ԿԱՐԿԱՌ. ՀՆԱԳԵՏՆԵՐԸ ՊԵՂՈՒՄՆԵՐ ԵՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑՆՈՒՄ ԲԱՑԱՌԻԿ ՀՆԱՎԱՅՐՈՒՄ

Տեսակետ կա, որ Կարկառ քաղաք¬ամրոցը հենց Շուշին է. այն հայտնաբերվել է Շուշիից 2 կմ դեպի արևելք։ Հնագետներ Հ. Պետրոսյանն ու Վ. Սաֆարյանը, պեղումներ կատարելով Շուշիում,  հայտնաբերել են 12-14 րդ դարերին վերաբերող բազմաթիվ գտածոներ: Ըստ դրանց, Կարկառը ներկայացվում էր որպես քաղաք և ամրոց պարսից արքա Խոսրով Անուշիրվանի ժամանակներից (531-578 թթ.)։

 Ըստ անցյալ տարվա հրապարակումների, Շուշիի շրջակայքում, Շոշ գյուղից 1,5 կմ հյուսիս, Կարկառ գետի ձախափնյա՝ ավտոմայրուղու վերին ապառաժոտ լեռան սարահարթի վրա  է գտնվում Կարկառը, որը զբաղեցնում է 20 հա տարածք և կոչվում է ՙԹագավորեն տեղ՚։ 

 Այս տարվա պեղումները կարծես որոշակիորեն փոխել են հնագետների պատկերացումները քաղաքի գոյության ժամանակաշրջանի և տարածքի վերաբերյալ։ ՙՍա փաստորեն Արցախի պատմական մայրաքաղաքն է, Ստեփանակերտի նախանախապապը, որի արմատները տանում են դեպի երկաթե դարի ժամանակները, մինչև մ.թ.ա. 6-7-րդ դար։ Այս տարվա պեղումներն ապացուցում են, որ քաղաքն իրականում շատ ավելի հին է, քան պարսից արքա  Անուշիրվանի ժամանակները։ Այստեղ պեղումների արդյունքում բացվել են կիկլոպյան շարվածքով պատեր, որոնք մ.թ.ա.  6-7-րդ դարերի՝ ուրարտական ժամանակաշրջանի մասին են խոսում՚,¬ ասաց  հնագետը, նշելով, որ ճիշտ է, զուտ ուրարտական մշակույթ այնտեղ չկա, բայց պարզ է, որ ուրարտական  ժամանակաշրջանից ունեցել ենք մի բավականին մեծ քաղաք՝ իր պաշտպանական համակարգով և  բոլոր ենթակառույցներով։ Նրա խոսքերով, Անուշիրվանը հետո է այդ քաղաքում շինարարություն կատարել. դրա հետքերը նույնպես երևում են հնագիտական նմուշների վրա։ Քաղաքի մոտավոր տարածքը 35-40 հա է, հյուսիսային պարսպի երկարությունը՝ 1100 մ , իսկ պարսպի տակ հայտնաբերվել է ջրի  խանդակ:Պարսպից ներքև կան 3-4 արհեստական դարավանդներ, որոնք եղել են պարսպապատ և հանդիսացել են քաղաքի պաշտպանական համակարգի մի մասը։ Քաղաքն, ըստ հնագետի, ունեցել է միջնաբերդ, այստեղ  այժմ բլուր է, այնտեղ կան պատեր, շինությունների հատվածներ, երևում են պարսպապատ տարածքներ։ Գ. Սարգսյանը կարծիք հայտնեց, որ քաղաքը հիմնականում ավերվել է մարդու կողմից, քանի որ Կարկառը որպես քարհանք է ծառայել ինչպես Շոշ գյուղի բնակիչների, այնպես էլ շուշեցիների համար։ Բացի այդ, Կարկառ քաղաքի տարածքում խորհրդային տարիներին արհեստական անտառ է աճեցվել, ինչը, բնականաբար, վերջնական հարված է հասցրել քաղաքի ոչնչացմանը. տրակտորով հերկվել  է տարածքը, տնկվել կաղնու անտառ։

Պեղումների ընթացքում ուրարտական ժամանակի մասին խոսվող հնագիտական նյութեր են հայտնաբերվել՝ խեցեղեն, ուլունքներ, բրոնզյա իրեր, երկաթյա դանակ,  երկու տեղում բացվել է քարից կրակարան՝ դարձյալ հեթանոսական ժամանակաշրջանից։ Պեղված շինությունների պատերը հում աղյուսից են, և քանի որ այստեղ շուրջբոլորը կավահող է, տարիների ընթացքում աղյուսը կամաց ¬ կամաց վերածվել է կավահողի։ Կրակարանից պեղված փայտածուխը  ևս կենթարկվի  փորձաքննության։

Զբոսաշրջության վարչության պետ Ս. Շահվերդյանը նշեց, որ երկու տարվա պեղումների արդյունքները գալիս են ապացուցելու, որ այստեղ մեծ բնակավայր և բերդ է եղել։  Ս. Շահվերդյանը նշեց, որ հնագետների հետ կմշակեն հնավայրի պեղումների ծրագիր և լայնածավալ աշխատանքներ կիրականացնեն։ Վարչության պետի խոսքերով՝ սրա բացառիկությունը, բացի պատմահնագիտական արժեքից, կայանում է  նաև նրանում, որ այն հաջողված նոր զբոսավայր  կարող է դառնալ, քանի որ մոտ է Ստեփանակերտին ու Շուշիին։ ՙՍտեփանակերտում, ինչպես գիտեք, շատ հնություններ չկան, և Կարկառը մասամբ կգա լրացնելու այդ բացը՚,¬ ասաց նա։

Հնավայրի  պեղման աշխատանքները շարունակվում են։