ՄՈՍԿ­ՎԱ­ՅԻՑ ՈՒ ՓԱ­ՐԻ­ԶԻՑ ԱԿՆ­ԿԱ­ԼԵ՞ՆՔ ՓՈԽ­ՀԱ­ՄԱ­ՁԱՅ­ՆԵՑ­ՎԱԾ ԳՈՐ­ԾՈ­ՂՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵՐ

Հա­յաս­տա­նի և Ադր­բե­ջա­նի արտ­գործ­նա­խա­րար­նե­րի հեր­թա­կան հան­դիպ­ման վայ­րը Փա­րիզն էր։  Ֆրան­սիան, որ­պես ԵԱՀԿ Մինս­կի խմ­բի հա­մա­նա­խա­գահ և Եվ­րա­միու­թյան ա­ռա­ջա­տար, շա­րու­նա­կում է ջան­քեր գոր­ծադ­րել ադր­բե­ջա­նա-ար­ցա­խյան հա­կա­մար­տու­թյան հա­մա­պար­փակ կար­գա­վոր­ման ուղ­ղու­թյամբ։ Այս ի­մաս­տով ա­ռանձ­նա­հա­տուկ կարևո­րու­թյուն պետք է տալ քա­ռա­սուն­չոր­սօ­րյա պա­տե­րազ­մից հե­տո Ֆրան­սիա­յի Սե­նա­տի կող­մից ըն­դուն­ված՝ ՙԼեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը ճա­նա­չե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թյան մա­սին՚ բա­նաձևին։  Այ­սօր էլ պաշ­տո­նա­կան Փա­րիզն իր հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րում ա­ռաջ­նա­յին նշա­նա­կու­թյուն է տա­լիս Ար­ցա­խի կար­գա­վի­ճա­կի հս­տա­կեց­ման խնդ­րին՝ հան­դես գա­լով մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նու­թյան, ժո­ղո­վուրդ­նե­րի ի­րա­վա­հա­վա­սա­րու­թյան և ժո­ղովր­դի ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­վուն­քի ճա­նաչ­ման դիր­քե­րից։

Հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րը Փա­րի­զում ա­ռան­ձին հան­դի­պում­ներ անց­կաց­րին Ա­րա­րատ Միր­զո­յա­նի և Ջեյ­հուն Բայ­րա­մո­վի հետ։ Այ­նու­հետև Ֆրան­սիա­յի արտ­գործ­նա­խա­րար Ժան Իվ Լը Դրիա­նի մաս­նակ­ցու­թյամբ անց­կաց­վեց հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րի և եր­կու արտ­գործ­նա­խա­րար­նե­րի հան­դի­պում։ Նման հան­դի­պում­նե­րից հե­տո միջ­նորդ­նե­րը, սո­վո­րա­բար, հան­դես են գա­լիս հա­մա­տեղ հայ­տա­րա­րու­թյամբ։ Ի­գոր Խո­վաևը, Էնդ­րյու Շո­ֆերն ու Բրիս Ռոք­ֆեյն ի­րենց հայ­տա­րա­րու­թյու­նում ըն­դգ­ծե­ցին ՙմար­դա­սի­րա­կան հար­ցե­րում ա­ռա­ջըն­թա­ցի հաս­նե­լու կարևո­րու­թյու­նը, ո­րոնք նե­րա­ռում, բայց չեն սահ­մա­նա­փակ­վում պահ­վող ան­ձանց, ա­կա­նա­զերծ­ման, ան­հետ կո­րած­նե­րի, տե­ղա­հան­ված­նե­րի կա­մա­վոր վե­րա­դար­ձի և պատ­մա­կան ու մշա­կու­թա­յին վայ­րե­րի պաշտ­պա­նու­թյան խն­դիր­նե­րով, նաև կող­մե­րին կոչ ա­րե­ցին ա­նար­գել մուտք ա­պա­հո­վել մի­ջազ­գա­յին մար­դա­սի­րա­կան կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րի հա­մար՚։ Եվս մեկ շեշ­տադ­րում՝ կող­մե­րը պետք է խու­սա­փեն հրահ­րիչ հռե­տո­րա­բա­նու­թյու­նից և սադ­րիչ գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րից։ Թերևս, կա­րե­լի է հաս­կա­նալ, թե ին­չու են հա­մա­նա­խա­գահ­ներն ա­ռա­ջին հեր­թին