ՄԵԾ ԸՆՏԱՆԻՔԸ` ՍԱՀՄԱՆԱՊԱՀ ԳՅՈՒՂԻՑ…

 Սահ­մա­նա­մերձ Թա­ղա­վար­դում ենք…ո­րո­շում ենք ոտ­քով շր­ջել գյու­ղում, ՙշո­շա­փել՚ մարդ­կանց տրա­մադ­րու­թյու­նը, ծա­նո­թա­նալ նրանց ետ­պա­տե­րազ­մյան նիստ ու կա­ցին… Իսկ որ պա­տե­րազ­մը ար­մա­տա­պես ՙխմ­բագ­րել է՚ նրանց ապ­րուստն ու կյան­քը, դրա­նում եր­կու կար­ծիք լի­նել չի կա­րող։

Բա­կե­րից մե­կից աշ­խույժ խո­սակ­ցու­թյուն հա­սավ մեր ա­կան­ջին, բա­կի շունն էլ պլ­շած մեզ էր նա­յում, շա­նը ՙսի­րա­շա­հե­լով՚` ներս մտանք… Դռ­նե­րի մոտ, մեզ, լայն ժպի­տը դեմ­քին, դի­մա­վո­րեց մի­ջա­հա­սակ տան­տե­րը՝ Արամայիսը. հե­տո էինք ի­մա­նա­լու, որ ի­րա­կա­նում տան­տե­րը նրա 91-ա­մյա հայրն է՝ մեզ հա­մար Բո­րիկ պա­պը։ Կե­սօ­րյա հա­ցի ժամն էր, մեծ ըն­տա­նի­քը բո­լո­րել էր սե­ղա­նի շուր­ջը, հյու­րեր էլ ու­նեին… Թխա­հեր ու թեթևոտն Զա­րի­նե հար­սի­կը աշ­խույժ ներ­սու­դուրս էր ա­նում, սե­ղա­նի ու­տե­լի­քը թար­մաց­նում, ա­վե­լորդ ա­ման-չա­մա­նը հե­ռաց­նում: Իսկ սե­ղա­նի պա­րու­նա­կու­թյա­նը միայն նա­խան­ձել կա­րե­լի էր… Էլ տնա­կան թթու, էլ գո­մե­շի մա­ծուն, պա­նիր, շոր ու թան, մնա­ցածն էլ չա­սեմ ու խնա­յեմ ըն­թեր­ցո­ղիս ա­խոր­ժա­կը, իսկ ա­մե­նա­կարևո­րը՝ սե­փա­կան ար­տադ­րու­թյան, մա­քուր ու ա­նա­րատ, ինչ­պես սա­րե­րից շնշ­կո­ցով գյուղ հաս­նող օդն ու զու­լալ աղ­բյուր­նե­րի կե­նա­րար ջու­րը։ Փա­ռա­հե­ղո­րեն սե­ղա­նի գլ­խին բազ­մած Բո­րիկ պա­պը, ա­ռար­կու­թյուն չըն­դու­նող տո­նով, մեզ հրա­վի­րում է մի կտոր հաց կտ­րել ու ես սի­րա­հո­ժար տե­ղա­վոր­վում եմ նրա տիկ­նոջ՝ Քնա­րիկ տա­տի կող­քին ու սկս­վում է մեր մտեր­մու­թյու­նը… Քնա­րիկ տա­տը նույն գյու­ղից է հարս ե­կել, նա թեք­վում է ա­կան­ջիս, բայց այն­պես է շշու­կում, որ ա­մու­սի­նը լսի՝ փախց­րել է, ա­սում է ու գլու­խը նո­րա­հար­սի ա­մոթ­խա­ծու­թյամբ կա­խում։ Պա­պին ի­րե­նից գոհ չա­փում է ան­կոչ հյու­րե­րիս ու մենք նրա հա­յաց­քից հաս­կա­նում ենք, որ նա փախց­նող տղա­մարդ­կան­ցից է։ Մի փոքր անց, երբ սե­ղա­նա­կից տղա­մար­դիկ ՙտա­քա­նում՚ են ու սե­փա­կան ար­տադ­րու­թյան թթի օ­ղու շի­շը մի եր­կու պտույտ է կա­տա­րում