ՕՄ­ԲՈՒԴՍ­ՄԵ­ՆԻ ՈՒ­ՍՈՒՄ­ՆԱ­ՍԻ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԸ՝ ՀԱՐ­ԿԱ­ԴԻՐ ՊԱՀ­ՄԱՆ ՎԱՅ­ՐԵ­ՐՈՒՄ

 Հան­րա­պե­տու­թյու­նում հար­կա­դիր պահ­ման վայ­րե­րում գտն­վող ան­ձանց ի­րա­վունք­նե­րի ա­պա­հով­ման հար­ցե­րին վեր­ջերս անդ­րա­դար­ձել է Ար­ցա­խի օմ­բուդս­մեն Ար­տակ Բեգ­լա­րյա­նը։ 2018թ. ըն­թաց­քում Մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նի գրա­սե­նյա­կի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը պար­բե­րա­բար այ­ցե­լել են հար­կա­դիր պահ­ման վայ­րեր` դի­տար­կե­լու ա­զա­տազ­րկ­ված ան­ձանց պահ­ման պայ­ման­նե­րը և ա­ռանձ­նազ­րույց­ներ ու­նե­ցել ա­նա­զա­տու­թյան մեջ հայ­տն­ված մարդ­կանց հետ։ Ինչ­պես լրագ­րող­նե­րին տե­ղե­կաց­րեց Ա. Բեգ­լա­րյա­նը, ան­ցյալ տա­րի Պաշտ­պա­նի աշ­խա­տա­կազմ է մուտ­քագր­վել վատ վե­րա­բեր­մուն­քի և դա­տա­պար­տյա­լի ինք­նավ­նաս­ման մա­սին մեկ դի­մում։ Բա­ցի դրա­նից, բա­նա­վոր ե­ղա­նա­կով նույն­պես տե­ղե­կու­թյուն­ներ են ստաց­վել հար­կա­դիր պահ­ման վայ­րե­րում ար­ձա­նագր­ված խն­դիր­նե­րի վե­րա­բե­րյալ, ո­րոնք, օմ­բուդս­մե­նի հա­վաստ­մամբ, կշա­րու­նակ­վեն մնալ ու­շադ­րու­թյան կենտ­րո­նում, և նշյալ խախ­տում­նե­րը վե­րաց­նե­լու ու հե­տա­գա­յում կան­խե­լու նպա­տա­կով կի­րա­կա­նաց­վեն հա­մա­պա­տաս­խան գոր­ծո­ղու­թյուն­ներ։

Մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նին ուղղ­ված ա­ռան­ձին դի­մում­ներ ե­ղել են ԱՀ ոս­տի­կա­նու­թյան քրեա­կա­տա­րո­ղա­կան վար­չու­թյու­նում գտն­վող ան­ձան­ցից։ Դրանք վե­րա­բե­րում էին բու­ժօգ­նու­թյան տրա­մադր­ման, ազ­գա­կան­նե­րի հետ տե­սակ­ցու­թյան, քրեա­կա­տա­րո­ղա­կան հիմ­նարկ­ներ տե­ղա­փոխ­ման և վա­ղա­ժամ­կետ ա­զատ­ման հետ կապ­ված հար­ցե­րին։ Նշյալ խն­դիր­նե­րի մի մա­սը քն­նարկ­վել է քրեա­կա­տա­րո­ղա­կան վար­չու­թյան պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րի հետ և լու­ծում ստա­ցել։ Անդ­րա­դառ­նա­լով խոշ­տան­գում­նե­րի թե­մա­յին` Ա. Բեգ­լա­րյա­նը նշեց, որ, ընդ­հան­րա­պես, նշյալ վայ­րե­րում դժ­վար է լի­նում ար­ձա­նագ­րել բուն ծե­ծի դեպ­քեր, ո­րով­հետև հիմ­նա­կա­նում դրանք փակ կա­ռույց­ներ են։ Խոշ­տան­գում­նե­րի մա­սով ստաց­ված մեկ դի­մու­մի հետ­քե­րով Պաշտ­պա­նի աշ­խա­տա­կից­ներն սկ­սել են ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­ներ։ Խոշ­տան­գու­մը, ինչ­պես պար­զա­բա­նեց օմ­բուդս­մե­նը, եր­բեմն հա­մա­կար­գա­յին բնույթ է կրում. դա վե­րա­բե­րում է ոչ միայն ծե­ծին, այլև այդ վայ­րե­րում տե­ղադր­ված