ԱՄԵՆԱԱՄՈՒՐ ՀԱՎԱՏԸ
Մեդինա ՄԵԺԼՈՒՄՅԱՆ
90 կմ հեռավորությունն Արցախի դեպքում մեծ տարածություն չէ, բայց հադրութցի Շուշանը մինչև 2021թ.-ի մարտ ամիսը Խնապատի անունը լսած չկար։ Դա բոլորովին էլ չխանգարեց, որպեսզի երկու դպրոցահասակ երեխաների 29-ամյա մայրիկը նոր բնակավայրում կարճ ժամանակում ձեռք բերի ընկերական լայն շրջապատ։ Արհեստավարժ մատնահարդարի համբավն, անշուշտ, իր գործն արեց։ Հայրենի Հադրութում աշխատում էր գեղեցկության սրահում։ Ամուսինն էլ զինվորական է։ Երիտասարդ ընտանիքը մեծ խանդավառությամբ բարեկեցիկ ապագա կառուցելու գործին էր լծված։ Ապագա, որը նրանք Հադրութի սահմաններից դուրս չէին պատկերացնում...
Առաջին անգամ կյանքում կլանված հետևում էի մատնահարդարման գործընթացին։ Թվում էր՝ Շուշանը կարող էր նաև փակ աչքերով աշխատել։ Մատները սահում էին արագ, բայց՝ առանց շտապողականության։ Եվս մի քանի զգուշավոր հպում, և կանացի մատների գեղանկարչական հերթական գործը տեղ կգտնի վարպետի հարուստ աշխատանքային փորձում։ ՙԱրհեստավորը մինչև կեսօր է սոված՚, -հիշում եմ հայտնի իմաստախոսությունը։ Իսկ երբ հաջողվում է վարպետի թանկ ժամանակից րոպեներ ՙգողանալ՚, համոզվում եմ, որ փխրուն արտաքինի տակ թաքնված վճռական այս կինն, իրոք, ամեն տեղ էլ իր հացը կգտնի։ Արի ու տես, որ ամենևին էլ մտադիր չէ հաջողության հավք որսալ օտար երկնքում. ՙԵս իմ տանը չեմ, բայց և օտարության մեջ չեմ։ Խնապատն իմ հայրենիքի անկյունն է պարզապես։ Սիրտս Հադրութում է, բայց միտքս գիտակցում է, որ ես իրավունք չունեմ հրաշքի սպասումով ձեռքերս ծալած նստել։ Այստեղ տեղափոխվելուն պես՝ նույնիսկ աշակերտներ ունեցա։ Մատնահարդարումն արհեստի ու արվեստի սահմանագիծ չճանաչող գեղարարություն է։ Այն սովորել ցանկացողների պակաս երբեք չի լինի։ Որոշել եմ օգտվել նաև ԿԽՄԿ-ի ՙՄիկրոտնտեսական նախաձեռնության դրամաշնորհ-2021՚-ի առաջարկած հնարավորություններից և ընդլայնել ծառայություններիս շրջանակը՚։
ՙՈ՞րն է խնապատցիների և հադրութցիների միջև տարբերությունը՚ հարցին պատասխանում է կատակով. ՙՄիայն ու միայն` բայի ներկա ժամանակը՚։
Իսկ ահա 63-ամյա Ռուզաննա Վարդանյանն անկեղծորեն խոստովանում է, որ հազիվ թե երբևէ կարողանա վերագտնել հոգեկան անդորրն իր ծննդավայր Ջրակուսից հեռու։ Իր գյուղը փոքր էր տարածքով, մի քանի անգամ կտեղավորվեր Խնապատի մեջ։ Կենտրոնից հեռու էր, ինչը ենթադրում էր բազում խնդիրներ՝ աշխատատեղերի բացակայությունից մինչև հիվանդանոց հասնելու դժվարություն։ Ծանր մանկությանը հաջորդել է փորձություններով լի ընտանեկան կյանքը։ Ամուսինն Արցախյան առաջին պատերազմի հաշմանդամ էր՝ գամված անկողնուն։ 4 զավակներին