ՈՎ­ՔԵՐ ԷԻՆ ՊԱՏ­ՐԱՍ­ՏՈՒՄ ԹԵՐ­ԹԸ...

Տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում /մեր պա­րա­գա­յում ար­դեն՝ գրե­թե դա­րի/ փոխ­վում է ոչ միայն թեր­թի գա­ղա­փա­րա­կան ուղղ­վա­ծու­թյու­նը. փոխ­վում  են նաև լու­սա­բան­ման օ­բյեկտ­ներն ու սու­բյեկտ­նե­րը, թեր­թի տեխ­նի­կա­կան ողջ գոր­ծըն­թացն ու  հա­մա­կարգ­չա­յին-դի­զայ­նե­րա­կան ձևա­վո­րու­մը։ Տեխ­նի­կա­կան նո­րա­րա­րու­թյուն­նե­րը հնա­րա­վո­րու­թյուն են տա­լիս րո­պե­նե­րի ըն­թաց­քում թեր­թի է­լեկտ­րո­նա­յին տար­բե­րա­կը հա­սու դարձ­նել աշ­խար­հի չորս ծա­գե­րում ապ­րող մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րին /և ոչ միայն/... Մի պահ հետ դառ­նանք, տես­նենք, թե որ­տե­ղից ո՞ւր ենք հա­սել, գնանք-հաս­նենք 60-ա­կան թվա­կան­ներ, երբ թեր­թը թերթ էր դառ­նում գրա­շա­րե­րի ջան­քե­րով...