սե­ղա­նի շուր­ջը, ՙտա­քա­նում՚ է նաև բո­լո­րին հու­զող թե­ման՝ գյու­ղի գլ­խով ան­ցած վեր­ջին ի­րա­դար­ձու­թյուն­նե­րը… Տղա­մար­դիկ նեղ­սր­տում են՝ իր օ­րե­րում թուր­քի ոտք չտե­սած գյու­ղը ոտ­քի կո­խան է դար­ձել… Հե­տո նրանք, ցա­վը հո­գում ան­թե­ղե­լով, ի­րենց գյու­ղի պատ­մու­թյան լու­սա­վոր է­ջերն են հի­շում, նշա­նա­վոր մարդ­կանց մտա­բե­րում ու նրանց կե­սօ­րա­հա­ցին մա­նա­նա է խառն­վում՝ Ար­ցա­խյան բա­րիք­նե­րի համ ու հո­տով։ Տան, օ­ջա­խի ՙբա­րիք­ներն՚ էլ մեր հո­գու հա­մար պա­կաս մա­նա­նա չե­ղան… Քնա­րիկ տա­տը հայ­կա­կան ա­վան­դա­պահ օ­ջա­խում 5 որ­դի է լույս աշ­խարհ բե­րել, գյու­ղա­կան հոգ­սերն ու զր­կանք­ներն ար­հա­մար­հե­լով` շա­հել ու պա­հել, ա­մուս­նու հետ թև ու թի­կուն­քի մի կտոր հա­ցի տեր են ա­րել զա­վակ­նե­րին ու հի­մա ի­րենց վաս­տա­կած տա­րի­ներն են վա­յե­լում՝ ճիշտ ու ճշ­մա­րիտ ապ­րած օ­րե­րի բար­ձուն­քից փառք տա­լով Աստ­ծուն։ Քնա­րիկ տա­տը հի­շում է, թե ինչ­պես է հարս­նու­թյուն ա­րել, սկես­րոջ մա­հից հե­տո կես­րայ­րին 20 տա­րի տի­րու­թյուն է ա­րել, 9 հո­գու հետ ան­խոս հարս է ե­ղել, բո­լո­րին ան­խոս ծա­ռա­յել է ու բո­լո­րից էլ ոս­կի­ներ է նվեր ստա­ցել, բայց ոչ մե­կը տան հար­սի ձեն-ծպ­տու­նը այդ­պես էլ չի լսել։ Հի­մա էլ հար­սը՝ Զա­րի­նեն է այդ­պես նվիր­ված ծա­ռա­յում ըն­տա­նի­քի մեծ ու փոք­րին, բայց Զա­րի­նեն իր նման ան­խոս չէ։ Զա­րի­նե հարսն էլ շատ գոր­ծու­նյա է, բայց սկես­րո­ջը չի հաս­նի, նա մե­նակ 7-8 գո­մեշ էր կթում ու խնա­մում, էլ չա­սենք մնա­ցած ըն­տա­նիք­նե­րի մա­սին, ո­րով ի­րենց տնա­մեր­ձի գո­մե­րը լիքն էին։ Դա դեռ քիչ է, ա­մեն օր 5 կմ ճա­նա­պարհ է կտ­րել ոտ­քով գնա­ցել վերևի գյու­ղը, միայ­նակ ծե­րե­րին խնա­մել, նրանց հա­մար հաց-ջուր ա­րել ու ետ ե­կել։ Գյուղ­խոր­հր­դին կից այդ­պի­սի հաս­տիք կար, միայ­նակ­նե­րի խնամ­քի ծրա­գիր էին ի­րա­կա­նաց­նում ու սո­ցիա­լա­կան աշ­խա­տան­քի դի­մացն օ­րա­կան էին տա­լիս։ Այն­քան օրհ­նանք­ներ է ստա­ցել, որ մինչև կյան­քի վեր­ջը օրհ­նյալ է։ Ա­մու­սի­նը դր­սի մարդ էր, բայց վաս­տա­կա­ծը տուն էր բե­րում, 63 տա­րի միա­սին օր ու գի­շեր են ա­րել, դրա հա­մար էլ զա­վակ­նե­րին կա­րո­ղա­ցել են ի­րենց մու­րա­զին հասց­նել։ Այ­սօր էլ Քնա­րիկ տա­տի ձեռ­քից գործ չի պրծ­նում, հար­սի հետ դեռ կա­րո­ղա­նում է ոտք մեկ­նել, միայն հաց թխե­լու տեփն է նրան փո­խան­ցել, աջ ձեռ­քը մի քիչ թու­լա­ցել է։

44-օ­րյա պա­տե­րազ­մի օ­րե­րին Բո­րիկ պա­պը 9-ը հա­մա­գյու­ղա­ցի­նե­րի հետ մինչև վեր­ջին օ­րը մնա­ցել են գյու­ղում, ի­րենց տա­նը… Ի­րենց պատ­վից ցածր են հա­մա­րել, որ այդ պատ­կա­ռե­լի տա­րի­քում թուր­քի առջևից փախ­չեն, ջա­հել­նե­րին զու­լու­մի բե­րա­նը թող­նեն ու հե­ռա­նան։
Ողջ ձո­րակն է նրան ճա­նա­չում, միայն 40 տա­րի գյու­ղի է­լեկտ­րիկն է ե­ղել, բո­լո­րի դռ­նով մտել-դուրս է ե­կել, հար­գանք ու պա­տիվ է վաս­տա­կել, 10 տա­րի էլ սպիր­տի գոր­ծա­րա­նում է աշ­խա­տել, իսկ այս վեր­ջին տա­րի­նե­րին, որ­տեղ լավ սե­ղան է ե­ղել, գլ­խին նս­տած էր ու քեֆ էր ա­նում, մինչև չա­րա­բաս­տիկ պա­տե­րազ­մա­կան օ­րե­րը վրա հա­սան։ Մեծ պա­պի տրա­մադ­րու­թյու­նը բարձ­րաց­նե­լու հա­մար ա­սա­ցի պա­պի, որ կյանքդ նո­րից սկ­սեր է­լի Քնա­րին կառ­նե՞ս, թե աչ­քիդ տակ մեկ ու­րի­շին էլ ես ու­նե­ցել… չէ, է­լի ի­րեն կառ­նեմ՝ ա­սաց, ու երբ հարց­րի փաս­տո­րեն գո՞հ ես կյան­քիդ ըն­կե­րու­հուց, պա­պին, ա­ռանց եր­կար-բա­րակ մտա­ծե­լու, հա­կա­դար­ձեց. չէ դժ­գոհ եմ, հինգ որ­դի պարգևեց, չկա­րո­ղա­ցավ մի աղ­ջիկ նվի­րել ինձ, ա­պա, կնոջ հա­յաց­քին չդի­մա­նա­լով, սր­բագ­րեց խոս­քը. ՙՆա է, որ ինձ դի­մա­ցել է՚։ Օրն ի­րիկ­նա­նում էր, երբ դժ­վա­րու­թյամբ ու դժ­կամ հրա­ժեշտ տվե­ցինք ըն­դա­մե­նը ժա­մե­րի ըն­թաց­քում մեզ հա­րա­զատ դար­ձած ար­ցա­խյան ա­վան­դա­կան ու ա­վան­դա­պահ ըն­տա­նի­քին` մեր հո­գում տա­նե­լով մեծ ըն­տա­նի­քի ըն­տա­նե­կան ջեր­մու­թյունն ու տաք օ­ջա­խի կեն­սաթր­թիռ տրո­փյու­նը։
Հ.Գ.
Մեր գոր­ծուղ­ման օր­վա­նից մեկ շա­բաթ էլ չան­ցած` ստա­ցանք մեզ հա­մար ան­չափ ցա­վա­լի գույ­ժը… Երկ­րա­յին կյան­քին հրա­ժեշտ է տվել 82-ա­մյա Քնա­րիկ մայ­րի­կը: Օր­վա հոգ­սե­րից դադ­րած` ե­րե­կո­յան հան­գիստ պառ­կել է քնե­լու, իսկ ա­ռա­վո­տյան չի արթ­նա­ցել… Լույս իջ­նի շի­րի­միդ՝ Մեծ Մայր։