ԱՌԱՆՑ ԱՐՑԱԽԻ ՆՈՐ ՃԱԿԱՏԱՄԱՐՏ ՄԵՐ ՌՈՒՍ ԵՂԲԱՅՐՆԵՐԸ ՍՏԻՊՎԱԾ ԿԼԻՆԵՆ ՄՂԵԼ ԿՈՒԼԻԿՈՎՈՅԻ ԴԱՇՏՈՒՄ

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարար Դավիթ ԲԱԲԱՅԱՆԻ  հարցազրույցը (կրճատումներով) ՌԵԳՆՈՒՄ տեղեկատվական գործակալության գլխավոր խմբագիր Մոդեստ Կոլերովին։ 

-Ղա­րա­բա­ղյան եր­րորդ պա­տե­րազ­մից հե­տո ա­վե­լի քան 1 տա­րի է ան­ցել, ար­դյունք­նե­րը հայտ­նի են բո­լո­րին։ Ներ­կա­յաց­րեք, խնդ­րեմ, ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րի Ձեր տես­լա­կա­նը։ Ի՞նչ էր դա, ընդ­հան­րա­պես։
-Ղա­րա­բա­ղյան եր­րորդ պա­տե­րազ­մը մեր ժո­ղովր­դի և պե­տա­կա­նու­թյան պատ­մու­թյան ծան­րա­գույն փոր­ձու­թյուն­նե­րից մեկն էր, ո­րը մե­զա­նից պա­հան­ջում է տե­ղի ու­նե­ցա­ծի, դրա պատ­ճառ­նե­րի ու հետևանք­նե­րի խո­րը, հա­մա­կող­մա­նի, օ­բյեկ­տիվ և պրո­ֆե­սիո­նալ վեր­լու­ծու­թյուն։ Ընդ ո­րում, այդ վեր­լու­ծու­թյու­նը պետք է կա­տար­վի ինչ­պես աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կա­նու­թյան դի­տան­կյու­նից, այն­պես էլ պե­տա­կա­նա­շի­նու­թյան գոր­ծըն­թա­ցում։ Բնա­կա­նա­բար, կգա ժա­մա­նա­կը, և ա­մեն ինչ ջրի ե­րես կհան­վի, բայց դրա հա­մար անհ­րա­ժեշտ է բո­լոր հար­ցե­րին պա­տաս­խա­նել վե­րը նշ­ված փի­լի­սո­փա­յու­թյա­նը հա­մա­հունչ։
Ակն­հայտ է, որ մեր ռազ­մա­վա­րու­թյու­նը պետք է վեր­լու­ծու­թյան ու մշակ­ման են­թարկ­վի հա­սա­րա­կա­կան-քա­ղա­քա­կան հա­մա­պա­տաս­խան շր­ջա­նակ­նե­րի կող­մից, որ­տեղ հիմ­նա­կան չա­փո­րո­շիչ պետք է հան­դի­սա­նա բարձր պրո­ֆե­սիո­նա­լիզմն ու հայ­րե­նա­սի­րու­թյու­նը։ Ամ­բո­խա­վա­րու­թյամբ, շա­հար­կում­նե­րով զբաղ­վող­նե­րը, օ­տար շա­հեր սպա­սար­կող շր­ջա­նակ­նե­րը չեն կա­րող և ի­րա­վունք չու­նեն մաս­նակ­ցել այս գոր­ծըն­թա­ցին, այ­լա­պես սա­կար­կում­նե­րից ու պո­պու­լիզ­մից, ի­րա­կա­նու­թյան խե­ղա­թյուր­ված ըն­կա­լու­մից խու­սա­փել չի լի­նի։
2020 թվա­կա­նի պա­տե­րազմն ար­մա­տա­պես տար­բեր­վում է ղա­րա­բա­ղյան նախ­կին եր­կու պա­տե­րազմ­նե­րից (1990-1994թթ. Ղա­րա­բա­ղյան ա­ռա­ջին պա­տե­րազմ, 2016թ. Ապ­րի­լյան պա­տե­րազմ)։ Այս ան­գամ Ար­ցա­խի դեմ բա­ցեի­բաց պա­տե­րազ­մել են ոչ միայն Ադր­բե­ջա­նը, այլև Թուր­քիան, ինչ­պես նաև Մեր­ձա­վոր Արևել­քից և այլ տա­րա­ծաշր­ջան­նե­րից մի­ջազ­գա­յին ա­հա­բեկ­չա­կան ու ծայ­րա­հե­ղա­կան ստո­րա­բա­ժա­նում­ներ։ Փաս­տո­րեն, մենք ա­կա­նա­տես ե­ղանք ագ­րե­սիվ պե­տու­թյուն­նե­րի ու ծայ­րա­հե­ղա­կան-ա­հա­բեկ­չա­կան խմ­բա­վո­րում­նե­րի միա­վոր­վե­լու փաս­տին՝ ֆե­նո­մեն, ո­րը վտանգ է ներ­կա­յաց­նում ողջ քա­ղա­քա­կիրթ աշ­խար­հի, հատ­կա­պես Ռու­սաս­տա­նի հա­մար։ Չէ՞ որ միան­գա­մայն ակն­հայտ է, թե ՌԴ-ի հա­մար ինչ սպառ­նա­լիք­ներ են ներ­կա­յաց­նում զավ­թո­ղա­կան ծրագ­րե­րը, ո­րոնք, ի­մի­ջիայ­լոց, չեն թաքց­վում նույն Թուր­քիա­յի կող­մից։ Ղա­րա­բա­ղյան եր­րորդ պա­տե­րազ­մից հե­տո Ան­դր­կով­կա­սում ար­դեն տե­ղի են ու­նե­ցել մի շարք հա­մա­կար­գա­յին աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ձևա­փո­խում­ներ, ո­րոն­ցից հիմ­նա­կա­նը տա­րա­ծաշր­ջա­նում Թուր­քիա­յի պաշ­տո­նա­կան և ան­մի­ջա­կան աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ներ­կա­յու­թյունն է, մի բան, ո­րը 1920 թվա­կա­նից ի վեր չի ե­ղել։
-Իսկ ի՞նչ դե­րա­կա­տա­րում ու­նի Ար­ցախն Ան­դր­կով­կա­սի աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ներ­կա դա­սա­վո­րու­թյան մեջ։ Ար­դյո՞ք նրա դե­րը չի թու­լա­ցել 2020թ. պա­տե­րազ­մից հե­տո։

-Ինչ­պես ար­դեն նշե­ցինք, 2020թ. պա­տե­րազմն ա­մե­նա­լուրջ փոր­ձու­թյունն էր մեր պե­տու­թյան հա­մար, որն ու­նե­ցել է ծանր հետևանք­ներ. մի քա­նի հա­զար մարդ զոհ­վեց՝ պաշտ­պա­նե­լով մեր հայ­րե­նի­քը, հա­զա­րա­վոր­ներ հաշ­ման­դամ դար­ձան, մեր տա­րած­քի մոտ 80 տո­կոսն օ­կու­պաց­վեց Ադր­բե­ջա­նի, Թուր­քիա­յի և մի­ջազ­գա­յին ա­հա­բե­կիչ­նե­րի կող­մից։ Տաս­նյակ հա­զա­րա­վոր­ներ փախս­տա­կան դար­ձան։ Օ­կու­պաց­ված տա­րածք­նե­րում ի­րա­կա­նաց­վում է մշա­կու­թա­յին ցե­ղաս­պա­նու­թյան քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն, ոչն­չաց­վում է հայ­կա­կան հետ­քը։ Ա­յո, Ղա­րա­բա­ղը ծանր վի­րա­վոր է, բայց դրա­նից տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կա­նու­թյան մեջ նրա դե­րը չի նվա­զում, ես կա­սեի ան­գամ, որ նրա աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան գոր­ծոն լի­նե­լու հան­գա­ման­քը ձեռք է բե­րում հա­տուկ կարևո­րու­թյուն։ Չլի­նի Ար­ցա­խը, Ան­դր­կով­կա­սում կձևա­վոր­վի միան­գա­մայն այլ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան պայ­թյու­նավ­տանգ լանդ­շաֆտ, ին­չը կու­նե­նա դո­մի­նո­յի ազ­դե­ցու­թյուն` սպառ­նա­լով Հյու­սի­սա­յին Կով­կա­սում, Ղրի­մում, Պո­վոլ­ժիե­յում, Կենտ­րո­նա­կան Ա­սիա­յում, Սինց­զյա­նում, Մեր­ձա­վոր և Մի­ջին Արևել­քում ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան ցն­ցում­նե­րով։ Հե­տա­գա­յում այս ՙաշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան հա­մա­վա­րա­կը՚ կթա­փան­ցի Եվ­րո­պա։ Այս ի­րա­վի­ճա­կը հի­շեց­նում է 30-ա­կան թվա­կան­նե­րի սկիզ­բը, երբ Հիտ­լե­րի հետ ՙխա­ղեր տա­լը՚՝ նրա ագ­րե­սիան դե­պի Արևելք ուղ­ղե­լու հույ­սով, բո­լո­րի հա­մար ող­բեր­գու­թյամբ ա­վարտ­վեց։ Այ­սօր­վա Թուր­քիան` ի դեմս Էր­դո­ղա­նի, շատ է հի­շեց­նում 30-ա­կան թվա­կան­նե­րի Գեր­մա­նիան։ Ի դեպ, Էր­դո­ղանն ին­քը, ա­ռանց քաշ­վե­լու, բա­ցեի­բաց