եր­կա­թյա շեր­տա­վա­րա­գույր­նե­րին, ին­չը ևս մի­ջազ­գա­յին պրակ­տի­կա­յում խոշ­տանգ­ման դեպք է հա­մար­վում։ Պաշտ­պա­նի մի­ջամ­տու­թյամբ ի­րա­կա­նաց­ված աշ­խա­տանք­նե­րի ար­դյուն­քում այդ եր­կա­թյա շեր­տա­վա­րա­գույր­նե­րը հան­վել են։ Ա­զա­տազ­րկ­ված ան­ձանց նկատ­մամբ ցու­ցա­բեր­վող վե­րա­բեր­մուն­քը, խոշ­տան­գում­նե­րը, դա­ժան, ան­մարդ­կա­յին կամ ար­ժա­նա­պատ­վու­թյու­նը նվաս­տաց­նող պահ­ված­քը և այլ խն­դիր­ներ կշա­րու­նա­կեն մնալ Պաշտ­պա­նի ու­շադ­րու­թյան ներ­քո։
Կա­տար­ված ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­նե­րի ար­դյունք­նե­րը փաս­տել են, որ քրեա­կա­տա­րո­ղա­կան վար­չու­թյան խցե­րում ան­հա­վա­սա­րա­չափ են բաշխ­ված ա­զա­տազ­րկ­ված ան­ձինք, բա­ցի դրա­նից, ար­ձա­նագր­վել են դա­տա­պար­տյալ­նե­րի, ձեր­բա­կալ­ված և կա­լա­նա­վոր­ված ան­ձանց տե­սա­նե­լիու­թյան ու խցե­րի լու­սա­վոր­վա­ծու­թյան սահ­մա­նա­փակ­ման դեպ­քեր։ Լրա­ցու­ցիչ խո­չըն­դոտ­ներ են ծա­գում ա­նա­զա­տու­թյան մեջ հայ­տն­ված ան­ձանց քն­նիչ­նե­րի ու պաշտ­պան­նե­րի հետ հան­դի­պում­նե­րի հա­մար նա­խա­տես­ված մեկ սե­նյա­կը, դրա հետ կապ­ված այլ հար­ցեր։ Ներ­կա­յումս քրեա­կա­տա­րո­ղա­կան հիմ­նար­կում առ­կա է հե­ռա­խո­սա­յին կապ, սա­կայն քնն­չա­կան մե­կու­սա­րա­նում այդ հնա­րա­վո­րու­թյու­նը բա­ցա­կա­յում է, ին­չը խո­չըն­դոտ է հան­դի­սա­նում, որ ա­զա­տազ­րկ­ված ան­ձը հա­ղոր­դակց­վի ար­տա­քին աշ­խար­հի հետ և, ընդ­հան­րա­պես, խն­դիր­ներ են ծա­գում լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րից օգտ­վե­լու, ի­րա­վունք­նե­րի ա­պա­հով­ման նպա­տա­կով Պաշտ­պա­նին դի­մե­լու հար­ցում։ Այս և այլ խն­դիր­նե­րի ու­սում­նա­սիր­ման փու­լում Ա. Բեգ­լա­րյա­նը կարևո­րեց ա­զա­տազ­րկ­ված ան­ձանց ուղղ­ման հա­մար մեծ նշա­նա­կու­թյուն հան­դի­սա­ցող ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րի հետ ան­մի­ջա­կան շփու­մը, ին­չի հնա­րա­վո­րու­թյան հա­մար անհ­րա­ժեշտ է վե­րա­նա­յել տե­սակ­ցու­թյուն­նե­րի տրա­մադր­ման ըն­թա­ցա­կար­գե­րը։ Այս­տեղ հիմ­նա­կան խն­դիր­նե­րից են տե­սակ­ցու­թյան հա­մար նա­խա­տես­ված սե­նյակ­նե­րի զբաղ­վա­ծու­թյու­նը և այդ սե­նյա­կում միջ­նա­պա­կու առ­կա­յու­թյու­նը։ Նշ­ված ի­րա­վունք­նե­րի պատ­շաճ ա­պա­հով­ման հա­մար Պաշտ­պա­նը գրու­թյուն­ներ է հղել և քն­նար­կում­ներ ի­րա­կա­նաց­րել հա­մա­պա­տաս­խան կա­ռույց­նե­րի հետ` առ­կա խն­դիր­նե­րը վե­րաց­նե­լու հա­մար։ Դրանց մի մա­սը պայ­մա­նա­վոր­ված է նաև քրեա­կա­տա­րո­ղա­կան վար­չու­թյան շեն­քի