կարևո­րում մար­դա­սի­րա­կան հար­ցե­րում ա­ռա­ջըն­թաց ար­ձա­նագ­րե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թյու­նը։ Ըստ էու­թյան, ե­րեք հա­մա­նա­խա­գահ­ներն էլ պա­տե­րազ­մից հե­տո ա­ռա­ջա­ցած հու­մա­նի­տար ճգ­նա­ժա­մի հաղ­թա­հա­րումն ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թյուն են հա­մա­րում, ին­չը տեքս­տում ար­տա­հայտ­ված է կոնկ­րետ մե­սիջ­նե­րով։ Այս­պես, ՙպահ­վող ան­ձինք՚ հաս­կա­ցու­թյան ներ­քո միջ­նորդ­նե­րը նկա­տի են ու­նե­ցել և՜ ռազ­մա­գե­րի­նե­րին, և՜ քա­ղա­քա­ցիա­կան ան­ձանց։ Սա Ադր­բե­ջա­նին ուղղ­ված ազ­դակ է առ այն, որ մի­ջազ­գա­յին մար­դա­սի­րա­կան նոր­մե­րի տրա­մա­բա­նու­թյու­նից դուրս է պա­տե­րազ­մից հե­տո ռազ­մա­գե­րի­նե­րի հար­ցը քա­ղա­քա­կան շա­հար­կում­նե­րի են­թար­կե­լը, նրանց ա­հա­բեկ­չի պի­տակ կպց­նե­լը, դա­տելն ու ա­զա­տազ­րկ­ման դա­տավ­ճիռ­ներ ըն­դու­նե­լը։ Մի­ջազ­գա­յին մար­դա­սի­րա­կան օ­րենք­նե­րի հա­մա­ձայն՝ պահ­վող ան­ձինք պետք է հայ­րե­նա­դարձ­վեն պա­տե­րազ­մից ան­մի­ջա­պես հե­տո։ Դրա հետ մեկ­տեղ, պետք է նշել, որ հայ­տա­րա­րու­թյու­նում հի­շա­տակ­ված հու­մա­նի­տար խն­դիր­նե­րի շար­քում կան այն­պի­սի­նե­րը, ո­րոնց լուծ­ման հա­մար միջ­նորդ­նե­րը ներ­կա ի­րադ­րու­թյու­նում ի վի­ճա­կի չեն հա­մա­պա­տաս­խան պայ­ման­ներ ա­պա­հո­վել։ Ինչ­պե՞ս ա­պա­հո­վել տե­ղա­հան­ված­նե­րի կա­մա­վոր վե­րա­դարձն ի­րենց բնա­կա­վայ­րեր, անվ­տան­գու­թյան ի՞նչ ե­րաշ­խիք­նե­րով, ե­թե հա­կա­ռա­կոր­դը զի­նա­դա­դա­րի հաս­տա­տու­մից հե­տո էլ շա­րու­նա­կում է թի­րա­խա­վո­րել խա­ղաղ աշ­խա­տան­քով զբաղ­ված քա­ղա­քա­ցիա­կան ան­ձանց։ Կամ՝ կոնկ­րետ ի՞նչ մե­խա­նիզմ կի­րա­ռել պատ­մա­կան ու մշա­կու­թա­յին վայ­րե­րի պաշտ­պա­նու­թյան հա­մար, ե­թե ադր­բե­ջան­ցի­ներն այդ ժա­ռան­գու­թյունն սկ­սել են ոչն­չաց­նել ար­ցա­խյան տա­րածք­ներ ներ­խու­ժե­լու պա­հից։
Ու­շադ­րու­թյուն դարձ­նենք, սա­կայն, մեկ այլ ի­րո­ղու­թյան։ ՌԴ արտ­գործ­նա­խա­րա­րու­թյան պաշ­տո­նա­կան կայ­քում հրա­պա­րակ­վել է Սեր­գեյ Լավ­րո­վի անդ­րա­դար­ձը Փա­րի­զյան հան­դի­պում­նե­րին։ Նրա­նում ընդ­գծ­ված է, որ բո­լորն ա­ջակ­ցել են 2020թ. նո­յեմ­բե­րի 9-ին Ռու­սաս­տա­նի, Հա­յաս­տա­նի և Ադր­բե­ջա­նի ղե­կա­վար­նե­րի միջև ձեռք բեր­ված հա­մա­ձայ­նու­թյա­նը։ Արտ­գործ­նա­խա­րա­րի հա­վաստ­մամբ՝ ՙհա­մա­նա­խա­գահ­նե­րի գոր­ծու­նեու­թյու­նը շու­տով կենտ­րո­նա­նա­լու է հու­մա­նի­տար խն­դիր­նե­րի վրա՝ տա­րա­ծաշր­ջա­նի հայ և ադր­բե­ջա­նա­կան հա­մայ­նք­նե­րի միջև վս­տա­հու­թյան մթ­նո­լոր­տի ձևա­վոր­ման նպա­տա­կով պայ­ման­ներ ա­պա­հո­վե­լու, ա­մե­նօ­րյա հար­ցե­րը