ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆՈՒՄ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ ՊԱՐՏԱԴՐՈՂԸ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆՆ Է
Ռուզան ԻՇԽԱՆՅԱՆ
Վլադիմիր Պուտինի խորհրդանշական նվերը
Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների՝ Սոչիում կայացած եռակողմ հանդիպման արդյունքներով ընդունվեց համատեղ հայտարարություն, որում առաջնահերթ կարևորվեց 2020թ. նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ ԼՂ հակամարտության գոտում հրադադարի և բոլոր ռազմական գործողությունների ամբողջական դադարեցման իրագործման, ինչպես նաև տարածաշրջանում բոլոր տնտեսական և տրանսպորտային կապերն ապաշրջափակելու մասին 2021թ. հունվարի 11-ի հայտարարության կատարման ընթացքը։
Նման հանդիպումներին, լինեն դրանք Մոսկվայի միջնորդությամբ, թե Մինսկի խմբի եռանախագահության ձևաչափով, միջնորդները պարտավորեցնում են հակամարտող կողմերին պահպանել հրադադարի ռեժիմը՝ ռազմական էսկալացիան բացառելու, տարածաշրջանի կայունությունը չխաթարելու համար։ Այս հանձնառությունը, սակայն, Ադրբեջանին չի խանգարում ուզած պահին ապակայունացնել իրավիճակը՝ ինչպես ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության գոտում, այնպես էլ հայ-ադրբեջանական սահմանին։ Ընդ որում, ադրբեջանական կողմն այս մասին խոսում է բացահայտ` մտադրությունները չթաքցնելով։ Սոչիում ՌԴ նախագահի հետ երկկողմ հանդիպման ընթացքում Իլհամ Ալիևն ասաց, որ վերջին շրջանում Արցախում հնչած կրակոցներն ու սպանությունները եղել են կենցաղային հողի վրա վիճաբանական թեմաների արդյունք, իսկ Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին տեղի ունեցած ռազմական բախումները չեն մտնում Ռուսաստանի խաղաղարար առաքելության պատասխանատվության գոտու մեջ։ Ի՞նչ է նկատի ունեցել հարևան երկրի ղեկավարը՝ ՙկենցաղային հողի վրա վիճաբանություն՚ ասելով։ Ադրբեջանցի դիպուկահարը սեփական հողամասում աշխատող Արցախի Հանրապետության քաղաքացուն սպանեց այն պահին, երբ նրա կողքին կանգնած էր ռուս խաղաղապահը։ Ադրբեջանի հատուկ ծառայությունների ներկայացուցիչը Շուշիի մոտակայքում՝ չեզոք գոտում, մի քանի կրակահերթով սպանեց ջրատար խողովակի վրա աշխատող հայ երիտասարդին, վիրավորեց մյուս երեք աշխատողներին։ Աշխատավոր մարդկանց ձեռքին զենք չկար, նրանք զբաղված էին խաղաղապահներին ջուր մատակարարելու գործով։ Ի՞նչ վիճաբանություն կարող էր լինել դիպուկահարի և նրա կողմից թիրախավորված մարդու միջև, ինչպե՞ս դա պատկերացնել։ Ադրբեջանի հետագա գործողությունների հետ կապված՝ Ալիևի ակնարկն այսպիսին էր՝ այնտեղ, որտեղ ռուս խաղաղապահներն են, Բաքուն հանգստություն կպահպանի։ Դա հայ-ադրբեջանական սահմանին չի վերաբերում։ Բայց, արդյո՞ք, Ռուսաստանի խաղաղարար առաքելության պատասխանատվության գոտում ադրբեջանցիները պահպանելու են հրադադարը։ Ադրբեջանի նախագահը համոզվա՞ծ է, որ հետայսու կողմերի միջև ՙվիճաբանական թեմաներ՚, այն էլ` ՙկենցաղային հողի վրա՚, չեն լինելու։ Ալիևը հատուկ շեշտեց, որ հայ-ադրբեջանական սահմանին տեղի ունեցած ռազմական բախումները չեն մտնում Ռուսաստանի խաղաղարար առաքելության պատասխանատվության գոտու մեջ։ Հարկ է նկատել այս վերջին արտահայտության աշխարհաքաղաքական ենթատեքստը։