1963թ., ապ­րի­լի 7, թ. 83

Խմ­բագ­րու­թյու­նը տպա­րան է ու­ղար­կել «Սո­վե­տա­կան Ղա­րա­բաղ»-ի հեր­թա­կան հա­մա­րի նյու­թե­րը և է­ջե­րի մա­կետ­նե­րը։ Սա­կայն դրանք դեռ թերթ չեն ճիշտ այն­պես, ինչ­պես կա­ռույց չեն շին­հար­թա­կում թափ­ված շի­նա­նյու­թե­րը և ու­նե­ցած նա­խա­գի­ծը։
Տպա­րան ու­ղարկ­ված նյու­թերն ա­ռա­ջին հեր­թին հան­ձն­վում են գրա­շար­ե­րին։ Նրանք շա­րում են նյու­թե­րը՝ տա­ռե­րից ստեղ­ծում բա­ռեր, բա­ռե­րից՝ նա­խա­դա­սու­թյուն­ներ, նա­խա­դա­սու­թյուն­նե­րից՝ սյու­նակ­ներ... և այդ­պես՝ թերթ։ Պարզ է, քա­ռա­սուն տա­րում միևնույն մար­դիկ չեն «Սո­վե­տա­կան Ղա­րա­բա­ղ»-ի գրա­շար­ե­րը։ Նրանք շա­րու­նակ փոխ­վում են, տա­րիքն ա­ռա­ծը գնում է հան­գս­տա­նա­լու, ե­րի­տա­սար­դը գա­լիս, փո­խա­րի­նում է նրան։ Թեր­թի լույսըն­ծայ­ման ա­ռա­ջին տա­րի­նե­րին նրա շա­րող­ներն էին Ռու­բեն Ար­զա­նյա­նը, Մու­շեղ Գրի­գո­րյա­նը, ո­րոնց հա­ջոր­դե­ցին Հրանտ Բեգ­լա­րյա­նը, Սի­մոն Մել­քու­մյա­նը, Ի­սա­հակ Հով­հան­նի­սյա­նը, Ար­շա­վիր Հա­րու­թյու­նյա­նը, Զա­վեն Սա­հա­կյա­նը, Իշ­խան Մկրտ­չյա­նը և ու­րիշ­ներ։ Նրանք այն մար­դիկ էին, ո­րոնք աշ­խա­տում էին դժ­վար պայ­ման­նե­րում, երբ չկա­յին պա­հանջ­վող սար­քա­վո­րում­ներ, բա­ցա­կա­յում էր կա­նո­նա­վոր է­լեկտ­րաէ­ներ­գիան։ Հին տպագ­րիչ­նե­րից են Իշ­խան Կնյազ­չյա­նը, Միր­զա Մի­նա­սյա­նը, Ա­րամ և Ար­մե­նակ Տեր-Սա­հա­կով­նե­րը, Հրա­չիկ Ղա­զա­րյա­նը, Ռու­բեն Առս­տա­մյա­նը, Վա­չա­գան Հա­կո­բյա­նը և ու­րիշ­ներ։ Այժմ էլ մեր քա­ղա­քում ապ­րում են մար­դիկ, ո­րոնք մինչև քա­ղա­քի է­լեկտ­րա­ֆի­կա­ցու­մը ձեռ­քով աշ­խա­տեց­րել են տպագ­րա­կան մե­քե­նան։
1937 թիվ։ Տպա­րան մտավ ա­ռա­ջին գրա­շար մե­քե­նան /լի­նո­տի­պը/, ո­րը փո­խա­րի­նեց ձեռ­քով աշ­խա­տող 6 մար­դու։ Ա­պա ա­վե­լա­ցան նո­րե­րը։ Միայն մեկ լի­նո­տի­պը, ո­րի վրա հեր­թով աշ­խա­տում են Ա­նյա Գուր­ջյանն ու Վա­չա­գան Սարգ­սյա­նը, ա­պա­հո­վում է թեր­թի շար­ված­քը։
...Շար­ված­քը պատ­րաստ է։ Սկս­վում է թեր­թի ձևա­վո­րու­մը, է­ջադ­րու­մը։ Այդ աշ­խա­տան­քը հեր­թով կա­տա­րել են Ի. Հով­հան­նի­սյա­նը, Զ. Սա­հա­կյա­նը, Գ. Բար­խու­դա­րյա­նը, Փ. Գրի­գո­րյա­նը, իսկ այժմ՝ Լ. Գաս­պա­րյանն ու Վ. Զա­քա­րյա­նը։ Տպա­րա­նը նո­րա­գույն տեխ­նի­կա­յով զի­նե­լը հնա­րա­վո­րու­թյուն ըն­ձեռ­եց ստաց­ված նկար­նե­րը տե­ղում վե­րար­տադ­րել ցին­կի վրա ու տպագ­րել թեր­թում։ Այդ բարդ աշ­խա­տան­քը կա­տա­րում է ցին­կոգ­րա­ֆիա­յի վար­պետ Ա­լեք Միր­զա­բե­կյա­նը։
1960 թվա­կա­նին տպա­րա­նը ստա­ցավ հար­մա­րա­վետ շենք։ Փոխ­վե­ցին և աշ­խա­տան­քի պայ­ման­նե­րը՝ ստաց­վեց ռո­տա­ցիոն մե­քե­նա, ստե­րեո­տիպ ագ­րե­գատ, մատ­րի­ցա­վոր­ման մամ­լակ։ Ե­թե ա­ռաջ­նե­րում թեր­թի մեկ հա­մա­րը, այն էլ փոքր տպա­քա­նա­կով, տպագր­վում էր մի ամ­բողջ գի­շեր, ա­պա այժմ ռո­տա­ցիոն մե­քե­նան մեկ ժա­մում կա­րող է տպագ­րել 40 հա­զար օ­րի­նակ։ Տպագր­ման և մատ­րի­ցա­վոր­ման գոր­ծը կազ­մա­կեր­պում են Ա. Աբ­րա­հա­մյա­նը և Հ. Մխի­թա­րյա­նը։
Այժմ ա­ռա­վո­տյան, ինչ­քան էլ վաղ արթ­նա­նաս քնից, «Սո­վե­տա­կան Ղա­րա­բաղ»-ի հեր­թա­կան հա­մարն ար­դեն պատ­րաստ է...

Պատրաստեց
Սիր­վարդ ՄԱՐ­ԳԱ­ՐՅԱՆԸ