կոց­ներ ար­ձա­կեց ջրա­մա­տա­կա­րար­ման աշ­խա­տանք­ներ ի­րա­կա­նաց­նող՝ Ստե­փա­նա­կեր­տի ՙՋր­մուղ-կո­յու­ղի՚ ՓԲԸ-ի աշ­խա­տա­կից­նե­րի ուղ­ղու­թյամբ։ 22-ա­մյա Մար­տիկ Ե­րե­մյա­նը մա­հա­ցավ տե­ղում, ե­րեք հո­գի հրա­զե­նա­յին տար­բեր վնաս­վածք­նե­րով տե­ղա­փոխ­վե­ցին հի­վան­դա­նոց։ Հեր­թա­կան այս մի­ջա­դեպն, ա­յո, Ադր­բե­ջա­նի կող­մից հայ ժո­ղովր­դի նկատ­մամբ ի­րա­կա­նաց­վող հա­յա­տյաց, ցե­ղաս­պան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան վկա­յու­թյունն է։ Ար­ցա­խի մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նի խոս­քում պա­հանջ հն­չեց վերջ դնել ադր­բե­ջա­նա­կան կա­մա­յա­կա­նու­թյուն­նե­րին ու ան­պատ­ժե­լիու­թյա­նը, ին­չը հնա­րա­վոր է Ար­ցա­խի ժո­ղովր­դի նկատ­մամբ ադր­բե­ջա­նա­կան կող­մի հան­ցա­վոր գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի ու­սում­նա­սի­րու­թյան և մե­ղա­վոր­նե­րին պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան են­թար­կե­լու հա­մար հս­տակ մե­խա­նիզմ­նե­րի ներ­դր­մամբ։ Նշենք, որ նո­յեմ­բե­րի 9-ին Ռու­սաս­տա­նի, Ադր­բե­ջա­նի և Հա­յաս­տա­նի ղե­կա­վար­նե­րի կող­մից ԼՂ-ում ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի դա­դա­րեց­ման վե­րա­բե­րյալ ե­ռա­կողմ հայ­տա­րա­րու­թյան ստո­րագր­ման մե­կա­մյա­կի կա­պակ­ցու­թյամբ ԱՄՆ-ի Պետ­դե­պար­տա­մեն­տի խոս­նակ Նեդ Փրայսն իր հայ­տա­րա­րու­թյու­նում կոչ ա­րեց հե­տաքն­նու­թյուն ի­րա­կա­նաց­նել մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի ոտ­նա­հա­րում­նե­րի և մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վուն­քի խախ­տում­նե­րի վե­րա­բե­րյալ պն­դում­նե­րի հետ կապ­ված։
Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան գե­րա­տես­չու­թյան ղե­կա­վա­րը ռու­սաս­տան­ցի լրագ­րող­նե­րի հետ զրույ­ցում Շու­շիի մեր­ձա­կայ­քում կա­տար­վածն ա­հա­բեկ­չու­թյուն ո­րա­կեց՝ միա­ժա­մա­նակ ըն­դգ­ծե­լով, որ այդ գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րը եր­կա­րա­ժամ­կետ նպա­տակ ու­նեն։ Նա­խա­րա­րի խոս­քով՝ սպան­ված և վի­րա­վո­րում ստա­ցած քա­ղա­քա­ցի­նե­րը ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի հա­մար ջրա­տար­ներն էին վե­րա­նո­րո­գում, երբ նրանց է մո­տե­ցել զին­ված ադր­բե­ջան­ցին։ Փոր­ձում են ար­ցախ­ցի­նե­րին վա­խեց­նել, որ­պես­զի նրանք հե­ռա­նան, իսկ վե­րա­դառ­նալ պատ­րաստ­վող­ներն էլ՝ մտա­փոխ­վեն, ա­սել է Դա­վիթ Բա­բա­յա­նը՝ հա­վե­լե­լով՝ Բա­քուն փոր­ձում է կան­խել Ար­ցա­խի վե­րա­կան­գն­ման գոր­ծըն­թա­ցում ար­վող ներդ­րում­նե­րը։
Դե ինչ, ձե­ռա­գի­րը չի փոխ­վում։ Ադր­բե­ջան­ցի զին­ծա­ռա­յո­ղի հա­մար հե­րո­սու­թյուն է ան­զեն հա­յին սպա­նե­լը։ Տա­րի­ներ ա­ռաջ քնած հայ սպա­յին կաց­նա­հա­րե­ցին, հե­տո էլ հան­ցա­գոր­ծին հե­րո­սաց­րին։
Շու­շիում ա­հա այդ­պես հաղ­թա­նակ տո­նե­ցին։ Տո­նի կա­պակ­ցու­թյամբ Ադր­բե­ջա­նին սր­տանց, ջեր­մո­րեն շնոր­հա­վո­րե­ցին Ղա­զախս­տա­նի և Բե­լա­ռու­սի ղե­կա­վար­նե­րը։ Նրանք չդա­տա­պար­տե­ցին Բաք­վի՝ հայ ռազ­մա­գե­րի­նե­րի ու քա­ղա­քա­ցիա­կան ան­ձանց հայ­րե­նա­դարձ­մա­նը խո­չըն­դո­տող գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րը, Ադր­բե­ջա­նի զին­ված ու­ժե­րի կող­մից հրա­դա­դա­րի ռե­ժի­մի բազ­մա­թիվ խախ­տում­նե­րը, ի­րենց հայ­րե­նի­քում խա­ղաղ աշ­խա­տան­քով զբաղ­ված մարդ­կանց սպա­նու­թյուն­նե­րը։
Այ­սօր մենք հար­կադր­ված ենք վե­րա­հաս­տա­տել, որ Ար­ցա­խի ժո­ղո­վուր­դը կանգ­նած է գո­յա­բա­նա­կան սպառ­նա­լի­քի ա­ռաջ։ Սա նշա­նա­կում է, որ ադր­բե­ջա­նա-ար­ցա­խյան հա­կա­մար­տու­թյու­նը չի հան­գու­ցա­լուծ­վել, հետևա­բար, անտ­րա­մա­բա­նա­կան է Բաք­վի պն­դու­մը, թե հա­կա­մար­տու­թյու­նը լուծ­վել է ռազ­մա­կան ճա­նա­պար­հով։ Ե­թե այդ ճա­նա­պար­հով լուծ­ված լի­ներ, ադր­բե­ջան­ցի զին­ծա­ռա­յո­ղը զենք չէր կի­րա­ռի խա­ղաղ աշ­խա­տան­քով զբաղ­ված մեր քա­ղա­քա­ցի­նե­րի դեմ։ Իր հայ­րե­նի­քում ապ­րե­լու՝ ար­ցախ­ցու ա­նօ­տա­րե­լի ի­րա­վուն­քի ոտ­նա­հար­ման փաս­տե­րը վերս­տին ստի­պում են բարձ­րա­ձայ­նել մեր ժո­ղովր­դի էք­զիս­տեն­ցիալ անվ­տան­գու­թյան խնդ­րի մա­սին։ Սրա վրա պետք է սևեռ­վի հա­մա­նա­խա­գա­հող պե­տու­թյուն­նե­րի և, ընդ­հան­րա­պես, մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թյան ու­շադ­րու­թյու­նը։