ոչ բար­վոք վի­ճա­կով, սա­կայն ԱՀ օմ­բուդս­մե­նը պն­դում է, որ ա­նա­զա­տու­թյան մեջ հայ­տն­ված ան­ձանց ի­րա­վունք­նե­րի ի­րա­ցու­մը բխում է ԱՀ-ի կող­մից ըն­դուն­ված մի­ջազ­գա­յին պայ­մա­նագ­րե­րից, ո­րոնք վե­րա­բե­րում են Մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի հա­մընդ­հա­նուր հռ­չա­կագ­րին, Մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի և հիմ­նա­րար ա­զա­տու­թյուն­նե­րի պաշտ­պա­նու­թյան մա­սին կոն­վեն­ցիա­յին և ԱՀ Սահ­մա­նադ­րու­թյա­նը։
2017թ. դեկ­տեմ­բե­րի 21-ին ըն­դուն­ված ՙՄար­դու ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նի մա­սին՚ ԱՀ օ­րեն­քի հա­մա­ձայն` Պաշտ­պա­նը հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նի պար­բե­րա­բար և ըստ անհ­րա­ժեշ­տու­թյան այ­ցե­լել ա­զա­տազ­րկ­ման վայ­րեր, նաև իր ընտ­րու­թյամբ հա­րա­կից կա­ռույց­ներ՝ խոշ­տան­գում­նե­րը, դա­ժան ու ան­մարդ­կա­յին նվաս­տա­ցու­ցիչ վե­րա­բեր­մունքն ու պա­տիժ­նե­րը կան­խար­գե­լե­լու նպա­տա­կով։ Այդ ա­ռու­մով ան­չափ կարևոր է, որ ԱՀ-ն միա­նա Խոշ­տան­գում­նե­րի և այլ դա­ժան, ան­մարդ­կա­յին կամ ար­ժա­նա­պատ­վու­թյու­նը նվաս­տաց­նող վե­րա­բեր­մուն­քի կամ պատ­ժի դեմ ՄԱԿ-ի կոն­վեն­ցիա­յին։ Իսկ դա հնա­րա­վո­րու­թյուն կտա ի­րա­կա­նաց­նել հա­մա­կար­գա­յին բա­րե­փո­խում­ներ մի­ջազ­գա­յին խրա­խու­սե­լի չա­փա­նիշ­նե­րին հա­մա­պա­տաս­խան, և օմ­բուդս­մե­նի գոր­ծու­նեու­թյունն էլ կլի­նի ա­վե­լի հա­մա­պար­փակ։ Իսկ ա­ռա­ջի­կա­յում Ա. Բեգ­լա­րյա­նը նա­խա­տե­սում է դի­տար­կում­ներ ի­րա­կա­նաց­նել ԱՀ ա­ռող­ջա­պա­հու­թյան նա­խա­րա­րու­թյան հո­գեթմ­րա­բա­նա­կան դիս­պան­սե­րում պահ­վող ան­ձանց ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նու­թյան վի­ճա­կի վե­րա­բե­րյալ, ո­րից հե­տո կներ­կա­յաց­նի վեր­հան­ված հար­ցե­րի կար­գա­վոր­մանն ուղղ­ված ա­ռա­ջարկ­ներ։
Պաշտ­պա­նը հա­վաս­տիաց­րեց, որ շա­րու­նա­կե­լու է ու­շադ­րու­թյան ներ­քո պա­հել օ­րեն­քով ի­րեն վե­րա­պահ­ված մշ­տա­դի­տարկ­ման գոր­ծա­ռույ­թի ի­րա­կա­նա­ցու­մը փակ ու կի­սա­փակ հաս­տա­տու­թյուն­նե­րում, ու­սում­նա­կան կա­ռույց­նե­րում և հնա­րա­վոր այլ վայ­րե­րում՝ ու­սում­նա­սի­րե­լու մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի ու ա­զա­տու­թյուն­նե­րի պաշտ­պա­նու­թյան վի­ճա­կը։ Խոր­քա­յին հե­տա­զո­տու­թյուն­նե­րի ար­դյուն­քում վեր­հան­ված խն­դիր­ների ու պատ­ճառ­նե­րի վե­րաց­ման հա­մար Պաշտ­պա­նը գոր­ծուն քայ­լեր կձեռ­նար­կի՝ ար­ձա­նագ­րե­լու շո­շա­փե­լի ար­դյունք­ներ։