կա­ռու­ցո­ղա­կան փոխ­զի­ջում­նե­րի ո­գով լու­ծե­լու հա­մար՚։ Սա հենց այն­պես պա­տա­հա­կան չի աս­վել։ Միա­ցյալ Նա­հանգ­ներն ու Ֆրան­սիան, որ­պես հա­մա­նա­խա­գա­հող պե­տու­թյուն­ներ, ըն­դու­նել են հու­մա­նի­տար ուղ­ղու­թյու­նում ան­ցած մեկ տար­վա ըն­թաց­քում ռու­սաս­տա­նյան խա­ղա­ղա­պահ զո­րա­կազ­մի կող­մից ի­րա­կա­նաց­ված աշ­խա­տան­քը՝ միա­ժա­մա­նակ նա­խան­շե­լով մի շարք ո­լորտ­ներ, որ­տեղ պետք է ա­վե­լին ա­նել։ ՌԴ արտ­գործ­նա­խա­րա­րի խոս­քից հետևում է, որ փա­րի­զյան հան­դի­պում­նե­րի ըն­թաց­քում ա­ջակ­ցու­թյան է ար­ժա­նա­ցել ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի ա­ռա­քե­լու­թյու­նը՝ զուտ մար­դա­սի­րա­կան խն­դիր­նե­րի լուծ­ման ա­ռու­մով։ Խոս­քը չի վե­րա­բե­րում հիմ­նախ­նդ­րի քա­ղա­քա­կան կար­գա­վոր­մա­նը։ Այս հան­գա­ման­քը դի­տար­կենք աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ըն­թա­ցիկ զար­գա­ցում­նե­րի տե­սան­կյու­նից։ Արևմուտ­քը ներ­կա­յում կենտ­րո­նա­ցած է բե­լա­ռու­սա-լե­հա­կան սահ­մա­նին ծա­վալ­վող ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի վրա։ Ռու­սաս­տա­նյան վեր­լու­ծա­կան շր­ջա­նակ­նե­րը Բե­լա­ռու­սում ստեղծ­ված ի­րա­վի­ճա­կի շուրջ Եվ­րա­միու­թյան և Մոսկ­վա­յի միջև երկ­խո­սու­թյան մեծ հա­վա­նա­կա­նու­թյուն են տես­նում։ Տպա­վո­րու­թյուն է ստեղծ­վում, որ Մոսկ­վա-Փա­րիզ քա­ղա­քա­կան երկ­խո­սու­թյունն Ար­ցա­խի խնդ­րի շուրջ ա­ռա­ջի­կա­յում կա­րող է ա­վե­լի խո­րա­նալ՝ ընդ­հուպ մինչև գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի փոխ­հա­մա­ձայ­նե­ցում կամ՝ հա­մա­տեղ ջան­քե­րով ա­ռան­ձին խն­դիր­նե­րի լու­ծում։ Հնա­րա­վո՞ր է, ար­դյոք, ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի հետ միա­սին ֆրան­սիա­կան կող­մի ակ­տիվ ներգ­րավ­վա­ծու­թյուն հա­կա­մար­տու­թյան գո­տում ծա­վալ­վող գոր­ծըն­թաց­նե­րում։ Հե­տա­գա զար­գա­ցում­նե­րը ցույց կտան, թե որ­քա­նով է ի­րա­կա­նու­թյա­նը մոտ նման են­թադ­րու­թյու­նը։ Նշ­վա­ծին պար­զա­պես հա­վե­լենք Ռու­սաս­տա­նի և Ֆրան­սիա­յի նա­խա­գահ­նե­րի միջև նո­յեմ­բե­րի 16-ին տե­ղի ու­նե­ցած հե­ռա­խո­սազ­րույ­ցը։ Կրեմ­լի մա­մու­լի ծա­ռա­յու­թյան հա­ղոր­դած տե­ղե­կու­թյուն­նե­րով՝ Վլա­դի­միր Պու­տինն ու Է­մա­նուել Մակ­րո­նը քն­նար­կել են ղա­րա­բա­ղյան խն­դի­րը։ Պու­տի­նը հա­վաս­տիաց­րել է, որ Ռու­սաս­տանն այ­սու­հետ ևս քայ­լեր կձեռ­նար­կի, ո­րոնք կն­պաս­տեն ի­րադ­րու­թյան կա­յու­նաց­մա­նը և ռու­սա­կան միջ­նոր­դու­թյամբ ձեռք բեր­ված ե­ռա­կողմ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյուն­նե­րի հետևո­ղա­կան ի­րա­կա­նաց­մա­նը։