Սոչիի հանդիպման ուշագրավ դրվագներից մեկը, որը, կարծես, առանձնակի ուշադրության չարժանացավ, Ռուսաստանի նախագահի կողմից պատրաստված նվերն էր։ Այն Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարներին փոխանցվեց եռակողմ հանդիպումից հետո։ Պետական գործիչների մոտ ընդունված է կարևոր հանդիպումների ժամանակ խորհրդանշական որևէ իր նվիրել կամ ինչ-որ բան ցուցադրել։ Պուտինը Փաշինյանին ու Ալիևին ձիթենու ճյուղ նվիրեց՝ ասելով, որ այն խորհրդանշում է խաղաղություն ու բարգավաճում։ Այնուհետև հույս հայտնեց, որ ձեռք բերված պայմանավորվածությունները կիրագործվեն և կստեղծվեն պայմաններ Հարավային Կովկասում, ընդհանուր առմամբ, հարաբերությունների կարգավորմանն ուղղված հաջորդ քայլերի համար։ Ձիթենու ճյուղը կարող է տարբեր մեկնաբանություններ ունենալ, բայց այս դեպքում, երբ խոսքը Հարավային Կովկասում թուրք-ադրբեջանական տանդեմի ծավալապաշտական նկրտումների մասին է, ակամայից մտաբերում ենք մեկ այլ տարածաշրջանում՝ Մերձավոր Արևելքում, 2018թ. հունվարին Թուրքիայի զինված ուժերի գլխավոր շտաբի կողմից ձեռնարկված ՙՁիթենու ճյուղ՚ ռազմական գործողությունը։ Նպատակը Սիրիայի հյուսիս-արևմուտքում գտնվող՝ քրդերով բնակեցված Աֆրին շրջանը զավթելն էր։ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հայտարարեց, թե ձիթենին շատ կարևոր է իրենց հավատքում և ընկալվում է որպես խաղաղության խորհրդանիշ (ձիթենու ծառն Աֆրինի խորհրդանիշն է, այդ շրջանը համարվում է ձիթենու արտադրության կարևոր կենտրոն)։ Այնինչ, պարզ էր, որ ռազմագործողությունը կրում էր ագրեսիվ, հարձակողական բնույթ։ Էրդողանի հայտարարությանն ի պատասխան քրդամետ Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցությունն այդ ռազմական գործողությունը որակեց օկուպացիա՝ շեշտելով, որ պատերազմ սկսելիս Թուրքիան, որպես կանոն, օգտագործում է խաղաղության խորհրդանիշներ։ Ռազմագործողության արդյունքում Թուրքիան Սիրիայի քրդերին դուրս մղեց Աֆրինից, այնուհետև գործնական քայլեր ձեռնարկեց շրջանի ժողովրդագրական պատկերը փոփոխության ենթարկելու ուղղությամբ։
Թուրքիայի նախագահի ՙՁիթենու ճյուղ՚ ռազմական գործողությունը ներխուժում էր սիրիական տարածք, ռազմական ագրեսիա ինքնորոշման համար պայքարող ժողովրդի դեմ։ Ճիշտ է, Թուրքիան վերադարձել է Հարավային Կովկաս, բայց այս տարածաշրջանի իրողություններն այլ են, և գլխավոր մոդերատորն այս դեպքում Ռուսաստանն է։ Սոչիի հանդիպմանը Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարներին ձիթենու ճյուղ նվիրելով՝ Պուտինը հասկացրել է մյուս խաղացողներին, առաջին հերթին Թուրքիային, որ հարկ է աչքի առաջ ունենալ ռուս խաղաղապահների ներկայությունը տարածաշրջանում և ընդունել, որ խաղաղություն պահողն ու պարտադրողն այստեղ Ռուսաստանն է։