ԹՈՒՐՔԻԱՆ ՉԻ ԿԱՐՈՂ ՄՇՏԱՊԵՍ ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ՊԱՏԱՆԴԸ ԼԻՆԵԼ
Հայկական քաղաքական ու տեղեկատվական շրջաններն արդեն երկրորդ շաբաթն է, ընդգծված հետաքրքրությամբ են անդրադառնում Թուրքիայի արտգործնախարար Ահմեդ Դավութօղլուի Երևան կատարած այցին և դրան առնչվող հայտարարություններին։ Ինչպես հայտնի է, սույն պաշտոնյան Երևան էր ժամանել՝ մասնակցելու Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպության անդամ պետությունների արտաքին գործերի նախարարների հանդիպմանը։
Հայտնի է նաև, որ ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը չի ընդունել Դավութօղլուին, չնայած այցի նախօրեին խոսակցություններ կային հնարավոր հանդիպման մասին։ Թուրքական տեղեկատվական աղբյուրները հրապարակել են այն հայ գործիչների անունները, ովքեր ընդգրկվել էին Երևան մեկնող թուրքական պատվիրակության կազմում, ինչը և քննարկման թեմա է դարձել։ Նախարարի հետ Երևան էին ժամանել ՙԱկօս՚ շաբաթաթերթի գլխավոր խմբագիր Ռոբրե Քոփթաշը, ՙԵնի Շաֆաք՚ թերթի հոդվածագիր Մարգար Եսայանը, Թուրքիայում ծնված, այժմ Ֆրանսիայի քաղաքացի Սամսոն Օզարարատը, ում ներկայությունը Դավութօղլուի կողքին Անկարայում անակնկալ են որակել։ Ինչ խոսք, արտաքին քաղաքական գերատեսչության ղեկավարը ճգնել է համապատասխան ֆոն ստեղծել Հայաստան մուտք գործելու համար` ընդամենը տուրք տալով ձևականությանը։
Հիշյալ կազմակերպությանն անդամակցող պետությունների արտգործնախարարների հանդիպումից առաջ և հետո Թուրքիայից հնչել են հայտարարություններ, որոնց բովանդակությանը, թերևս, արժե ուշադրություն դարձնել։ Այցից առաջ Թուրքիայի վարչապետ Ռ. Էրդողանը հայտարարել էր, որ 1915թ. հայերի տեղահանությունն անմարդկային և սխալ քայլ էր։ Առաջին հայացքից թվում է, թե թուրքական կառավարությունը մտադիր է ընդունել պատմական ճշմարտությունը և ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, սակայն Դավութօղլուի՝ թուրքական ՙՀուրիեթ՚ թերթին տված հարցազրույցին ծանոթանալուց, պատկերն ավելի պարզ է դառնում։ Նա հայտարարել է, որ հայ-թուրքական հարաբերությունները նման չեն գերմանացիների և հրեաների հարաբերություններին. տարբեր են, հետևաբար և, չի կարելի քննարկել միևնույն հարթությունում։ Սա թույլ է տալիս եզրակացնել, որ Թուրքիային հերթական անգամ հասկանալ են տվել, որ միջպետական հարաբերությունները կարգավորելու գործընթացում անհրաժեշտ է հետևել քաղաքակիրթ աշխարհի փորձին, ասել է թե՝ գերմանացիների և հրեաների օրինակին։ Ոչ հեռավոր անցյալում Ֆրանսիայի նախկին նախագահ Նիկոլա Սարկոզին Եվրոպայից հեռակա դասընթացներ էր անցկացնում Էրդողանի համար, սակայն Թուրքիայի վարչապետը դաս սերտելու մտադրություն չուներ։ Ոչինչ չի փոխվել. այսօր էլ իշխող վերնախավը շարունակում է պնդել, որ հայ-թուրքական հակամարտությունը համեմատության եզր չունի գերմանա-հրեականի հետ, այսինքն՝ Թուրքիայի առաջ նման պահանջ պետք չէ դնել, նա չի պատրաստվում հետևել եվրոպական օրինակին։
Դավութօղլուի երևանյան այցից հետո Անկարայից հնչեց մեկ հայտարարություն ևս. թուրքական խորհրդարանի պատգամավոր Օկտայ Վուրալը հավաստիացրեց, որ Էրդողանի գլխավորած ՙԱրդարություն և զարգացում՚ կուսակցությունը ծրագրում է Թուրքիա վերադարձնել 200 հազար հայ և նրանց հողեր հատկացնել։ Թուրքիայի քաղաքական շրջաններում սկսեցին կանխատեսումներ անել առ այն, որ իշխող կուսակցությունը պատրաստվում է ճանաչել հայերի ցեղասպանությունը։
Վերջին իրադարձությունների վերաբերյալ մամուլի հրապարակումները վկայում են, որ Թուրքիան հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման մեջ շահագրգռվածություն է ցույց տալիս։ Շատ քաղաքագետներ այդ շահագրգռվածությունը որակում են որպես իմիտացիա։ Իսկ թե ինչու է նման պատրաստակամություն ցուցաբերվում, բացատրվում է նրանով, որ Թուրքիան հայտնվել է Արևմուտքի ճնշումների ներքո, մյուս կողմից էլ` մեծ անհանգստություն է պատճառում եղբայրական Ադրբեջանը։ Կարելի է ասել՝ Թուրքիան հայտնվել է դաշնակցային պարտավորվածության և եղբայրական հոխորտանքների արանքում։ Ամեն դեպքում նա պետք է ցույց տա, որ քայլեր է ձեռնարկում հարևան Հայաստանի հետ նորմալ հարաբերություններ ստեղծելու ուղղությամբ։
Ահմեդ Դավութօղլուն չէր կարող իրեն թույլ տալ միակողմանի հայտարարություններ անել։ Թերթին տված հարցազրույցում նա միաժամանակ ակնարկել է, որ իր երկիրն անկարող է լրիվությամբ անտեսել Ադրբեջանի պահանջները։ ՙԵթե սահմանը բացենք,- միտքը զարգացրել է նա,- եթե վաղը Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև պատերազմ սկսվի, ստիպված ենք լինելու կրկին փակել այն՚։ Ասել է թե՝ հայեր, իմացեք, սահմանը բացելը խնդիր չէ, բայց հենց որ ՙանհրաժեշտություն՚ առաջանա, նորից այն պիտի փակվի։
Ցեղասպանության ճանաչման հետ կապված ձևակերպումները նույնպես հակասական են։ Թուրքական կողմը մեկ հայտարարում է, թե 1915-ին հայ ժողովրդի հանդեպ սխալ ու անմարդկային քայլ է արվել, կարծես դրանով ցույց տալով, որ ընդունում է իրենց գործած հանցավոր արարքը, մեկ էլ նույն արտգործնախարարի շուրթերով ասում է՝ իբր, ցեղասպանության ճանաչումը կարող է խանգարել հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման ընդհանուր գործընթացին։