ԶՐՈՒՅՑ` ԱՌԱՆՑ ԶՐՈՒՑԱԿՑԻ
ՍՎԵՏԼԱՆԱ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
Մանվել Հովսեփյանն եմ, 62 տարեկան, Արցախյան պատերազմի երկրորդ խմբի հաշմանդամ, ապրում եմ Ասկերան քաղաքում:
Սա էլ, իհարկե, կենսագրություն է` ամփոփված մի քանի ժլատ բառերի մեջ: Երբեմն իմ բախտակիցները հարցնում են` հաշմանդամին ի՞նչ է պետք երջանիկ լինելու համար: Միշտ ասում եմ` միանշանակ փողը չէ երջանկության աղբյուրը: Ոտքս ինձ ենթարկվեր, առհասարակ, թոշակից կհրաժարվեի: Թող տան նրան, ով դրա կարիքը խիստ ունի: Վստահ եմ, իմ կոշտացած ձեռքերն ինձ կկերակրեն, ինչքան չլինի մի քանի արհեստների եմ տիրապետում, իմ քրտինքով օրվա հացս կվաստակեմ ու դեռ մի բան էլ ավել: Ճիշտ է, շատից-քչից վաստակում եմ` երեխեքիս, թոռներիս աչքին մի երկու աստիճան հաստատ բարձր եմ, բայց եթե էս անտեր ոտքս հաշմված չլիներ…
Մոռանալո՞ւ բան է 1992-ի մարտի երեսունի էն մութ գիշերը: Ես ու ազերի ասկյարը 13-րդ պոստի իմ դիտակետում, մութ խավարի մեջ, իրար ոչնչացնելու պատրաստ դեմ հանդիման կանգնել էինք: Կրակեցինք. ես երևի մի քիչ շուտ, ինքը մի քիչ ուշ` շեղումով: Չէի տեսնում նրան, սակայն զգում էի, որ ասկյարն իմ մոտիկ լինելուց սարսափած` ավտոմատը ծուռ էր բռնել, և այդ դիրքում էլ ճարճատեց ինձ վրա: Գնդակների պարսը գոտկատեղս, ուսս, ոտիս թաթը քերեց, իսկ մի մոլորված ու հուրհրան գնդակ էլ ուղիղ մտավ ծնկանս մեջ: Ծնկափշուր ոտս կրծքիս դրած` մեջքիս վրա սողալով դուրս եկա մարտի դաշտից, և հետո ինձ արնաքամ տեղափոխեցին հոսպիտալ: Հրամանատարս` մանկությանս ընկեր Բալասանյան Վիտոն, չթողեց ոտս անդամահատեն, ասաց` հարևանս է, մանկությանս ընկերս, մի բան արեք: Հետո ինձ տարան Երևան, Մոսկվա, Կրասնովոդսկ, բայց ծունկս, մեկ է, չբուժվեց:
Ես ՙհաշմանդամ՚ բառից եմ նեղվում, թող ինձ այդպես չանվանեն: Ուտող-խմող, պարապություն չսիրող մարդ եմ: Իմ թորած օղին եմ խմում, իմ պահած-մեծացրած բադերն ու լորերն ուտում, իմ այգու բերքը փոխանակում ձմեռվա բանջարեղենի հետ: Բադերից, լորերից, իմ թորած օղուց նույնիսկ վաճառում եմ, եթե, իհարկե, առնող է լինում:
Ապրի ինտերնետ ստեղծողը, մտնում եմ մեջը` հազար ու մի խորհուրդ կա, կարդում եմ, նայում, մի նոր բան սովորում: Օրինակ, թռչուններն այլևս ձեռքով չեմ փետրահան անում, հատուկ սարք եմ պատրաստել, դրանով եմ փետրում: Ինկուբատորն էլ, որտեղ լորի ու բադերի ձվերն եմ թխսադրում, դարձյալ ինտերնետի ՙխորհրդով՚ եմ պատրաստել: Լորի ձու առնող լինի (ասում են` շատ օգտակար է), խնդրեմ, էժան եմ տալիս: Հասցես էլ գիտեք:
Միայն դա չէ. տեսա, որ այգուս մրգերը ձմռանը երկար չեմ կարողանում պահել` փչանում են, ստիպված չրեր պատրաստելու համար ինքնաշեն չորանոց սարքեցի: Ձմեռվա չրեղենի պաշարը հիմա այդտեղ եմ չորացնում: Համտեսողները պնդում են, որ հրաշալի է ստացվում: Համենայն դեպս, դժգոհողներ դեռ չեն եղել: Գոհ են նաև նուռ մզելու իմ պատրաստած սարքից: Ամբողջ Ասկերանը, երբեմն էլ հարևան գյուղերից նռան սեզոնին գալիս են, այդ սարքը տանում: Ոչ ոքի չեմ մերժում, հատկապես կռված տղաներին, որոնց հետ կապս միշտ պահում եմ:
Կռված` չի նշանակում կռվարար: Մեր տարիքի հետ հաշտ մարդիկ ենք, բայց լինում են պահեր, երբ ափերից դուրս ենք գալիս: Մի անգամ, Մայիսի 9-ին, Ազատամարտիկների միության մեր տեղական մասնաճյուղի պատասխանատուն ասաց. ՙԳնալու ենք ՙՏանկ՚ հուշարձանի մոտ հանդիսավոր միջոցառման, բոլորդ կգաք մեդալները դոշից կախած՚: Եղած-չեղած` երկու մեդալ ունեմ, այն էլ ՀՀ-ից եմ ստացել, Ղարաբաղի մեդալ չունեմ: Գնացի, տեսնեմ եկել են ճուճուփ-ճուճուփ մեդալներով: Կռվի ժամանակ նրանցից շատերը չկային, մեծ մասին չէի ճանաչում, իրենք էլ երևի ինձ չէին ճանաչում: Ամաչեցի, որ իմ մեդալները քիչ են, գլխիկոր, չարացած վերադարձա տուն: Այդ օրվանից հրաժարվում եմ նման միջոցառումներին ներկայանալուց. ախր, դպրոցականներին նույնպես այդտեղ են բերում, բա չե՞ն մտածի` էս մարդը կռվի ժամանակ գլուխ պահող է եղել: Մի քանի օր առաջ էլ հանրապետության կարևոր պաշտոնյաներից մեկը, ժամանակին ինքն էր լավ կռվող, եկավ, մեզ հետ զարմանալիորեն գրկախառնվեց, առաջին խմբի հաշմանդամներին փող բաժանեց, մենք էլ սրտանց ծափ տվեցինք: Ուրախացա մեր տղերքի համար, բայց թաքուն ձեզ ասեմ` դրամական օգնություն ստացողներից ոմանք կռվում չեն հաշմանդամություն ստացել:
Ինչ որ է: Ընկեր-հարևաններս ինձ հաճախ կշտամբում են` ինչո՞ւ բադի, լորի կամ չորամրգերի բիզնես չեմ անում: Ուզենալով չէ, դրա համար համապատասխան տարածք է պետք, փող է պետք, հովանավոր է պետք…Է՞լ ինչ է պետք բիզնեսի համար, դո’ւք լրացրեք:
Իսկ ես բավարարվեմ իմ ունեցածով: Կարևորը` ինձ ՙհաշմանդամ՚ չանվանեք: