ԱՆԴ­ՐԱ­ԴԱՐՁ ՏԵ­ՂԱ­ՀԱՆ­ՎԱԾ­ՆԵ­ՐԻ ԽՆ­ԴԻՐ­ՆԵ­ՐԻ ԼՈՒԾ­ՄԱՆ ԸՆ­ԹԱՑ­ՔԻՆ

Տե­ղա­հան­ված քա­ղա­քա­ցի­նե­րի խն­դիր­նե­րը շա­րու­նա­կում են մնալ ար­դիա­կան։ Այդ խն­դիր­նե­րի լուծ­ման ըն­թաց­քի մա­սին զրու­ցե­ցինք ԱՀ Հադ­րու­թի և Շու­շիի շրջ­վար­չա­կազ­մե­րի ղե­կա­վար­ներ Ար­թուր Բաղ­դա­սա­րյա­նի և Գրի­շա Հով­հան­նի­սյա­նի հետ։

Ան­շուշտ, տե­ղա­հան­ված­նե­րի խն­դիր­նե­րը և պե­տու­թյան կող­մից դրանց լուծ­մա­նը միտ­ված ծրագ­րե­րը եր­կու շր­ջան­նե­րի հա­մար նույնն են, սա­կայն այդ հա­մայ­նք­նե­րի ի­րա­վի­ճա­կը փոքր-ինչ տար­բեր­վող է։ Նախ անդ­րա­դառ­նանք ի­րա­կա­նաց­վող ծրագ­րե­րին։ Ի­հար­կե, ա­ռաջ­նախն­դիր է կա­ցու­թյան հար­ցը. պե­տու­թյու­նը մե­ծա­ծա­վալ շի­նա­րա­րու­թյուն է ծա­վա­լել, ստեղ­ծել այդ հար­ցե­րով զբաղ­վող Բնա­կա­րա­նա­յին հար­ցե­րով կո­մի­տե, ո­րը մշակ­ված սկզ­բունք­նե­րով ի­րա­կա­նաց­նում է վե­րաբ­նա­կեց­ման պե­տա­կան ծրա­գիր՝ ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թյու­նը տա­լով զոհ­ված­նե­րի, բազ­մա­զա­վակ և ծանր վի­րա­վո­րում ստա­ցած­նե­րի ըն­տա­նիք­նե­րին։
Հա­ջորդ ծրա­գի­րը հար­կա­դիր պա­րա­պուր­դի վճա­րում­ներն են, ո­րը նա­խա­տես­ված էր ա­վար­տել 2022թ. հու­լի­սի 1-ին, սա­կայն, հու­րա­խու­թյուն բո­լո­րի, այն եր­կա­րաձգ­վել է մինչև 2023թ. հուն­վա­րի 1-ը։ Ի գի­տու­թյուն, ա­սենք, որ այդ ծրագ­րի հա­մա­ձայն, պա­րա­պուր­դի մեջ գտն­վող­նե­րի ցան­կում ընդգրկված չեն հա­մա­տե­ղու­թյամբ աշ­խա­տող­նե­րը։ Տե­ղա­հան­ված­նե­րի սո­ցիա­լա­կան խն­դիր­նե­րի մեղմ­ման ծրա­գի­րը կգոր­ծի հու­լի­սի 1-ից, ըստ ո­րի հու­լիս ամ­սից յու­րա­քան­չյուր ան­ձի կտ­րա­մադր­վի 40.000 դրամ՝ մինչև բնա­կա­րա­նա­յին կա­րի­քի բա­վա­րա­րու­մը։ Սո­ցիա­լա­կան հար­ցե­րի մեղմ­մանն ա­ջակ­ցում է նաև Կար­միր խա­չի մի­ջազ­գա­յին կո­մի­տեի կող­մից գոր­ծող ծրա­գի­րը, ըստ ո­րի՝ կեն­ցա­ղա­յին տեխ­նի­կա­յի ձեռք­բեր­ման հա­մար տե­ղա­հան­ված­նե­րին հատ­կաց­վում է 500.000 դրամ, ընդ ո­րում՝ փաս­տաթղ­թա­յին, ցու­ցակ­նե­րի ճշտգր­ման հար­ցում ԿԽՄԿ-ն հա­մա­գոր­ծակ­ցում է ԱՀ սո­ցիա­լա­կան զար­գաց­ման և միգ­րա­ցիա­յի նա­խա­րա­րու­թյան հետ։ Ի դեպ, վար­չա­կազ­մե­րի ղե­կա­վար­նե­րը հա­վա­նու­թյուն տվե­ցին ծրագ­րի՝ 2 փու­լով ի­րա­կա­նաց­ման մո­տեց­մա­նը. 1-ին փու­լում տր­վում է 250.000 դրամ, և երբ ներ­կա­յաց­վում է կեն­ցա­ղա­յին տեխ­նի­կա­յի գն­ման դի­մաց հա­մա­պա­տաս­խան կտ­րո­նը, հատ­կաց­վում է հա­ջորդ 250.000 դրա­մը։ Նշենք, որ շա­հա­ռու­նե­րը չեն կա­րող 2 ան­գամ գնել նույն ի­րե­րը։
Կորց­րած գույ­քի /ա­նա­սուն­ներ, այ­գի­ներ, մե­քե­նա­ներ, խա­նութ­ներ, հա­սա­րա­կա­կան օ­բյեկտ­ներ, ձեռ­նարկ­ներ/ փոխ­հա­տուց­ման ծրագ­րի ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար էլ պե­տու­թյան կող­մից ստեղծ­վել է Գույ­քի փոխ­հա­տուց­ման կո­մի­տե, որն ար­դեն ի­րա­կա­նաց­րել է զոհ­ված­նե­րի ըն­տա­նիք­նե­րի կորց­րած գույ­քի դի­մաց փոխ­հա­տու­ցու­մը։ Շեշ­տենք, որ փոխ­հա­տուց­ման շե­մը՝ 5 մլն դրա­մը, տր­վում է առ­ձեռն, մնա­ցա­ծը՝ պար­տա­տոմ­սե­րի ե­ղա­նա­կով։ Ի դեպ, շա­հա­ռու­ներն ա­ռա­ջար­կել են փոխ­հա­տուց­ման այլ տար­բե­րակ. գու­մա­րը հատ­կաց­նել 2 փու­լով. 1-ին փու­լում 2,5 մլն. դրա­մը բա­ժա­նել բո­լո­րին, 2-րդ փու­լում՝ նրանց, ով­քեր դեռ ու­նեն փոխ­հա­տու­ցում ստա­նա­լու գու­մար։ Կո­մի­տեի կող­մից ա­ռա­ջար­կը քն­նարկ­վում է, շու­տով հա­մա­պա­տաս­խան ո­րո­շում կըն­դուն­վի և կսկս­վի կորց­րած գույ­քի փոխ­հա­տուց­ման գոր­ծըն­թա­ցը մնա­ցած տե­ղա­հան­ված­նե­րի հա­մար։
Ըստ Հադ­րու­թի վար­չա­կազ­մի ղե­կա­վար Ար­թուր Բաղ­դա­սա­րյա­նի ա­սա­ծի, որն այդ պաշ­տո­նում նշա­նակ­վել է 2021թ. հուն­վա­րին, այ­սօր­վա դրու­թյամբ 5500 մարդ բնակ­վում է Ար­ցա­խում, 5670-ն էլ՝ Հա­յաս­տա­նում, ո­վքեր հեր­թագր­ված են ԱՀ բնա­կա­րա­նա­յին հար­ցե­րով կո­մի­տեի ցու­ցակ­նե­րում և վե­րա­դար­ձը կա­պում են բնա­կա­րան ստա­նա­լու հետ։ 38 զոհ­ված­նե­րի և մոտ 10 բազ­մա­զա­վակ հադ­րութ­ցի­նե­րի ըն­տա­նիք­ներ ար­դեն ա­պա­հով­ված են բնա­կա­րան­նե­րով Ստե­փա­նա­կեր­տում։ Նա ար­դիա­կան է հա­մա­րում ԿԽՄԿ-ի սո­ցիա­լա­կան ա­ջակց­ման ծրա­գի­րը, ո­րի ի­րա­կա­նա­ցու­մը թույլ կտա կեն­ցա­ղա­յին տեխ­նի­կա­յով բա­վա­րա­րել տե­ղա­հան­ված­նե­րի մոտ 80 տո­կո­սին։
Վար­չա­կազ­մի ղե­կա­վա­րի մտա­հո­գիչ հար­ցե­րից է աշ­խա­տան­քով ա­պա­հո­վու­մը, ո­րը նույն­պես դժ­վար լու­ծե­լի է։ Այ­սօր­վա դրու­թյամբ՝ պե­տա­կան կա­ռույց­նե­րում ռեալ աշ­խա­տան­քով ա­պա­հով­ված են Հադ­րու­թի շր­ջա­նի 3 ՊՈԱԿ-նե­րը /Հադ­րու­թի ման­կա­պա­տա­նե­կան ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կենտ­րո­նը, Տո­ղի ար­վես­տի դպ­րո­ցը, սպոր­տի, մշա­կույ­թի կենտ­րո­նը/ հիմ­նա­կան ու ե­րաժշ­տա­կան դպ­րոց­նե­րը, ման­կա­պար­տե­զը, հա­մայ­նք­նե­րը և վար­չա­կազ­մը։ Ան­շուշտ, մարդ­կանց մի մա­սը գտել է աշ­խա­տանք, որն, ըստ Ա. Բաղ­դա­սա­րյա­նի, Ար­ցա­խում և ՀՀ-ում միա­սին կազ­մում է մոտ 70 տո­կոս։
Շու­շիի վար­չա­կազ­մի ղե­կա­վար Գրի­շա Հով­հան­նի­սյա­նը, որն այդ պաշ­տո­նում աշ­խա­տում է 2020թ. դեկ­տեմ­բե­րից, նշում է, որ Շու­շիի շր­ջա­նի բնակ­չու­թյան 80 տո­կո­սը վե­րա­հաս­տատ­վել է Ար­ցա­խում և միայն 20 տո­կոսն է ապ­րում Հա­յաս­տա­նում կամ այլ եր­կր­նե­րում։ Այ­սօր­վա դրու­թյամբ բնա­կա­րա­նով ա­պա­հով­ված են զոհ­ված­նե­րի, վի­րա­վո­րում ստա­ցած­նե­րի, բազ­մա­զա­վակ և միայ­նակ ըն­տա­նիք­նե­րը։ Զոհ­ված­նե­րի 10-12 ըն­տա­նիք ցան­կա­ցել է ապ­րել ՀՀ-ում. նրանք հայտ են ներ­կա­յաց­րել բնա­կա­րա­նի գն­ման սեր­տի­ֆի­կատ ստա­նա­լու հա­մար։ Նման դեպ­քե­րի հա­մար գոր­ծում է ծրա­գիր, ո­րի հա­մա­ձայն 2 հո­գուց բաղ­կա­ցած ըն­տա­նի­քին հատ­կաց­վում է 20 մլն. դրա­մի հա­մար­ժեք նպա­տա­կա­յին սեր­տի­ֆի­կատ, իսկ 3 հո­գուց բաղ­կա­ցած ըն­տա­նի­քին՝ 21 մլն. դրա­մի։ Կան ըն­տա­նիք­ներ, ո­րոնց հա­մար պե­տու­թյու­նը տուն է գնել երկ­րոր­դա­յին շու­կա­յից։ Վար­չա­կազ­մի ղե­կա­վա­րի տե­ղե­կատ­վու­թյամբ՝ 50-60 ըն­տա­նիք բնա­կա­րան է ձեռք բե­րել երկ­րոր­դնա­յին շու­կա­յից։ Բնա­կա­րա­նա­շի­նու­թյունն էլ լայն թա­փով շա­րու­նակ­վում է. մաս­նա­վո­րա­պես՝ Քա­րին տակ գյու­ղի հա­մար Նո­րա­գյու­ղի շա­րու­նա­կու­թյամբ կա­ռուց­վում է 145 ա­ռանձ­նա­տուն՝ յու­րա­քան­չյու­րը 1000մ տնա­մերձ տա­րած­քով։ Քիր­սա­վա­նի հա­մար էլ Դահ­րավ գյու­ղում հատ­կաց­վե­լու է 20 տուն։ Ե­թե շի­նա­րա­րու­թյու­նը նման տեմ­պով շա­րու­նակ­վի, 2023 թվա­կա­նին այդ գյու­ղե­րի տե­ղա­հան­ված­նե­րին հնա­րա­վոր կլի­նի ա­պա­հո­վել ա­ռանձ­նատ­նե­րով։
Շու­շիի գրե­թե բո­լոր ՊՈԱԿ-ներն աշ­խա­տում են՝ բա­ցա­ռու­թյամբ գրա­դա­րա­նի ու թերթի։ Գոր­ծում են Ա­բո­վյա­նի և Ղա­զա­րյա­նի ան­վան դպ­րոց­նե­րը, աշ­խա­տում է «Վա­րան­դա» երգ­չա­խում­բը, 165 ե­րե­խա ընդ­գր­կող ման­կա­պար­տե­զը, սպորտ­դպ­րո­ցը։ Ե­րի­տա­սարդ­նե­րը, հիմ­նա­կա­նում, ծա­ռա­յում են տար­բեր ու­ժա­յին կա­ռույց­նե­րում, բնակ­չու­թյան մի մասն էլ զբաղ­ված է շի­նա­րա­րու­թյամբ։ Ա­մե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ, բա­ցի ՊՈԱԿ-նե­րում աշ­խա­տող­նե­րից, շու­շե­ցի­նե­րի մոտ 50 տո­կո­սը գտել է աշ­խա­տանք և ին­տեգր­վում է։
Վար­չա­կազ­մի ղե­կա­վա­րի տե­ղե­կատ­վու­թյամբ՝ գույ­քի փոխ­հա­տուց­ման ծրագ­րի գոր­ծար­կումն ա­վարտ­ված է ար­ցա­խյան բո­լոր պա­տե­րազմ­նե­րի զոհ­ված­նե­րի ըն­տա­նիք­նե­րի հան­դեպ, սկս­ված է մնա­ցած­նե­րի փոխ­հա­տուց­ման գոր­ծըն­թա­ցը։
Գ. Հով­հան­նի­սյա­նի կար­ծի­քով՝ բնա­կա­րան­նե­րի վար­ձա­կա­լու­թյան նոր ծրա­գի­րը, ըստ ո­րի՝ յու­րա­քան­չյուր շա­հա­ռուի ամ­սա­կան կտր­վի 40 հազ. դրամ, ա­նար­դար է, հատ­կա­պես մեկ ան­ձից բաղ­կա­ցած ըն­տա­նիք­նե­րի, թո­շա­կա­ռու­նե­րի հան­դեպ։ «Նրանք ի վի­ճա­կի չեն լի­նե­լու այդ գու­մա­րով տուն վար­ձա­կա­լել, կե­ցու­թյուն ա­պա­հո­վել, քա­նի որ, վար­ձով տուն տրա­մադ­րող­նե­րի «ա­խոր­ժակն ա­նընդ­հատ մե­ծա­նում է», պե­տու­թյունն էլ լծակ­ներ չու­նի ազ­դե­լու։ Ա­նար­դար մո­տե­ցում է նաև հյու­րա­նոց­նե­րում ապ­րող­նե­րի և միանձ­նյա ըն­տա­նիք­նե­րի կե­ցու­թյան հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րին. հյու­րա­նոց­նե­րում ապ­րող­նե­րին օ­րա­կան հաս­նում է 3.000 դրամ, այ­սինքն՝ 1 ամ­սում 90.000 դրամ, իսկ նշ­ված խա­վին ամ­բողջ ամս­վա հա­մար կտ­րա­մադ­րվի 40.000 հազ. դրամ»,- ըն­դգ­ծեց նա։

Էմ­մա ԲԱ­ԼԱ­ՅԱՆ