ՀԱՊԿ-Ն ՓՐԿՕՂԱԿ ՉԷ, ԲԱՅՑ ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ Է
ՀԱՊԿ հոբելյանական գագաթնաժողովի արարողակարգը վկայում է, որ կազմակերպության անդամ երկրները շարունակում են հավատարիմ մնալ Ադրբեջանին «չվիրավորելու» կեցվածքին։ ՀԱՊԿ-ում նախագահում է Հայաստանը, եւ միջոցառումը պետք է կազմակերպվեր Երեւանում։ Ավելին, գագաթնաժողովին բացման խոսքով հանդես եկավ Ռուսաստանի նախագահը, որից հետո միայն նիստը վարելու իրավունքը փոխանցեց նախագահող երկրի՝ Հայաստանի վարչապետին։ Թերեւս դրանով էր պայմանավորված Նիկոլ Փաշինյանի ելույթի տոնայնությունը։ Եթե հիմք ընդունենք ամփոփիչ Հայտարարությունը, ապա պետք է արձանագրենք, որ ՀԱՊԿ-ն վերստին որեւէ պատասխանատվություն չի ստանձնել հայ-ադրբեջանական սահմանում կայունության համար։ Խոսքը վերաբերում է ՀԱՊԿ «արտաքին սահմանների պաշտպանությանը» եւ առաջին հերթին՝ Կենտրոնական Ասիայի եւ Աֆղանստանի սահմանին։
Ռուսական լրատվամիջոցները նույնպես շրջանցում են հայ-ադրբեջանական սահմանի պաշտպանության կամ այնտեղ կայունության պահպանման թեման։ Փորձագիտական հանրությունը հիմնականում սեւեռված է Կենտրոնական Ասիայի աշխարհաքաղաքական կարեւորության վրա եւ այնտեղ ուրվագծվող վերափոխումներին։ Մի քանի օր առաջ Ղազախստանի նախագահ Տոկաեւը Թուրքիայում էր, կողմերը ոչ միայն տնտեսական եւ մշակութային, այլեւ ռազմաքաղաքական համագործակցության համաձայնության են եկել։ Ի մասնավորի, Թուրքիան Ղազախստանում կսկսի հարվածային ԱԹՍ-ներ արտադրել։ Ավելի վաղ թուրքական ԱԹՍ-ներ է ձեռք բերել Ղրղըզստանը։
Կան բոլոր նախանշանները, որ Ռուսաստանը կորցնում է Կենտրոնական Ասիայում դոմինանտ ազդեցությունը։ Ներդրումների եւ տնտեսական գրավչության առումով տարածաշրջանում առաջնությունը քայլ առ քայլ անցնում է Չինաստանին։ Թուրքիայի ներկայիս տնտեսական դժվարությունները սահմանափակում են նրա ծավալման հնարավորությունները, բայց փոխարենը Կենտրոնական Ասիայի երկրներում աճում է թուրքական ինքնության գիտակցումը։ Նույնիսկ ավանդաբար չեզոք համարվող Թուրքմենստանն է քայլ անում «Թուրքական աշխարհի» ուղղությամբ։
Այս իմաստով ՀԱՊԿ-ում ԱՊՀ-ին դիտորդի կարգավիճակ շնորհելու մասին Ռուսաստանի նախագահի առաջարկությունը պետք է դիտարկել իրավիճակը կառավարելիության ռեժիմում պահելու անհրաժեշտության համատեքստում։ Ռուս փորձագետները շատ զգուշորեն ենթադրում են, որ ՀԱՊԿ-ում «դիտորդի կարգավիճակ կարող է ունենալ Ուզբեկստանը, թերեւս՝ նաեւ Թուրքմենստանը»։ Դա, սակայն, այս փուլում տեսական հնարավորություն է։ Հետխորհրդային տարածքի երկրները սրված անհանգստությամբ հետեւում են Ուկրաինայում իրադարձությունների հանգուցալուծմանը։
ՀԱՊԿ գագաթնաժողովի հաջորդ օրը Ռուսաստանի նախագահի խոսնակ Պեսկովը հայտարարել է, որ «Պուտինը գիտի, թե ուր է տանում» երկիրը։ Պեսկովը նաեւ ասել է, որ Ռուսաստանը կհասնի Ուկրաինայում դրված խնդիրների լուծմանը եւ կհաղթի։ Նույն օրը Ուկրաինայի նախագահը հաստատել է, որ Մարիուպոլի «Ազովստալ» գործարանում շրջափակված ուկրաինացի մի խումբ զինվորականներ գերի են հանձնվել եւ «պետք է ամեն ինչ անել տղաներին հայրենիք վերադարձնելու համար»։ Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարության տվյալներով՝ գերի է հանձնվել ավելի քան երկու հարյուր հիսուն ուկրաինացի զինվորական։
ՌԴ պետդումայի նախագահ Վոլոդինը հայտարարել է, որ նրանց փոխանակման մասին խոսք լինել չի կարող, բոլորը «պետք է դատվեն որպես ռազմական հանցագործ»։ Ավելի վաղ ուկրաինացի զինվորականներին տարհանելու միջնորդություն է արել Թուրքիան, բայց մերժում ստացել։ ՀԱՊԿ-ի գագաթնաժողովի ֆոնին Մարիուպոլում ուկրաինացի զինվորականների գերի հանձնվելը Ռուսաստանի համար քաղաքական ծանրակշիռ ձեռքբերում է։ Հնարավոր է՝ հենց այդ կետից էլ վերսկսվեն ռուս-ուկրաինական բանակցությունները։
Մեր շահերի տեսակետից կարեւոր է ՀԱՊԿ գագաթնաժողովից հետո Պուտին-Փաշինյան առանձնազրույցը, որի մեկնարկային մասի ելույթում Ռուսաստանի նախագահը խոսել է ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման եռակողմ ձեւաչափի մասին, իսկ Նիկոլ Փաշինյանը՝ հավելել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների ներգրավվածությունը։ Փակ քննարկման ժամանակ ի՞նչ մոտեցում են ցուցաբերել կողմերը՝ հայտնի չէ։ Այդ մասին հնարավոր կլինի եզրակացություն անել առաջիկա օրերի եւ շաբաթների քաղաքական իրադարձություններից։ Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանը «թուրքական աշխարհի» գործոնը ծառայեցնում է Ռուսաստանի հետ իր հարաբերություններին։
Հայաստանի արտգործնախարար Միրզոյանը մեկնել է Բրյուսել, որտեղ գումարվում է Եվրամիություն-Հայաստան համագործակցության խորհրդի նիստ։ ՀԱՊԿ-ի գագաթնաժողովի ելույթում Ռուսաստանի նախագահը չի բացառել կազմակերպության եւ նրա անդամ երկրների համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի հետ։ Դա անվտանգային միջավայրի ռեսուրսների դիվերսիֆիկացման հնարավորություն է Հայաստանի համար, որը կունենա նաեւ քաղաքական նշանակություն։
Վահրամ ԱԹԱՆԵՍՅԱՆ