հայ­տա­րա­րում է, որ Հիտ­լե­րը ղե­կա­վա­րի ի­դեա­լա­կան կեր­պար է։ Այս ա­մե­նը, կրկ­նում եմ, հա­տուկ վտանգ է ներ­կա­յաց­նում Ռու­սաս­տա­նի հա­մար, քա­նի որ փոք­րիկ, ծանր վի­րա­վոր Ղա­րա­բա­ղը դեռևս լուրջ խո­չըն­դոտ է այս սար­սա­փե­լի հե­ռան­կար­նե­րի ճա­նա­պար­հին։ Մեր ռուս եղ­բայր­նե­րին միշտ ա­սում եմ, որ ե­թե չլի­նի Ար­ցա­խը, հա­ջորդ ճա­կա­տա­մար­տը ռուս­նե­րը ստիպ­ված կլի­նեն մղել Կու­լի­կո­վո­յի դաշ­տում։
-Ի դեպ, ինչ­պե՞ս են Ղա­րա­բա­ղում վե­րա­բեր­վում Ռու­սաս­տա­նին, և ար­դյո՞ք այդ վե­րա­բեր­մուն­քը փոխ­վել է վեր­ջին շր­ջա­նում։

-Ռու­սաս­տա­նին և ռուս ժո­ղովր­դին Ղա­րա­բա­ղում միշտ հա­մա­րել են եղ­բայ­րա­կան եր­կիր ու եղ­բայ­րա­կան ժո­ղո­վուրդ։ Ռու­սաս­տա­նի հետ մեր կա­պե­րը դա­րե­րի պատ­մու­թյուն ու­նեն։ Մեզ միա­վո­րում են պատ­մա­կան, մշա­կու­թա­յին, աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան և զուտ մարդ­կա­յին, եղ­բայ­րա­կան ու բա­րե­կա­մա­կան կա­պեր։ Հա­րյու­րա­մյակ­նե­րի ըն­թաց­քում մենք պայ­քա­րել ենք ընդ­հա­նուր թշ­նա­մի­նե­րի դեմ, միաս­նա­կան ճա­կա­տով դի­մադ­րել տար­բեր սպառ­նա­լիք­նե­րի ու մար­տահ­րա­վեր­նե­րի։ Ղա­րա­բաղն իր ներդ­րումն է ու­նե­ցել Ռու­սաս­տա­նի ան­կա­խու­թյու­նը պաշտ­պա­նե­լու, նրա պաշտ­պա­նու­նա­կու­թյունն ամ­րապն­դե­լու ու այդ երկ­րի զար­գաց­ման աս­պա­րե­զում, տաս­նյակ հա­զա­րա­վոր ար­ցախ­ցի­ներ այդ նպա­տակ­նե­րի հա­մար ի­րենց կյանքն են նվի­րա­բե­րել։
Այ­դօ­րի­նակ վե­րա­բեր­մունքն այ­սօր էլ չի փոխ­վել։ Մենք բարձր ենք գնա­հա­տում Ռու­սաս­տա­նի դերն Ար­ցա­խում խա­ղա­ղու­թյան ու կա­յու­նու­թյան պահ­պան­ման, հատ­կա­պես մեր երկ­րի ու նրա բնակ­չու­թյան անվ­տան­գու­թյան ա­պա­հով­ման գոր­ծում։ Ռու­սաս­տա­նում ապ­րում է նաև աշ­խար­հում հայ­կա­կան սփյուռ­քի ա­մե­նաստ­վար հատ­վա­ծը՝ ա­վե­լի քան 3 մի­լիոն մարդ, ո­րոնց մոտ մեկ եր­րորդն Ար­ցա­խից է։ Սա շատ լուրջ ռե­սուրս է երկ­կողմ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի հե­տա­գա խո­րաց­ման և ամ­րապ­նդ­ման հա­մար, և մենք մտա­դիր ենք այ­սու­հետ ևս ընդ­լայ­նել մեր կա­պե­րը Ռու­սաս­տա­նում ապ­րող հայ­կա­կան սփյուռ­քի հետ։
-Պա­տե­րազ­մից հե­տո Ար­ցա­խի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան հիմ­նա­կան նպա­տակ­նե­րը փոխ­վե՞լ են։