մեծացնելու, կրթության տալու բեռն իր ուսերին էր միայն։ Եկամտի միակ աղբյուրն էլ հողն էր։ Դժվար պայքարում հողից խլեց այն ամենն, ինչ հնարավոր էր գումար դարձնել։ Որդին ու 3 դստրերն էլ մակավարժ դարձան, ինչպես և ինքն էր երազում։ 4-ն էլ հիմա անտուն են։ Խնապատ տեղափոխվել է որդու, հարսի և նրանց 2 մանկահասակ երեխաների հետ։ Ապրում են Խնապատի ամենաբարձրադիր մասում՝ Ղուշին թաղում, Խնապատի ամենատարեց մարդու՝ 95 -ամյա Թարխան պապիկի տանը։ Հիացմունքով է խոսում տանտիրոջ մասին. ՙՄինչ Խնապատ գալը 4 բնակավայր ենք փոխել։ Ու միայն Թարխան պապիկի հարկի տակ ջերմություն գտանք։ Ճակատագիրը կամեցավ, որ մենք մի ընտանիք դառնանք՚։ Կենսաթոշակային տարիքը լրացել է պատերազմից հետո։ Մինչ օրս թոշակ չի ստացել, ու հայտնի չէ` դեռ որքան կտևի իր և նույն խնդրի առաջ կանգնած մյուս տեղահանվածների փաստաթղթային հարցերի կարգավորումը։ Որդին էլ ընդամենը օրեր առաջ է մայրաքաղաքի խանութներից մեկում գործ գտել։ Տիկին Ռուզաննան խուսափում էր խոսել խնդիրների մասին, չնայած ակնհայտ էր, որ դրանք շատ շատ են։ Լավ կլիներ, եթե տարածք ունենար և աներ այն, ինչն ինքն ամենից լավ է կարողանում անել. հողից հաց քամելը։ Այնժամ գուցե սերմերի հետ հողին պահ կտար իր խռովքն ու կմեղմեր կարոտը։ Իսկ առայժմ մնում է թաքուն սրբել արցունքները, երբ հարսը, պատշգամբ դուրս գալով, միամտաբար հարցնում է. ՙՍտեղաս Ճիրակյուսը ըրվամ չի՞՚։ Հետո հարս ու սկեսուր մեկ առ մեկ հիշում են վերջին տարիներին մեծ զրկանքների գնով իրենց ստեղծածը. ՙԼավ ապրելու համար արդեն ամեն հարմարություն ունեինք։ Նյութական բարիքների կորուստը չենք ողբում, ինչում հաճախ տեղահանվածներին անարդարացիորեն մեղադրում են սոցցանցերում։ Խնապատում, թե մի այլ տեղ, Աստծո բարեհաճաությամբ մի օր կրկին ամեն ինչ կունենանք։ Ամեն ինչ կունենանք, բացի անցյալից, որից հիշատակ` մեզ միայն լուսանկարների հրաշքով փրկված ալբոմն է մնացել՚, -ասում է տիկին Ռուզաննան:
...Քայլում էինք իրար ձեռք բռնած ես ու ջրակուսցի Հրայրը։ Ռուզաննայի 5-ամյա թոռնիկն է, ով ջենտլմենաբար առաջարկեց ուղեկցել ինձ, չգիտես ինչու որոշելով, որ անպաշտպան ՙտյոտայի՚ համար փողոցն այնքան էլ անվտանգ չէ։
Իմ գյուղի մասին էի պատմում, մանկապարտեզն էի գովում՝ հրացոլք աչքերով, հետաքրքրասեր տղային նախապատրաստելով այնտեղ հաճախելուն։ Իր գյուղի մասին հարցերիս ի պատասխան, ասում էր այն, ինչ թույլ էր տալիս մանկական հիշողությունը։ Մեծահասակների հետ զրույցից թանձրացած տխրությունը կամաց-կամաց տեղի էր տալիս։
Իրիկնամուտի Խնապատում ձեռք-ձեռքի քայլում էինք ես ու իմ ամենաամուր հավատը՝ փոքրիկ ղարաբաղցին։