ԵՌԱՏՈՆԸ ՈԳԵՇՆՉՄԱՆ ԱՂԲՅՈՒՐ Է ԱՇԽԱՐՀԱՍՓՅՈՒՌ ՀԱՅՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՐ
Հայ ժողովրդի համար Մայիսի 9-ը եռատոն է՝ Հայրենական մեծ պատերազմում հաղթանակի, հայոց հին բերդաքաղաք Շուշիի ազատագրման և Պաշտպանության բանակի ստեղծման օր։ Եռատոնը շարունակում է մնալ աշխարհասփյուռ հայության նվիրական տոներից մեկը քառասունչորսօրյա պատերազմում մեր ունեցած տարածքային ու մարդկային ծանր կորուստներից հետո։ Այն խորհրդանշում է մեր ժողովրդի տոկունությունն ու խիզախությունը, անկախ, ինքնիշխան պետություն ունենալու անսասան կամքը։ Եռատոնը պատգամում է մեզ բոլորիս հիշել Հայրենիքի նվիրյալներին, կառուցել նրանց երազած երկիրը՝ ամրապնդելով անկախ պետականությունը։
Մայիսի 9-ին վերհիշում-վերարժևորում ենք կամավորական ջոկատների հենքի վրա կանոնավոր բանակի ստեղծման ոչ դյուրին ուղին։ Ադրբեջանի կողմից պարտադրված ծանր պատերազմի պայմաններում ստեղծվեց Պաշտպանության բանակը, որը պիտի ապահովեր անկախություն հռչակած Արցախի Հանրապետության պաշտպանությունը։ Չնայած նրան, որ այսօր նոսրացել են մեր բանակի շարքերը, այդուհանդերձ, ամուր է նրա հիմքը, ոգին՝ անկոտրում, որովհետև դա այն ժողովրդի բանակն է, որն, իրավամբ, հպարտանում է Հայրենական մեծ պատերազմում հաղթանակի կերտման գործում իրենց ծանրակշիռ ավանդը ներդրած 4 մարշալներով ու ծովակալով, Խորհրդային միության 104 հերոսներով, մարտական ու փառքի շքանշանների 70 հազար ասպետներով։
Պաշտպանության բանակի հիմքը դրվեց Շուշիի ազատագրմամբ։ Մինչ այդ, կամավորական ստորաբաժանումների գործողությունները համակարգել է ընդհատակյա ինքնապաշտպանական կոմիտեն։ ԼՂՀ Գերագույն խորհրդի նախագահության 1992թ. մարտի 4-ի որոշմամբ գնդապետ Արկադի Տեր-Թադևոսյանը նշանակվեց Արցախի ինքնապաշտպանական ուժերի հրամանատար։ Ռազմավարական առումով կարևոր նշանակություն ունեցող Շուշիի ազատագրումը եզակի գործողություն էր հայ ռազմարվեստի պատմության մեջ, որը մշակվեց ու իրականացվեց անթերի։ Ռազմական փորձագետներն իրենց գնահատականներում ընդգծել են, որ Շուշիի ռազմագործողությունը դարձել է մեր ինքնապաշտպանական ուժերի մարտական լուրջ մկրտությունը։ Դրանից հետո թվաքանակով ու սպառազինությամբ մի քանի անգամ հայկական ուժերին գերազանցող հակառակորդը պատերազմի ամբողջ ժամանակաընթացքում չի կարողացել հաղթահարել պարտվածի բարդույթը։ Շուշիի ազատագրմանը հաջորդել է Լաչինի միջանցքի բացման ռազմագործողությունը, որի արդյունքում ճեղքվել է շրջափակման օղակը և բացվել Արցախը Հայաստանին կապող «կյանքի ճանապարհը»։
Արցախյան առաջին պատերազմում հաղթանակած Պաշտպանության բանակը հերոսաբար դիմակայեց 2016թ. ադրբեջանական ռազմական ագրեսիային՝ կասեցնելով թշնամու առաջխաղացումը։ Քաջության ու անսահման նվիրումի օրինակ ցույց տվեցին ժամկետային զինծառայողները։ Քառօրյա պատերազմից չորս տարի անց մեր ժողովուրդն իր մաշկի վրա զգաց քառասունչորսօրյա պատերազմի ողջ արհավիրքը։ Ադրբեջանի ղեկավարությունը Թուրքիայի ռազմական աջակցությամբ ու Մերձավոր Արևելքից իր երկիր տեղափոխած ահաբեկչական խմբերի ներգրավմամբ մի նոր պատերազմ սանձազերծեց Արցախի Հանրապետության դեմ։ Այդ պատերազմն ունեցավ աղետալի հետևանքներ՝ հազարավոր զոհեր, վիրավորներ, գերեվարված զինծառայողներ ու քաղաքացիական անձինք, ավերածություններ ու նյութական կորուստներ։ Արցախյան առաջին պատերազմի արդյունքում ազատագրված տարածքների հետ կորցրինք նաև Հադրութի, Շուշիի, Ասկերանի, Մարտունու, Մարտակերտի շրջանների տասնյակ գյուղեր՝ Հադրութ և Շուշի քաղաքները ներառյալ։ Ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացում թույլ տրված որոշ սխալների հետևանքով հայ ժողովուրդը կանգնեց այնպիսի մարտահրավերների առաջ, որոնք, ի վերջո, ճակատագրական եղան Արցախի ու Հայաստանի համար։
Քառասունչորսօրյա պատերազմում հայ զինվորը չի պարտվել, նրա մարտական ոգին նույնն է մնացել, ինչպիսին եղել է Շուշին ու մյուս հայկական տարածքներն ազատագրելիս։ Պարտվել է ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը։ Պարտությունը, սակայն, կործանում չէ։ Ինքնակազմակերպվելու, ուժերը վերականգնելու, աշխարհաքաղաքական կատաղի մրցակցության պայմաններում անսխալ կողմնորոշվելու համար նախևառաջ պետք է բացահայտել թույլ տրված սխալների պատճառները՝ համապատասխան հետևությունների հանգելու միտումով։ Այսօրվա առաջնահերթությունն Արցախի փրկությունն է, որը պահանջում է ազգային միասնություն ու համախմբվածություն: Այս իմաստով Եռատոնը շարունակում է մնալ ոգեշնչման աղբյուր համայն հայության համար։ Հակամարտությունը լուծված չէ և մեր անկախությունն էլ սակարկման ենթակա չէ։ Հակամարտության համապարփակ կարգավորման պետք է գնալ բացառապես ազգային շահի վրա հիմնված բանակցային օրակարգով՝ առաջ մղելով Արցախի ժողովրդի քաղաքական կամքից բխող հստակ դիրքորոշումը։
Ռուզան ԻՇԽԱՆՅԱՆ