-Ինչ­պես գի­տեք, ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյու­նը բա­վա­կա­նին դի­նա­միկ ո­լորտ է, և հա­ճախ օ­բյեկ­տիվ գոր­ծոն­նե­րը կա­րող են ար­մա­տա­պես փո­խել ի­րա­վի­ճա­կը, ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյու­նը, սր­բագ­րում­ներ մտց­նել երկ­րի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան ու­ղեգ­ծում։ Ժա­մա­նակն ին­քը սր­բագ­րում­ներ է մտց­նում և, բնա­կա­նա­բար, Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը բա­ցա­ռու­թյուն չէ: Մեր երկ­րի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թյուն­ներն են` Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան մի­ջազ­գա­յին ճա­նա­չու­մը, տար­բեր եր­կր­նե­րի ու նրանց սու­բյեկտ­նե­րի հետ հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի զար­գա­ցումն ու ամ­րապն­դու­մը, ադր­բե­ջա­նա-ղա­րա­բա­ղյան հա­կա­մար­տու­թյան հա­մա­պար­փակ կար­գա­վո­րու­մը։ Սրանք մեր ա­վան­դա­կան ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան հրա­մա­յա­կան­ներն են, ո­րոնք, ընդ­հա­նուր առ­մամբ, ան­փո­փոխ են մնա­ցել։

Պա­տե­րազ­մից հե­տո ա­ռանձ­նա­հա­տուկ հրա­տա­պու­թյուն է ստա­ցել մեր երկ­րի՝ որ­պես աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան գոր­ծո­նի պահ­պա­նու­մը, ո­րը մենք հա­մա­րում ենք հիմ­նա­րար սյու­նե­րից մե­կը՝ ոչ միայն հա­ջող ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն վա­րե­լու, այլև մեր երկ­րի ա­պա­գա­յի հա­մար ընդ­հան­րա­պես։ Մենք նաև մար­տա­վա­րա­կան բնույ­թի սր­բագ­րում մտց­րե­ցինք, ո­րի հիմ­քում ՙքիչ խո­սել, շատ աշ­խա­տել՚ սկզ­բունքն է։ Ինչ վե­րա­բե­րում է Ղա­րա­բա­ղի ա­պա­գա­յին, ա­պա, ա­մեն տե­սա­կի փո­փո­խու­թյուն­նե­րից, ցն­ցում­նե­րից ան­կախ, մեզ հա­մար ան­փո­փոխ է մնա­ցել այն, որ մենք եր­բեք Ադր­բե­ջա­նի մաս չենք լի­նե­լու։ Դա բա­ցառ­վում է։ Ադր­բե­ջա­նի կազ­մում մեզ ընդ­գր­կե­լու ցան­կա­ցած փորձ կա՜մ նոր ա­րյու­նա­լի պա­տե­րազ­մի, կա՜մ Ար­ցա­խի հա­յե­րի ար­տա­գաղ­թի պատ­ճառ կդառ­նա։ Այլ տար­բե­րակ­ներ պար­զա­պես չկան։
-ԼՂՀ ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան գոր­ծու­նեու­թյու­նը շա­րու­նակ­վում է։ Խոսքն ար­տերկ­րում ԼՂՀ ներ­կա­յա­ցուց­չու­թյուն­նե­րի ընդ­լայն­ման մա­սի՞ն է։
-Ա­յո, ի­հար­կե, Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը շա­րու­նա­կում է բա­վա­կա­նին ակ­տիվ ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն վա­րել։ Մեր ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան ա­ռանց­քա­յին ուղ­ղու­թյուն­նե­րից մե­կը, ինչ­պես ար­դեն նշե­ցինք, Ռու­սաս­տա­նի Դաշ­նու­թյան հետ մեր հա­րա­բե­րու­թյուն­ներն են։ Խո­սե­լով ար­տերկ­րում մեր ներ­կա­յա­ցուց­չու­թյուն­նե­րի մա­սին, մենք միշտ նա­խա­պատ­վու­թյու­նը տվել ենք ոչ թե քա­նա­կա­կան, այլ ո­րա­կա­կան բա­ղադ­րի­չին։ Հա­կա­ռակ նրան, որ մեր եր­կի­րը մեծ չէ, և մեր ռե­սուրս­ներն սահ­մա­նա­փակ են, ու­նենք բա­վա­կա­նին պատ­րաստ­ված, բա­նի­մաց ու հայ­րե­նա­սեր դի­վա­նա­գի­տա­կան անձ­նա­կազմ։ Մեր ար­տա­սահ­մա­նյան ներ­կա­յա­ցուց­չու­թյուն­նե­րը մե­ծա­ծա­վալ աշ­խա­տանք են ի­րա­կա­նաց­նում, ինչ­պես նաև պաշտ­պա­նում մեր երկ­րի շա­հե­րը տար­բեր ա­տյան­նե­րում։
-ԼՂՀ բնակ­չու­թյան հետ հու­մա­նի­տար կա­պեր ստեղ­ծե­լու հար­ցում ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի կող­մից շա­հագր­գռ­վա­ծու­թյուն նկա­տո՞ւմ եք։ Այդ հա­ղոր­դակ­ցու­թյա­նը ինչ-որ ձևա­կեր­պում տր­վե՞լ է։ Թե՞ այն ամ­բող­ջու­թյամբ կենտ­րո­նաց­ված է ԼՂՀ պաշ­տո­նա­կան իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի ձեռ­քում։ ՙԼեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի ռու­սա­կան հա­մայն­քի՚ ակ­տի­վա­ցու­մը հույս ներ­շն­չո՞ւմ է հա­ղոր­դակց­ման նոր ձևա­չա­փե­րի ստեղծ­ման հա­մար, ե­թե հաշ­վի առ­նենք, որ ԼՂՀ-ում բնակ­չու­թյան մե­ծա­մաս­նու­թյու­նը, այ­նուա­մե­նայ­նիվ, ռուս­ներ չեն։
-Ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի հետ ու­նենք շատ ջերմ, եղ­բայ­րա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­ներ։ Ռու­սա­կան խա­ղա­ղա­պահ զո­րա­կազ­մը, տա­րա­ծաշր­ջա­նում խա­ղա­ղու­թյան և կա­յու­նու­թյան պահ­պան­ման իր ան­մի­ջա­կան ա­ռա­քե­լու­թյու­նից բա­ցի, շո­շա­փե­լի օգ­նու­թյուն է ցու­ցա­բե­րում նաև հու­մա­նի­տար բնույ­թի բազ­մա­թիվ հար­ցե­րի լուծ­ման մեջ, ո­րոնք ա­ռանց նրա մաս­նակ­ցու­թյան հա­ճախ անհ­նար է լի­նում լու­ծել։ Մենք բարձր ենք գնա­հա­տում այդ գոր­ծու­նեու­թյու­նը։ Ինչ վե­րա­բե­րում է Ար­ցա­խի ռու­սա­կան հա­մայն­քին, պետք է նշել, որ այն մեր երկ­րում ա­մե­նա­կա­յա­ցած հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րից է, ո­րը տա­րի­ներ շա­րու­նակ ակ­տիվ մաս­նակ­ցու­թյուն է ու­նե­ցել մեր հան­րա­պե­տու­թյան կյան­քում։ Ռուս հա­մայն­քը մեր ժո­ղո­վուրդ­նե­րին ու եր­կր­նե­րը կա­պող կարևոր օ­ղակ է։ Եվ հա­մոզ­ված եմ, որ այդ կա­պերն այ­սու­հետ ևս կխո­րա­նան և կամ­րապ­նդ­վեն։
-Ի՞նչ ճա­կա­տա­գիր է սպաս­վում շր­ջա­փակ­ման մեջ հայ­տն­ված հայ­կա­կան հու­շար­ձան­նե­րին ու թան­գա­րան­նե­րին։
-Դժ­բախ­տա­բար, դրանց մեծ մա­սը, ըստ երևույ­թին, ա­վեր­վել ու ոչն­չաց­վել է, բայց վերջ­նա­կան պատ­կե­րը պարզ կլի­նի միայն մի­ջազ­գա­յին մո­նի­տո­րին­գից հե­տո։
-Ինչ­պե՞ս եք գնա­հա­տում ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րի դե­րը։
-Ռու­սա­կան խա­ղա­ղա­պահ զո­րա­կազմն այ­սօր ադր­բե­ջա­նա-ղա­րա­բա­ղյան հա­կա­մար­տու­թյան գո­տում խա­ղա­ղու­թյան և կա­յու­նու­թյան պահ­պան­ման գլ­խա­վոր ե­րաշ­խա­վորն է։ Չլի­նեին ռուս խա­ղա­ղա­պահ­նե­րը, Թուր­քիան և Ադր­բե­ջանն ան­մի­ջա­պես նոր պա­տե­րազմ կսան­ձա­զեր­ծեին Ար­ցա­խի և հայ­կա­կան պե­տա­կա­նու­թյան ոչն­չաց­ման նպա­տա­կով։